فرازهای زندگی جومپا لاهیری

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: رد و بدل كردن داستان
دلم می.خواست كسی مرا نشناسد و مثل آدم.های معمولی باشم و مثل دیگران رفتار كنم. من با توجه به اینكه گذشته متفاوتی داشتم، انتظار آینده.ای دیگر را می.كشیدم. جذبه بازیگری برای من در همین بود؛ رسیدن به آرامش از طریق اینكه هویتم را پاك كنم و هویت یك نفر دیگر را بپذیرم. چطور می.توانستم نویسنده باشم، درونیاتم را بیان كنم، در حالی كه نمی.خواستم خودم باشم
جومپا لاهیری متولد ۱۱ ژوئیه ۱۹۶۷ در لندن با نام نیلانجانا سودشناست. این نویسنده آمریکایی هندی.تبار با نخستین اثرش، مجموعه داستان مترجم دردها (۱۹۹۹)، برنده جایزه ادبی پولیتزر در سال ۲۰۰۰ شد. همچنین نخستین رمان او به نام همنام (۲۰۰۳) در ساخت فیلمی به همین نام در سال ۲۰۰۷ مورد اقتباس قرار گرفته است. لاهیری از جمله نویسندگانی است كه در ایران با استقبال خوب مخاطبان روبه.رو شده است. مطلب پیش رو جزئیاتی از زندگی لاهیری را بیان می كند.

كتاب.ها و داستان.هایی كه توی آنها بود، تنها چیز.هایی بودند كه در بچگی احساس می.كردم می.توانم مالك شان باشم. حتی آن زمان هم این مالكیت، یك مالكیت واقعی نبود؛ پدر من یك كتابدار است، و شاید چون به مالكیت اشتراكی اعتقاد داشت، یا شاید چون والدینم خرید كتاب برای من را ولخرجی می.دانستند، یا شاید چون آدم.ها در آن زمان نسبت به حالا مالكیت.های كمتری داشتند من تقریبا هیچ كتابی نداشتم كه بخواهم آنها را از آن خودم بدانم. یادم هست كه حسرت داشتن كتاب را می.خوردم تا اینكه سرآخر این اجازه را پیدا كردم كه برای اولین بار صاحب یك كتاب باشم. پنج، شش سالم بود. كتاب خیلی كم حجمی بود و اسمش هم این بود: «دیگر هرگز مجبور نیستی دنبال دوست بگردی.» این كتاب در میان شكلات.ها و عكس برگردان.ها در مغازه قدیمی.ای كه در آن سوی خیابان نزدیك اولین خانه ما در «راد آیلند» قرار داشت، زندگی می.كرد. داستان این كتاب خیلی پیش پا افتاده بود؛ بیشتر شبیه یك كارت تبریكی بود كه كش داده شده باشد تا یك داستان. ولی خاطرم هست كه وقتی می.دیدم مادرم آن كتاب را برایم می.خرد و آن را با خودم به خانه می.آوردم، چه هیجانی داشتم. در داخل جلد آن نوشته شده بود: «این كتاب مخصوص... است» كه در جای خالی باید اسم خودم را می.نوشتم. مادرم این كار را كرد، او همچنین كلمه «مادر» را هم نوشت تا معلوم شود كه او این كتاب را به من داده است، هرچند من او را مادر صدا نمی.زدم و به او می.گفتم «مامان». «مادر» یك نگهبان دیگر بود ولی او به من كتابی داده بود كه پس از گذشت نزدیك به چهل سال، هنوز هم در یك جاكتابی در اتاق بچگی.ام قرار دارد.
در خانه ما چیز.هایی برای خواندن پیدا می.شد ولی كم بود و در من رغبت چندانی ایجاد نمی.كرد. مثلا كتاب.هایی درباره چین و روسیه كه پدرم در دانشگاه در رشته علوم سیاسی آنها را می.خواند و همین طور چند شماره از هفته نامه «تایم» كه در زمان استراحت می.خواند. مادرم چند كتاب رمان و داستان كوتاه و تلی از یك مجله ادبی به نام «دش» داشت ولی همه اینها به زبان بنگالی بودند و من حتی عناوین آنها را نمی.توانستم بخوانم. او كتاب.ها و مجلاتش را روی طبقات فلزی در زیرزمین یا جایی در نزدیكی تختش كه نزدیك شدن به آن قدغن بود، نگه می.داشت.

از بین كتاب.هایش یك جلد كتاب زرد رنگ از اشعار «كازی نازرول ایسلام» [نظر الاسلام] را به یاد دارم كه به نظر می.رسید برایش حكم یك متن مقدس را دارد و همچنین یك فرهنگ لغت انگلیسی قطور و فرسوده كه جلدش به رنگ خرمایی مایل به قرمز بود و از آن برای بازی «اسكرابل» استفاده می.كردیم. در یك مقطع، ما از سوپرماركتی كه خرید.های مان را انجام می.دادیم، چند جلد اول از یك سری كتاب.های دایره.المعارفی را خریدیم ولی هرگز تمام جلد.های آن را كه این سوپرماركت برای شان تبلیغ هم می.كرد، نخریدیم. وضع كتاب در خانه ما باری به هر جهت و هر چه پیش آمد خوش آمد، بود، همان طور كه بعضی از دیگر جنبه.های زندگی مادی مان به همین شكل بود. ولی من آرزوی وضعیتی برعكس این را داشتم: آرزو داشتم در خانه.ای باشم كه كتاب در آن حضور محكم و استواری داشته باشد، و همه جا تلنبار شده باشد و شادمانه در كنار دیوار.ها ردیف شده باشد.
بعضی وقت.ها به نظر می.رسید كه تلاش.های خانواده.ام برای پر كردن خانه از كتاب نقش بر آب می.شود؛ مثلا، یك بار پدرم با چند تا میله و تاقچه دیوار كوب خواست چند طبقه سبز زیتونی رنگ را روی هم محكم كند، ولی چون دیوار.های الكی خانه ما قدرت نگه داشتن آنها را نداشت، تمامش فرو ریخت.

آنچه من در واقع به دنبالش بودم این بود كه رد مشخص تری از زندگی ذهنی والدینم داشته باشم: مدرك صحافی شده و چاپ شده از آنچه آنها می.خواندند، از آنچه برای شان الهام بخش شده بود و ذهن شان را شكل داده بود. به دنبال این بودم كه به واسطه كتاب ارتباطی بین خودم و آنها ایجاد كنم. ولی والدین من چیزی برایم نمی.خواندند یا برایم داستان تعریف نمی.كردند؛ پدرم اصلا اهل داستان خواندن نبود و داستان.هایی كه مادرم احتمالا در دوران جوانی در كلكته به آنها علاقه داشته، به من انتقال پیدا نكرد. اولین تجربه من در مورد اینكه بشنوم كسی داستانی را با صدای بلند بخواند، زمانی برایم پیش آمد كه برای اولین و آخرین بار پدربزرگ مادری.ام را دیدم؛ آن موقع دو سالم بود و برای اولین بار بود كه به هندوستان می.رفتم. او روی تخت دراز می.كشید و مرا روی سینه.اش می.نشاند و داستان.هایی را از خودش می.ساخت و برایم تعریف می.كرد. بزرگ.تر هایم به من می.گویند من و پدربزرگم مدت.ها پس از خوابیدن همه، همچنان بیدار می.ماندیم و پدربزرگم هم داستان.ها را كش می.داد، چون من اصرار می.كردم كه داستان.هایش به پایان نرسند.
بنگالی اولین زبانی بود كه من یاد گرفتم، زبانی كه در خانه می.شنیدم و صحبت می.كردم. ولی كتاب.های دوران بچگی.ام به زبان انگلیسی بودند، و موضوع بیشتر آنها یا زندگی انگلیسی.ها بود یا آمریكایی ها. نسبت به این احساس كه دارم به فرهنگ غیر تعدی می.كنم، آگاه بودم. آگاه بودم كه به دنیا.هایی كه دارم راجع به آنها كتاب می.خوانم تعلق ندارم: اینكه زندگی خانواده من فرق می.كند اینكه غذا.های متفاوتی زینت بخش میز غذای مان بود، اینكه ما تعطیلی.های متفاوتی را جشن می.گرفتیم و اینكه خانواده من دغدغه چیز.های متفاوتی را داشتند و با این حال، وقتی كتابی در تملك من بود، در حالی كه آن را می.خواندم، این تفاوت.ها دیگر برایم اهمیتی نداشت. من با خواندن كتاب وارد یك رابطه خالص با داستان و شخصیت.های آن می.شدم و با دنیا.های داستانی رو در رو می.شدم طوری كه انگار واقعا رو به رویم هستند و به طور كامل در آن دنیا.ها زندگی می.كردم و در آن واحد هم در آن دنیا.ها غرق می.شدم و هم در آن نامرئی بودم.

در زندگی واقعی، مخصوصا موقعی كه دختر جوانی بودم، از شركت كردن در فعالیت.های اجتماعی می.ترسیدم. نگران این بودم كه دیگران در مورد من چه فكر و چه قضاوتی ممكن است بكنند. ولی وقتی خواندن را شروع كردم دیگر از این نگرانی.ها راحت شده بودم. می.فهمیدم كه دوستان داستانی.ام چه می.خورند و چه می.پوشند، چطور حرف می.زنند، و چطور اسباب بازی.های شان در اتاق.های.شان پخش و پلاست و چگونه در یك روز سرد كنار آتش می.نشینند و شكلات داغ می.نوشند. می.فهمیدم چه روز.هایی را به تعطیلات می.روند، قره قاط.ها را می.چینند، و مربا.هایی كه مادرشان روی اجاق گاز درست می.كنند. برای من مطالعه كردن به معنای اكتشاف در اساسی این مفهومش بود؛ كشف فرهنگی كه برای والدینم بیگانه بود. من با خواندن این كتاب.های خارجی، در واقع داشتم از والدینم نافرمانی می.كردم و با خواندن این كتاب.ها از یكسری چیز.های بخصوص سر در می.آوردم كه آنها چیزی در مورد شان نمی.دانستند. هر كتابی كه به واسطه من وارد خانه می.شد بخشی از قلمرو خصوصی من بود و بنابراین من نه تنها حس تعدی به یك فرهنگ دیگر را داشتم، بلكه حس می.كردم، از یك نظر.هایی، به والدینم كه داشتند مرا بزرگ می.كردند، دارم خیانت می.كنم. وقتی دوست پیدا كردن را شروع كردم، نویسندگی برایم واسطه این كار بود. طوری كه در ابتدا، نوشتن، مثل خواندن، برایم بیشتر از آن كه یك عمل فردی و در انزوا باشد، تلاشی برای برقراری ارتباط با دیگران بود. من در تنهایی كار نوشتن را انجام نمی.دادم، بلكه به همراه یك دانش آموز دیگر در كلاسم در مدرسه، می.نوشتم. من و دوستم با هم می.نشستیم و در تخیل آن شخصیت.ها و پیرنگ.های داستانی را خلق می.كردیم و به نوبت قسمت.های داستان را می.نوشتیم و در این ضمن صفحات داستان را به جلو و عقب ورق می.زدیم. دستخط ما تنها چیزی بود كه كار ما را از هم متمایز می.كرد و فقط به این طریق بود كه مشخص می.شد كدام قسمت را كدام یكی مان نوشته است. من همیشه روز.های بارانی را به روز.های آفتابی ترجیح می.دادم، چون مدرسه به طور موقت تعطیل می.شد و ما مجبور می.شدیم در خانه بمانیم و می.رفتیم در هال می.نشستیم و روی داستان مان متمركز می.شدیم. ولی حتی در روز.های غیر بارانی هم جایی را برای نشستن پیدا می.كردم، مثلا زیر یك درخت یا بر لبه یك گودال ماسه بازی، با همان دوست و بعضی وقت.ها با یكی دو تا دوست دیگر، می.نشستم تا كار روی قصه مان را ادامه دهیم. داستان.هایی كه من با دوستانم می.نوشتم بازتاب داستان.هایی بودند كه در آن زمان داشتم می.خواندم: خانواده.هایی كه در دشت زندگی می.كردند، دختران یتیمی كه به مدرسه شبانه روزی فرستاده می.شدند یا زن.های معلم سرخانه.ای بدخلق آموزش شان می.دادند، بچه.هایی با نیرو.های فراطبیعی یا توانایی اینكه قهرمان داستان وارد كمد بشود و سر از دنیا.های دیگر در بیاورد. چیز.هایی كه می.خواندم آینه من بود، مصالح داستانی من بود؛ من هیچ بخش دیگری از خودم را نمی.دیدم. عشق من به نویسندگی باعث شد در سنین پایین دست به دزدی بزنم. الماس.های توی موزه كه من برای به دست آوردن شان نقشه كشیدم و قوانین را زیر پا گذاشتم، دفتر.های سفید توی فایل معلمم بودند كه خیلی مرتب چیده شده بودند، و آنها را بین ما پخش می.كردند تا توی شان جمله بنویسیم یا ریاضی تمرین كنیم. این دفتر.ها باریك بودند، منگنه شده بودند، روی جلدشان هیچ طرحی نداشت و رنگ جلد شان هم یا آبی كمرنگ بود یا زرد متمایل به قهوه ای. صفحات این دفتر.ها خط دار بودند، و ابعاد شان نه خیلی كوچك بود و نه خیلی بزرگ. من كه آن دفتر.ها را برای نوشتن داستان هایم می.خواستم، جسارت به خرج دادم و به معلمم گفتم كه یكی، دو تا از آن دفتر.ها را به من بدهد. سپس وقتی فهمیدم كه فایل معلمم همیشه قفل نیست و همیشه تحت مراقبت دوربین.های مداربسته نیست، خودم رفتم و دزدكی چند تا از آنها را برداشتم.

كلاس پنجم بودم كه برای نوشتن داستانی به نام «ماجرا.های یك ترازو» برنده یك جایزه كوچك شدم؛ در این داستان، راوی كه خود ترازو است، دسته.ای مردم و سایر موجودات را كه با آن دیدار می.كنند، توصیف می.كند. سرانجام به دلیل زیاد بودن وزن زمین ترازو خراب می.شود و آن را توی زباله.ها پرتاب می.كنند. من برای این داستان تصویر كشیدم (آن موقع برای تمام داستان هایم تصویر می.كشیدم)، و با تكه.هایی از نخ كاموای نارنجی رنگ آن را صحافی كردم. كتاب برای مدت بسیار كوتاهی در كتابخانه مدرسه به نمایش گذاشته شد، یك كارت و جیب كتاب واقعی هم برایش گذاشته بودند. هیچ كس آن كتاب را امانت نگرفت، ولی این موضوع برایم اهمیتی نداشت. همان اعتباری كه آن كارت و جیب به كتابم داده بود، برایم كافی بود. یك كارت هدیه برای خرید از یك فروشگاه محلی هم همراه این جایزه بود. من به همان اندازه كه دوست داشتم از خودم كتاب داشته باشم، در این مورد دودل و مردد بودم. به نظر می.رسید كه ساعت.ها در میان قفسه.های فروشگاه سرگردان هستم. سرانجام كتابی را انتخاب كردم كه هرگز چیزی در موردش نشنیده بودم: «داستان.های شلغم زرد» اثر «كارل سندبرگ». دلم می.خواست كه آن داستان.ها را دوست داشته باشم ولی طنز منسوخ آن برایم قابل درك نبود ولی من آن كتاب را به عنوان یك طلسم نگه داشتم؛ شاید طلسمی برای اولین شناخته شدنم. مثل برچسب.های روی كیك.ها و بطری.هایی كه آلیس در زیر زمین پیدا كرد، هدیه اصلی جایزه.ای كه برده بودم این بود كه با من به وجه آمرانه صحبت می.كرد؛ برای اولین بار، صدایی در ذهنم به من گفت: «این كار را انجام بده.»

ولی من با بالا.تر رفتن سنم و ورود به مرحله نوجوانی و سال.های پس از آن، نویسندگی.ام در آنچه به نظر می.رسید تناسب معكوس سال.های عمرم باشد، دچار افت شد. هرچند حس جبرگونه ابداع داستان همچنان در من باقی ماند ولی تردید و دودلی آن را تضعیف كرد، طوری كه من نیمه دوم سنین كودكی.ام را در حالی گذراندم كه به تدریج آن كار آرامش.بخشی را كه می.شناختم به فراموشی سپردم و آن كاری كه سابقا به.طور غریزی انجام می.دادم دیگر انجام دادنش برایم مثل دست زدن به خار شده بود. خودم را متقاعد كرده بودم كه نویسندگان خلاق كسان دیگری هستند و من نیستم و از این رو چیزی را كه در هفت سالگی بسیار دوست داشتم تا هفده سالگی به فرمی از ابراز عقیده تبدیل شده بود كه مرا بیشتر از هر چیز دیگری مرعوب می.كرد. ترجیح دادم نواختن موسیقی را تمرین كنم، در نمایشنامه.ها بازی كنم، نت.های یك تصنیف را یاد بگیرم یا متن یك فیلمنامه را حفظ كنم. البته من به كار كردن با كلمات ادامه دادم، ولی انرژی.ام را در مسیر نوشتن مقاله قرار دادم و هدفم این بود كه روزنامه نگار بشوم. در دانشكده كه رشته.ام ادبیات بود، تصمیم گرفتم استاد زبان انگلیسی بشوم. در بیست و یك سالگی، نویسنده درون من مثل مگسی در یك اتاق بود؛ حضور داشت ولی بی.اهمیت بود؛ بی.هدف بود؛ چیزی كه هر وقت حواسم معطوف آن می.شد، آشفته.ام می.كرد و در بیشتر مواقع مرا به حال خودم رها می.كرد. من در آن مقطع در مرحله.ای نبودم كه نگران عدم قبولی نوشته هایم از طرف دیگران باشم. بی.اعتمادی به نفس من كلی و پیشگیرانه بود، چون می.خواستم مطمئن بشوم پیش از آن كه دیگران فرصت این را بیابند كه نوشته.های من را قبول نكنند، خودم پیشاپیش نوشته.های خودم را قبول ندارم.

من بیشتر عمرم را دلم می.خواست كس.دیگری باشم؛ به نظر من، مشكل و دلیل اصلی ایجاد وقفه در روند خلاقیتم همین بود. من هرگز نمی.توانستم انتظارات دیگران را برآورده كنم: انتظارات والدین مهاجرم؛ خویشاوندان هندی ام؛ هم.سن و سال.های آمریكایی ام و مهم.تر از همه انتظارات خودم. نویسنده درونم می.خواست كه مرا ویرایش كند..ای كاش بسته به شرایط كمی فلان چیز بیشتر بود و بهمان چیز كمتر: آن وقت دیگر علامت ستاره.ای كه همه جا همراهم بود، برداشته می.شد. تربیت من كه ملغمه.ای از دو دنیای متفاوت بود، پیچیده بود؛ دلم می.خواست تربیتم یك تربیت متعارف و توأم با خویشتنداری باشد. دلم می.خواست كسی مرا نشناسد و مثل آدم.های معمولی باشم و مثل دیگران رفتار كنم. من با توجه به اینكه گذشته متفاوتی داشتم، انتظار آینده.ای دیگر را می.كشیدم. جذبه بازیگری برای من در همین بود؛ رسیدن به آرامش از طریق اینكه هویتم را پاك كنم و هویت یك نفر دیگر را بپذیرم. چطور می.توانستم نویسنده باشم، درونیاتم را بیان كنم، در حالی كه نمی.خواستم خودم باشم؟
در ذاتم نبود كه آدم جسور و با اعتماد به نفسی باشم. عادت داشتم برای راهنمایی، برای تاثیر گذاری و بعضی وقت.ها هم برای اساسی.ترین سرنخ.های زندگی به دیگران نگاه كنم. این در حالی بود كه داستان.نویسی یكی از جسورانه.ترین كار.هایی است كه آدم می.تواند انجام بدهد. داستان نویسی یكجور لجاجت و یكدندگی در خود دارد؛ تلاشی عامدانه برای شكل.دهی دوباره برای چینش دوباره و ساختن دوباره چیز.هایی كه خود، هیچ كمبودی در زمینه واقعیت ندارند. حتی در بین بی.علاقه.ترین و مردد.ترین نویسندگان هم این یكدندگی باید پدیدار شود. نویسنده بودن یعنی اینكه از «گوش دادن» برسید به جایی كه بگویید: «به من گوش بده.»

این همان چیزی بود كه من را دچار تردید می.كرد. من ترجیح می.دادم گوش بدهم تا اینكه صحبت كنم و ببینم تا اینكه دیده شوم. می.ترسیدم به خودم گوش بدهم و به زندگی خودم نگاه كنم.
پدرم كه در هشتاد سالگی هنوز هم هفته.ای چهل ساعت در دانشگاه «راد آیلند» كار می.كند، همیشه در پی دستیابی به امنیت و ثبات در شغل خود بوده است. او هرگز حقوق خیلی زیادی دریافت نكرد، ولی خانواده.ای را تامین می.كرد كه هیچ خواسته.ای نداشت. بچه كه بودم معنای «استخدام رسمی» را نمی.فهمیدم ولی وقتی پدرم آن را به دست آورد، می.توانستم بفهمم كه این قضیه چقدر برایش مهم است. من هم در زندگی مثل او عمل كردم، و دنبال حرفه.ای گشتم كه مثل كار پدرم برایم ثبات و امنیت در پی داشته باشد. ولی در دقیقه آخر، از به دست آوردن چنین كاری كنار كشیدم، چون می.خواستم نویسنده بشوم. كنار كشیدن از یك كار ثابت برای من كه می.خواستم نویسنده بشوم هم بسیار ضروری بود و هم نگران كننده. حتی پس از آن كه برنده جایزه «پولیتزر» شدم، پدرم به من یادآوری كرد داستان نویسی چیزی كه نیست كه بتوانم روی آن حساب كنم و همیشه باید به فكر پیدا كردن یك راه دیگر برای امرار معاش باشم. من به حرف.هایش گوش دادم ولی در عین حال یاد گرفته.ام كه به حرف دیگران گوش ندهم تا بر لبه پرتگاه سرگردان باشم و پرش كنم. از این.رو با اینكه كار نویسنده دیدن و گوش دادن است، ولی من برای آن كه نویسنده بشوم مجبور بودم كر و كور باشم.

من الان پدرم را می.بینم كه با وجود واقع بین بودنش، به سمت پرتگاهی كه خودش باعث به وجود آمدنش شده، كشیده شده و كشور و خانواده خود را ترك كرده و خودش را از حس اطمینان خاطری كه در تعلق و وابستگی وجود داشته، محروم كرده است ولی من در مقابل، بیشتر عمرم را خواسته.ام كه به جایی تعلق داشته باشم یا جایی كه والدینم مال آنجا بودند یا آمریكا كه در برابر مان گسترده بود. من وقتی نویسنده شدم میز كارم برایم حكم خانه.ام را پیدا كرد؛ دیگر نیازی به یك خانه دیگر نداشتم. هر داستانی كه می.نویسم برایم مثل یك سرزمین خارجی است كه با نوشتن آن، تسخیرش می.كنم و سپس از آنجا می.روم. من به كارم و به شخصیت.هایم تعلق دارم و برای خلق شخصیت.های جدید، شخصیت.های قدیمی را پشت سرم رها می.كنم. خودداری والدینم از حس رها كردن و تعلق داشتن كامل به هندوستان یا آمریكا در مركز چیزی قرار دارد كه من به شكلی كمتر واقعی، سعی می.كنم در نویسندگی انجامش بدهم. نویسندگی كه در من به دلیل ناتوانی.ام در داشتن حس تعلق به وجود آمده، در واقع نویسندگی خودداری من از رها كردن است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 278]