معرفی و پرورش ماهی سفید

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ماهی سفید

Ø مقدمه :
ماهی سفید مهمترین ماهی استخوانی دریای خزر بوده و با توجه به ارزش غذایی بالا، کیفیت عالی گوشت و لذیذ بودن مورد توجه صیادان، ساحل نشینان و مردم کشور ما و حتی سایر کشورهای حاشیه دریای خزر می باشد . طول عمر این ماهی در دریای خزر 10-9 سال بوده و صید سالیانه این ماهی معمولاً از 10 مهرماه شروع و تا 10 فروردین ماه ادامه می یابد.ماهی سفید در حوزه ایرانی دریای خزر دارای دو فرم بهاره و پائیز بوده و برای تخم ریزی و تکثیر طبیعی وارد منابع آب شیرین رودخانه ها و تالاب های حاشیه این دریا می شود.
Ø رده بندی:
راسته :
کپور ماهی شکلان
Cypriniformes
خانواده :
کپور ماهیان
Cyprinidae
جنس :
ماهی سفید
Rutilus
گونه :
ماهی سفید
Rutilus frisii kutum
نام انگلیسی:

Kutum
نام روسی:

Kutuma
نام فارسی:
ماهی سفید

نام محلی:
ماهی سفید

Ø تاریخچه صید در حوزه ایرانی دریای خزر
صید و بهره برداری از ماهیان دریای خزر از زمانهای بسیار دور توسط حاشیه نشینان این دریا و عمدتاً توسط روسها انجام گرفته است. پس از تسلط اعراب بر ایران تا قرن چهارم هجری از وضعیت صید و صیادی در حوزه ایرانی دریای خزر اطلاعات موثقی دردست نیست و اولین اطلاع را ابولقاسم بن حوقل از مردم بغداد در سال 340 هجری قمری در کتاب صورت الارض ابن حوقل داده است. وی در این کتاب با ترسیم نقشه دریای خزر و ترسیم حدود گیلان (دیلم) و طبرستان می نویسد که مردم این دیار پیوسته با تکلمی تند بوده و غذای ایشان عمدتاً برنج ، ماهی و سیر است.با ظهور حکومت آل بویه ماهیگیر از گیلان و گسترش قلمرو آنان تا عراق عجم (اراک) از سال 324 تا 447 هجری قمری صید و صیادی درحوزه ایرانی دریای خزر رونق خوبی داشته است.در زمان حکومت صفویان در ایران از روسیه به ایران از طریق رودخانه ولگا ، بحر خزر و مرداب انزلی انواع خز و چرم خام، چیت، پارچه کتانی، آهن، مس، مصنوعات فلزی و شیشه ای، کاغذ تحریر و اسحله وارد شده و از ایران ماهی خاویاری، سوف و ماهی سفید به روسیه ارسال می گردید.پس از شکست فتحعلی خان قاجار در سال 1241 از سپاه روس تزاری و بستن عهدنامه ننگین ترکمنچای و جداشدن شهرهای نخجوان، شیروان و باکو از ایران، امتیاز صید در دریای خزر نیز به دولت تزاری واگذار گردید. برابر یادداشتهای خوچکوکنسول دولت تزاری در سال 1219 هجری خورشیدی صیادان روس در گیلان 101112 عدد ماهی خاویاری و 271800 کیلوگرم خاویار صید نموده و از بابت آن 3972 تومان به حاکم وقت پرداخت نمودند.در زمان محمد شاه قاجار و بر اساس نیاز مالی، دولت میرزاآقاسی در اثر فشار دولت روسیه تزاری امتیاز صید و بهره برداری از دریای خزر را به حاج ابراهیم دریابیگی که تبع روسیه بود با حق امتیاز صید ماهیان خاویاری و استخوانی به ازای سالیانه 14000 تومان، واگذار کرد. از مبلغ 14000 تومان حق اجاره سالیانه فقط 4000 تومان مربوط به رودخانه سفیدرود بود که این مقدار نشان دهنده میزان صید انبوه انواع ماهیان سفید، سوف، سس و خاویاری در این رودخانه بوده است.میرزا تقی خان امیرکبیر در زمان صدارت خود در سال 1265 هجری قمری به بهانه عدم پرداخت اجاره بها قرارداد فوق را لغو نموده و امتیاز بهره برداری را به یک ایرانی به نام ولی بیگ با اجاره بها سالیانه 25 هزار تومان واگذار نمود.در سال 1293 هجری قمری حاج میرزا حسن خان سپه سالار امتیاز کلیه امور شیلاتی وصید در دریا و رودخانه ها و تالاب انزلی را از شاه اجاره نموده و آنرا چهارماه بعد به یک بازرگان تبعه روسیه بنام استفان مارتینویچ لیانازوف با اجاره سالیانه 50 هزار تومان واگذار نمود. در سال 1302 قرارداد حق بهره برداری از ماهیان دریای خزر توسط لیانازوف بمدت 25 سال دیگر تمدید شد.پس از مرگ استفان لیانازوف در سال1314 هجری قمری پسرش گئورگی جانشین وی شد و قرارداد بمدت 25 سال دیگر تمدید شد. قرارداد لیانازوف پسر تا سال 1917 میلادی پابرجا بود و در این مدت لیانازوف اقدام به ساخت تاسیسات وسیعی شامل کشتی های سردخانه دار، کارگاه های شور کردن و دودی کردن ماهی، سردخانه، کارگاههای تور بافی، تاسیسات اداری و تولید برق در شهرهای بندر آستارا، بندرانزلی، بندر کیاشهر و بندر ترکمن نموده و در تاسیسات شیلات جمعاً 4200 نفر را بکار مشغول کرد که حدوداً 3000 نفر آنها از اتباع روسیه تزاری بودند. لیانازوف در این مدت با غارت ذخایر ماهی در دریا، رودخانه ها و تالاب انزلی سود سرشاری را برد.در سال 1327 هجری قمری سردار منصور صید ماهیان استخوانی در رودخانه ها و دریا را به مبلغ 22 هزار تومان از لیانازوف اجاره کرد و به مبلغ 80 هزار تومان به صیادان اجاره داد بشرط اینکه کلیه ماهی های سوف صید شده بصورت مجانی در اختیار لیانازوف قرار گیرد.پس از انقلاب بلشویکی و بدنبال تاسیس حکومت شوروی در روسیه، قرارداد لیانازوف لغو و شرکت مختلط صید ماهی ایران و شوروی تاسیس شد و بمدت 25 سال برای شرکت فوق امتیاز بهره برداری صادر گردید. از جمله وقایع این دوران تصرف شهر بندرانزلی و توقیف اموال شیلات توسط حکومت جنگل بود.در 12 بهمن 1331 هجری شمسی دوران بهره برداری شرکت مختلط ماهی ایران و شوروی خاتمه یافته و شیلات توسط مرحوم دکتر مصدق ملی اعلام گردید ودر سال 1332 لایحه قانونی اساسنامه شرکت سهامی شیلات ایران تهیه و به تصویب رسید.پس از ملی شدن شرکت سهامی شیلات ایران، این شرکت به وزارت دارایی ملحق گردید و در سال 1346 با تشکیل وزارت منابع طبیعی به آن وزارتخانه واگذار شد. در سال 1352 با انحلال وزارت منابع طبیعی شیلات ایران به وزرات کشاورزی و در سال 1366 به فرمان رهبر کبیر انقلاب از وزرات کشاورزی منتزع و به وزارت جهاد سازندگی واگذار گردید. در سال 1379 با ادغام وزارتین جهاد سازندگی و کشاورزی شرکت سهامی شیلات به وزارت جهاد کشاورزی منتقل و در سال1384 از حالت شرکت سهامی شیلات خارج و به سازمان شیلات ایران تبدیل گردید.در مدت استفاده از امتیاز صید و بهره برداری از ماهیان دریای خزر و رودخانه ها توسط لیانازوف صید ماهیان خاویاری عمدتاً در دریا و توسط تورهای گوشگیر پنبه ای و صید ماهیان استخوانی در رودخانه ها توسط شیل یاکلهام انجام می گرفت.در زمان تشکیل شرکت مختلط ماهی ایران و شوروی صید ماهیان استخوانی و خصوصاً ماهی سفید توسط تورهای پره تراکتوری در 40 شرکت تعاونی در سواحل استان های گیلان و مازندران انجام می شد. از سال 1358 علاوه بر تورهای پره از تورهای گوشگیر کاپرونی و نایلونی نیز برای صید ماهی سفید استفاده شده و از سال 1376 بدلیل صدمات وارده از سوی تورهای گوشگیر به ذخایر با ارزش ماهیان خاویاری از طریق صید انبوه بچه ماهیان و ماهیان خاویاری نارس و غیر استاندارد این روش در دریای خزر ممنوع و در حال حاضر صید ماهیان استخوانی و ماهی سفید در دریای خزر بصورت رسمی و قانونی توسط 150 شرکت تعاونی پره ساحلی انجام می گیرد.
Ø مشخصات ظاهری:
فرم بدن دوکی شکل و از طرفین فشرده ، قسمت پشت تیره رنگ، طرفین نقره ای روشن و ناحیه شکمی سفید رنگ می باشد. دارای پنج سری باله شامل دو باله سینه ای ، دو باله شکمی ، یک باله پشتی ، یک باله مخرجی و یک باله دمی هموسرک می باشد .مشخصات کلیدی آن برای شناسایی به شرح زیر است. 62;G.r.8-12 D III 9;A III 10;L.1.53
دارای دندان حلقی یک ردیفی 5-6 ، گاهی 5-5 یا 6-6 ، دهان نیمه زیرین با پوزه متحرک و فاقد سبیلک ، فلس ها دایره ای شکل(سیکلوئیدی) به اندازه متوسط ، ارتفاع بدن کمتر از طول سر یا برابر آن و طول باله مخرجی بزرگتر از ارتفاع آن است.اندازه بیشینه طول این ماهی 71 سانتیمتر با وزن 4 کیلوگرم ، میانگین طول 45 سانتیمتر و میانگین وزن 1100 گرم می باشد. این ماهی در دوطرف بدن دارای خط جانبی با فرمول LL بوده که ازسر پوش آبششی تا انتهای ساقه دمی کشیده شده است . کمان آبششی واجد 12-8 عدد خار آبششی می باشد.در این ماهی در فصل تخمریزی ، جنس نر برروی سر و اطراف بدن واجد برجستگی های سفید خاری شکل شده که اصطلاحاً به آن لباس عروسی می گویند چشم دارای لبه آزاد و برای دیدن فواصل نزدیک بکار رفته و در تغذیه و جهت یابی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.در جلو و طرفین پوزه دو سوراخ بینی وجود دارد که در جلوی چشم ها واقع شده و هر سوراخ بینی توسط یک چین پوستی به دو بخش تقسیم می شود. کف حفره بینی از اپتیلوم بویایی پوشیده شده و هنگام شنای ماهی آب از طریق بخش قدامی سوراخ بینی وارد و ازبخش خلفی آن خارج شده و این امر باعث تحریک سلولهای بویایی می شود.اندام شنوایی از گوش داخلی تشکیل یافته و توسط استخوانهای Weber با کیسه شنا در ارتباط بوده و موجب تقویت صدا می شود. این ماهی از حس شنوایی نسبتاً قوی (HZ 700-17( برخوردار است.کیسه شنا در ماهی سفید دو قسمتی بوده و بخش عقبی آن تیز یا نوک داراست و توسط لوله ای بنام مجرای پنوماتیک به پشت مری متصل میگردد (Weber 1991