شاعری كه شبیه هیچ.كس نبود

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

بیست.ویكمین سال .مرگ اخوان ثالث، با انتشار آلبوم شعرخوانی او همراه شد
بیست و یك سال بعد از درگذشت شاعر شعر «زمستان»، مهدی اخوان .ثالث هنوز هم در فضای ادبی ایران حضور پررنگ دارد و مدام از او و شعرش یاد می.شود. سه.شنبه هفته گذشته، در مراسمی كه به نكوداشت استاد موسوی گرمارودی اختصاص داشت، این شاعر بزرگ معاصر در وقت سخنرانی خودش ترجیح داد به جای هر نكته دیگری از اخوان ثالث و شعری كه او در سال.های ابتدای انقلاب برای گرمارودی گفته بود حرف بزند. انگار كه آن شعر گلایه.آمیز هنوز از هر چیز دیگری برای موسوی گرمارودی مهم.تر بود.

مهدی اخوان.ثالث (م.امید) را از شاعران بنام پس از نیما می.شناسیم که خود را وامدار «پیر یوش» می.داند. شعر اخوان.ثالث اما ویژگی.هایی منحصر.به فرد دارد که او را از سایر شاعران این دوره متمایز می.کند. اگرچه بسیار از او نوشته.اند و تحلیل.های فراوانی در باب شعرش داده.اند اما می.توان در یک صورت.بندی کلی شعر اخوان .ثالث را دارای مشخصه.هایی از این دست دانست؛

سیر تکاملی قالب شعر
اخوان.ثالث مانند تمام شاعرانی که نامی در ادب پارسی دارند؛ در شعرش سیر تکاملی را طی کرده است. نخستین مجموعه شعر اخوان .ثالث «ارغنون»، در قالب.های کلاسیک سروده شده بود. «ارغنون» از مجموعه.هایی بود که شاعر به تساوی مصراع.ها هم وفادار مانده و به درستی قواعد شعر کلاسیک را اعم از موسیقی درونی؛ بیرونی و کناری رعایت کرده بود. اخوان.ثالث همیشه در شعر وفادار به وزن بود اما لزوما مانند مجموعه «ارغنون» به تصاوی مصراع وفادار نماند. پس از این مجموعه؛ شاعر به «زمستان» می.رسد و همین مجموعه او را از شاعران دیگر هم.دوران خود متمایز می.کند. «زمستان» مجموعه.ای در قالب نیمایی بود که به.شدت توانست در میان مخاطبان جا پیدا کند؛ به ویژه شعر «زمستان» [سلامت را نمی.خواهند پاسخ داد/ سرها در گریبان است/ کسی سر بر نیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یاران را ... ] که امروز هم از شعرهای ماندگاری است که دهان به دهان بازخوانی می.شود.
در مجموعه.های «آخر شاهنامه»؛ «از این اوستا»؛ «زندگی می.گوید باید زیست»؛ «در حیاط کوچک پاییز در زندان»؛ «دوزخ اما سرد» همین رویه و نگاه به قالب شعر در آثار اخوان.ثالث دیده می.شود؛ تا اینکه در مجموعه. پایانی اخوان.ثالث باز او ارجاعی به ابتدا دارد. او در مجموعه «تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم» دوباره به قالب.های کلاسیک بازگشته و شکل شعرش را تغییر می.دهد.
در مجموعه.هایی که به عنوان نمونه مطلوب شعر نیمایی از آن.ها نام بردیم اغلب در شیوه. بیان و زبان هم تکاملی دیده می.شود که به برخی از آن.ها در ادامه نوشتار اشاره می.شود.

زبان در شعر اخوان.ثالث
اخوان در رویکردش به زبان جریان ویژه.ای را در شعر نیمایی پیش گرفت. او با زبانی نو.قدمایی هم به شیوه. بیانی قدما در شعرش وفادار ماند و هم توانست با برخی دستکاری.های نحوی شکل جدیدی در بیان ایجاد کند. مثلا یکی از مواردی که اخوان از نیما گرفت و توانست آن را بهتر از نیما در شعر ش نهادینه کند؛ مسئله «تقدم مضاف.الیه ضمیری بر صفت» است؛ در شعر نیما نمونه.هایی بود مثل: با «تنش.گرم» بیابان دراز/ مردی را ماند در «گورش تنگ»/. اخوان.ثالث از این نوآوری نحوی اینگونه سود جست: ما برای فتح سوی پایتخت قرن می.آییم/ تا که هیچستان نه توی فراخ این غبار آلود بی.غم را/ با چکاچاک مهیب «تیغ.هامان تیز»/ غرش زهره.دران «کوس.هامان سهم» / پرش خارا شکاف «تیرهامان تیز» / نیک بگشاییم.
یا در جای دیگر می.گوید:
هان کجاست/ پایتخت این کج.آیین قرن دیوانه/ با قلاع سهمگین سخت و ستوارش/ با لئیمانه تبسم کردن «دروازه.هایش، سرد و بیگانه»/
این نمونه.هایی بود از نوآوری.های نحوی در شعر اخوان.ثالث که فراوان هم تجربه شده است؛ اما یک نمونه هم از باستان.گرایی.های نحوی شاعر می.آوریم که البته از این دست باستان.گرایی.ها در شعر او زیاد است:
ای با تو من گشته بسیار / در کوچه.های بزرگ نجابت/ در کوچه.های سرور و غم راستینی «که مان» بود.
اتصال ضمیر به حرف ربط و اضافه؛ همچنین اتصال ضمیر به ضمیر؛ از آن دست باستان.گرایی.های نحوی است که در شعر اخوان.ثالث بسیار به آن توجه شده است.

ساختار روایی در شعر
همیشه وقتی به شعر اخوان.ثالث می.رسیم و او از ابتدا با همان صدای همیشگی. گرمش؛ شعر را می.خواند؛ انگار دارد قصه..ای را روایت می.کند که ما از ابتدایش نبوده.ایم. در بسیاری از شعرهای باشکوه و ماندگار او؛ ساختار محکم روایی.ای حاکم است؛ به گونه.ای که ما اگرچه از ابتدا به شعر رسیده.ایم و تمام قصه را دریافته.ایم اما انگار پیش از حضور ما، قصه عقبه.ای داشته و در غیبت ما روایت شده است. شعرهای ماندگاری از اخوان.ثالث اینگونه.اند: چاووشی؛ زمستان؛ کاوه یا اسکندر؛ آخر شاهنامه؛ کتیبه؛ قصه شهر سنگستان؛ آنگاه پس از تندر؛ شاتقی زندانی دختر عمو طاووس و ... .
شعر اخوان.ثالث؛ نه از آن رو که بدعت.هایی در نحو و واژگان زبان دارد؛ نه از آن رو که روایی و ساده است؛ نه از آن رو که مضامینش اجتماعی و نزدیک به وقایع سیاسی به ویژه کودتای 28 مرداد 32 است؛ بلکه از آن رو که آیینه تمام نمای زندگی شاعر و صداقت اوست تا امروز ماندگار شده است.
زندگی اخوان.ثالث؛ تنها زندگی او نبود، بلکه آیینه.ای از زندگی هم.نسلان و همنوعان او بود و همین تجربه مشترک در زیست.جهان انسانی شعر او را متمایز کرده است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 148]