نويسنده: مصطفي غفاري از منشور روحانيت تا مديريت تحول

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: مصطفي غفاري از منشور روحانيت تا مديريت تحول
خبرگزاري فارس:«به دهن كساني بزنيد كه در مقابل هر حرف اصلاحي، وسوسه‌اي را وسط مي‌گذارند.» اين جمله بخشي از سخنان رهبر انقلاب است با گروهي از نخبگان حوزه‌ي علميه‌ي قم در 13 آذر 1374؛ يعني هفت سال پس از انتشار پيام «منشور روحانيت» حضرت امام.

«به دهن كساني بزنيد كه در مقابل هر حرف اصلاحي، وسوسه‌اي را وسط مي‌گذارند.» اين جمله بخشي از سخنان رهبر انقلاب است با گروهي از نخبگان حوزه‌ي علميه‌ي قم در 13 آذر 1374؛ يعني هفت سال پس از انتشار پيام «منشور روحانيت» حضرت امام. هفت سال از پيام سوم اسفند 67 امام خطاب به روحانيان، مراجع، مدرسان، طلاب و ائمه‌ي جمعه و جماعات مي‌گذشت، اما بخش گسترده‌اي از حوزه هم‌چنان در پاسخ عملي به دعوت امام خاموش نشسته بود. هنوز «اصلاح و تحول» بين قديمي‌ترها دغدغه نشده بود، اما نخبگان جوان حوزه كم‌كم خود را به سطحي از آمادگي براي پذيرش برخي تحولات مي‌رساندند. در سال‌هاي آغازين دهه‌ي هفتاد، حلقه‌ي جديدي در دفتر تبليغات اسلامي حوزه‌ي قم پديد آمد كه دغدغه‌اش همين «حرف‌هاي اصلاحي» بود.

حفظ، ترميم، بالندگي
حوزه‌ي علميه در آستانه‌ي هفده سالگي فرزند خود، جمهوري اسلامي، مثل خيلي از نهادها از تحولات پرشتاب جامعه‌ي پس از انقلاب اسلامي عقب مانده بود. در اين شرايط آيت‌الله خامنه‌اي رهبر انقلاب در سخنراني‌اي كه بعدها با نام «حفظ، ترميم، بالندگي» شناخته شد، مهم‌ترين عوامل اصلاح و تحول حوزه را مطرح نمودند: «حوزه‌ي علميه‌ي قم كه ما امروز نام آن را با افتخار و تعظيم و تجليل مي‌بريم، در واقع مصطفي و مستحصل حوزه‌هاي شيعه در طول تاريخ حوزه‌هاست. [...] ما امروز در قبال چنين حوزه‌اي، كه ميراث دوازده قرن است، وظيفه داريم. من به سه وظيفه در كنار هم اشاره مي‌كنم كه اين‌ها از بديهيات است و استدلال و بحث نمي‌خواهد. اول حفظ، دوم ترميم، سوم بالندگي.»

آيت‌الله خامنه‌اي كانون بحث را «زمان و به‌روزبودن» قرار دادند: «اشكالي كه حوزه‌ي ما ديروز نداشت و امروز دارد، اين است كه حوزه‌ي ديروز از دنياي زمان خود، عقب‌تر نبود؛ بلكه جلوتر هم بود، [...] اما امروز اين‌گونه نيست. امروز حوزه‌ي علميه از زمان خودش خيلي عقب است؛ حساب يك ‌ذرّه دو ذرّه نيست.» ايشان با آسيب‌شناسي وضع موجود حوزه، مهم‌ترين ضعف‌هاي آن را چنين بر‌شمرند: «حوزه نارسايي‌هاي آشكاري دارد كه حاكي از عيوب موجود در آن است. اول اين نارسايي‌ها را مشاهده كنيم و ببينيم كه آن‌ها را قبول داريم يا نه. يكي از اين نارسايي‌ها عدم گسترش كمّي متناسب روحانيت است. [...] يكي ديگر از نارسايي‌هاي حوزه، نارسايي آشكار عدم گسترش محتواي حوزه است. [...] عدم گسترش در نشر و تبليغ يكي ديگر از نارسايي‌هاي حوزه است.»

«اين نارسايي‌ها حاكي از وجود علت‌هايي در داخل است كه بايستي بگرديم و آن‌ها را پيدا كنيم. علت اول اين است كه فقه، كه كار اصلي ماست، به زمينه‌هاي نوظهور گسترش پيدا نكرده يا خيلي كم گسترش پيدا كرده. امروز خيلي از مسائل وجود دارد كه فقه بايد تكليف اين‌ها را معلوم كند ولي معلوم نكرده است. فقه توانايي دارد. [...] البته انسان مي‌تواند كار خودش را به اطلاقات و عمومات آسان كند، اما مسائل اين‌گونه حل نمي‌شود.» «عيب دوم، عدم گسترش كافي و لازم در باب كلام است كه اين حقيقتاً فاجعه است. از اين بالاتر و تلخ‌تر، فراموش شدن كلام است. [...] اگر صحبت از كار كلامي مي‌كنيم، فوراً ذهن به نوشتن چهار كتاب بحث كلامي نرود. كار حوزه نشر بيشتر نيست، بلكه توليد فكر تكاملي است. [...] امروز شبهه‌هاي نو و خطرناكي وجود دارد. آن شبهه‌هاي قديمي تمام شد. مگر علما مرزداران عقيده نيستند؟ آيا مرزهاي عقيده مدافع ندارد و رهاست؟» «حوزه يك عيب اساسي هم در امر تبليغ دارد و آن اين است كه تبليغ از آن جدا شده است. [...] تعليم و روش‌يابي علمي و فراهم كردن مقدمات علمي براي تبليغ- مثل روان‌شناسي اجتماعي- در حوزه نيست. [...] از هنر هم استفاده نمي‌كنيم.»

كارِ كارستان
اما اصلاحات مورد نظر رهبري چه بود؟ «آن‌چه را كه به نظر مي‌رسد كه علاج اين موارد است، فهرست‌وار مطرح مي‌كنم: اولاً قبول درد است، ثانياً گماشتن همت به علاج است، ثالثاً بيدارشدن روح كار در جوانان حوزه است، رابعاً مركزي به طور مشخص بايد متصدي و سررشته‌دار انجام اين‌ كارها شود، خامساً ايجاد محيط‌هاي باز براي پرورش افكار است، سادساً تغيير جدي كتب درسي است، سابعاً ايجاد رشته‌هاي مستقل- مثل فقه- براي كلام است، ثامناً واردكردن زبان بيگانه در درس‌هاي اجباري حوزه است، تاسعاً تقسيم تدريجي طلاب بر حسب اهداف است.»

صحبت‌هاي انتقادي رهبر انقلاب اگرچه به مذاق خيلي‌ها تند آمد، اما بخش‌هايي از سخنان ايشان در همان جلسه، به همه نشان داد كه اين موارد را با ملاحظه‌ي واقعيت‌هاي حوزه و جامعه بيان شده است. «اگر كار كارستاني بخواهد انجام بگيرد، بايد در خود حوزه انجام بگيرد. ديگري از بيرون نمي‌تواند اين كار را بكند.» و «اين كارها كارهايي نيست كه يك‌شبه انجام گيرد.»

هشدار رهبري درباره‌ي آينده‌ي حوزه اين‌گونه ادامه يافت كه: «امروز اين كار قابل علاج است. ممكن است ديروز قابل علاج نبود و نستجيربالله ممكن است فردا هم نباشد. قم فاغتنم الفرصة بين العدمين.» ايشان براي پشتيباني از هر حركت اصلاحي و تحول‌گرايانه در اين زمينه‌ها اعلام آمادگي كردند.

پس از اين ديدار، از متن اين نسخه‌ و راه‌بردهاي نه‌گانه‌ي رهبري براي علاج دردها به برخي‌ موارد بيشتر توجه شد، اما بعضي موارد هم فقط به گوش‌ها رسيد و نه به صحنه‌ي تحقق و عمل!

تحول به روايت BBC
در سال 2001 بنگاه خبرپراكني BBC در يك برنامه‌ي 9 قسمتي با نام «از شهر خدا تا شهر دنيا؛ 100 سال تحول در حوزه‌ي قم» كه از شبكه‌ي فارسي اين راديو پخش ‌شد، ضمن گفت‌وگو با برخي چهره‌هاي حوزوي، به تحليل وضعيت حوزه‌هاي علميه پرداخت و با القاي شكاف سنت- مدرنيته و شكل‌گيري طبقه‌ي متوسط جديد در حوزه، مدعي شد كه: «پس از انقلاب خيلي‌ها با تصورات آرماني به حوزه آمدند و فكر مي‌كردند خروجي اين نهاد، امثال امام و مطهري و بهشتي هستند، اما آن‌چه از نزديك ديدند و حس كردند، با آن‌چه مي‌پنداشتند تفاوتي عجيب داشت. بنابراين در مواجهه با واقعيت‌هاي جامعه و فشارهاي حكومت، يا سرخورده شدند يا انتظاراتشان را تعديل كردند.»

به‌رغم اين‌گونه تحليل‌ها، نيروهاي نخبه و جوان حوزه پاي كار آمدند. دغدغه‌ي تحول به تدريج در بين بسياري از برجستگان و نخبگان حوزه شكل گرفته بود و تلاش‌ براي آن، فراگير مي‌شد. مطابق معمول چند شورا و مجمع و همايش‌ در سطوح مديريتي حوزه شكل گرفت تا راه‌هاي اصلاح و تحول حوزه را شناسايي و اجرايي كنند. برخي مدارس و مؤسسات وابسته به حوزه، حتي رشته‌هاي تخصصي و آموزش زبان خارجه را آغاز كردند و برخي تقسيم‌بندي‌ها صورت گرفت تا خروجي‌هاي اين نظام آموزشي مديريت شوند و روحانياني براي نيازهاي گوناگون جامعه تربيت گردند، اما هنوز خبري از تغيير كتاب‌هاي درسي نبود.

آماده‌ايم تا ...
با وجود تلاش‌ها و حركت‌هاي ارزشمند در سال‌هاي دهه‌ي هفتاد- مانند تشكيل شوراي سياست‌گذاري حوزه- محيط‌هاي باز آزادانديشي براي نظريه‌پردازي و توليد علم هنوز كم‌تر مورد توجه بود. تا آن‌كه در آستانه‌ي دهه‌ي هشتاد، ايده‌ي «نهضت نرم‌افزاري و توليد علم» توسط رهبر انقلاب مطرح شد. ايشان در ديدار هشتم بهمن‌ 1381 با اعضاي انجمن قلم ايران، به‌طور ويژه بر اين ايده تأكيد نمودند و رهنمودهاي ايشان با حمايت و استقبال نخبگان حوزه همراه شد. پنج روز پس از اين ديدار، جمعى از دانش‌آموختگان و پژوهش‌گران حوزه‌ي علميه‌ي ‌قم در نامه‌اي به آيت‌الله خامنه‌اي اعلام آمادگي كردند كه بار اين حركت علمي نوين را به دوش بكشند. امضاي بسياري از نخبگان و نوگرايان و تحول‌خواهان حوزه در پايين اين نامه ‌ديده مي‌شد؛ صادق لاريجاني، حسن رحيم پور ازغدي، رسول جعفريان، حميد پارسانيا، جواد محدثي، محسن قمي، سيد عباس صالحي، محمدتقي سبحاني و...
پاسخ رهبر انقلاب به اين نامه نيز در تاريخ تحولات علمي كشور جالب توجه است. ايشان ضمن پيشنهادهايي براي بازشدن افق نوگرايي، آزادانديشي و نظريه‌پردازي براي توليد علم، اظهار اميدواري كردند كه مراحل اجراي اين ايده دچار فرسايش ادارى نشود و تا پيش از بيست‌وپنجمين سالگرد انقلاب اسلامي، نخستين ثمرات مهم آن آشكار شده باشد.

اين ايده را به‌طور ويژه دفتر تبليغات حوزه‌ي علميه پيگيري كرد كه حالا مديريت آن را نخبگان جوان و تحول‌گرا بر عهده داشتند. ده‌ها كرسي نظريه‌پردازي درباره‌ي مسائل گوناگون علمي و ديني تشكيل شد، اما هنوز حلقه‌ي مهمي از فرآيند تحول در ميان همه‌ي اين كوشش‌ها و تلاش‌ها گم بود؛ «مديريت تحول». حقيقت آن بود كه دغدغه‌هايي مانند شكل‌گيري نهادهاي مديريتي و برنامه‌ريزي‌هاي جديد اگرچه اقداماتي مثبت در اولين گام‌هاي تحول بود، اما ايده‌ها و شيوه‌هاي مديريت وقت حوزه، ديگر نمي‌توانست پاسخ‌گوي شتاب اين تحولات باشد. گام بعدي به متن آمدن حاشيه‌هاي ديروز بود كه امروز پررنگ‌تر و پوياتر شده بودند.

مديريت تحول
دوازده سال پس از سخنراني معروف به «حفظ، ترميم، بالندگي» و پس از ديدار ارديبهشت 1386 فضلاي حوزه‌ي مشهد با رهبر انقلاب كه طي آن نخبگان جوان نتوانسته بودند حرف‌هايشان را بزنند، نوبت آن بود كه دغدغه‌ها و برنامه‌هايي را كه نمي‌شد در فضاي حوزه اجرا و حتي مطرح كنند، با رهبر انقلاب در ميان بگذارند. هشتم آذرماه 1386 جمعي از دانش‌آموختگان و پژوهشگران حوزه مهمان رهبر معظم انقلاب بودند. سه ساعت طول كشيد تا 17 نفر از نخبگان حوزه‌‌هاي قم، مشهد و اصفهان انتقادها و پيشنهادهاي خود را با رهبر در ميان گذاشتند و سپس منتظر رهنمودهاي آيت‌الله خامنه‌اي شدند.

رهبر انقلاب كه گويي از سه ساعت شنيدن دردهاي حوزويان خسته نشده بودند، بعد از ابراز خرسندي از فراگير شدن تحول در متن حوزه و البته گلايه از زمين ماندن برخي برنامه‌ها و پيشنهادهاي لازم كه مدت‌ها پيش ارائه كرده بودند، اين‌بار «مديريت تحول» را مركز ثقل سخنانشان قرار دادند و از لزوم تغيير نگرش‌هاي گذشته و ايجاد نگرش‌هايي تازه‌ با هدف مديريت تحول سخن گفتند كه به نظر ايشان طبيعي، حتمي و سنت‌ آفرينش است: «كليد همه‏ى اقدام‌هاى مثبت سازمان‌يافته‏ى قابل انتظارِ نتيجه كه آدم بتواند نتيجه را از آن‌ها انتظار ببرد، مديريت است.»

اين‌بار رهنمودهاي رهبر انقلاب با هشداري جدي‌تر از هميشه همراه بود كه موجي از تحرك را پس از اين ديدار در حوزه ايجاد كرد: «اگر حوزه بخواهد از تحول بگريزد، منزوى خواهد شد؛ اگر نميرد، اگر زنده بماند!» اين سخنان رهبر انقلاب، صحبت‌هاي چهار روز پيش آيت‌الله مصباح يزدي مسؤول وقت مؤسسه‌ي امام خميني(ره) را نيز تحت تأثير قرار داد كه از هفتاد سال ركود و ضعف و ايستايي در حوزه‌ها شِكوه كرده و لزوم تحول در حوزه را يادآور شده بود.

بلافاصله پس از اين ديدار، اجماع فعالان حوزه در سطوح مختلف آموزشي، پژوهشي و مديريتي در رسانه‌ها بروز يافت. نامه‌هايي به امضاي آيت‌الله محمد يزدي(رئيس وقت جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه‌ي قم) و حجة‌الاسلام‌والمسلمين حسيني بوشهري(مدير وقت حوزه‌ي علميه‌ي قم) و نيز ديگر مديران ارشد حوزه در حمايت از پيشنهادهاي رهبر انقلاب منتشر شد. شوراي پيشبرد و ارتقاي حوزه و دفتر پيگيري مطالبات رهبري از حوزه نيز شكل گرفتند تا اين بار دغدغه‌هاي رهبري را درباره‌ي مديريت تحول در حوزه‌ي علميه به صورت نهادينه پيگيري كنند. چند ماه بعد كتابي به نام «تحول و بالندگي» منتشر شد كه متن گفت‌وگوي نخبگان حوزه و رهبر انقلاب و نيز متن سخنان آيت‌الله خامنه‌اي در ديدار سال 74 را كه تا كنون به صورت كامل و رسمي منتشر نشده بود، در بر داشت. اين‌بار آيت‌الله خامنه‌اي در پايان جلسه‌‌، توصيه‌ كرده بودند كه متن صحبت‌ها و پيشنهادهاي نخبگان حوزه نيز، به‌طور كامل و در قالب كتاب، چاپ و روانه‌ي بازار نشر شود.

به نظر مي‌رسد در هيچ دوره‌اي نياز به تحول و فرصت و امكان آن در حوزه به صورت توأمان و تا اين اندازه، جدي نبوده است. بر اساس آمارهاي خبرنامه‌ي تحليلي «تحول در حوزه‌ علميه»، دغدغه‌ي تحول در بدنه‌ي حوزه ريشه‌دار و فراگير شده است كه اين خود از گام‌هاي مؤثر تحول است. اگرچه 77 درصد از حوزويان سرعت تحولات را كُند يا بسياركند ارزيابي مي‌كنند و حدود 65 درصد آن‌ها اولويت‌ها را در فرآيند تحول به ترتيب در آموزش و مديريت و تبليغ حوزه مي‌بينند، اما بيشتر ايشان كاستي‌هاي اين بخش‌ها را در «شيوه‌ها و روش‌ها» مي‌دانند و معتقدند كه با سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي مناسب در فرآيند مديريت تحول، مي‌توان به نقطه‌ي مطلوب رسيد.
.................................................................................
منبع: پايگاه اطلاع رساني مقام معظم رهبري
انتهاي پيام/
شنبه 9 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 88]