ارزيابي نظريه يادگيري ثورندايك

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: یكی از نظریه.پردازان یادگیری كه از مؤثرترین روان.شناسان در توسعه.ی روان.شناسی حیوانی است[1]، ادوراد.لی ثورندایك(Edward Lee Thorndike‏) (1949-1874) می.باشد. وی نخستین كسی بود كه به تحقیق آزمایشی واقعی با حیوانات دست زد.[2] نظریه او تنها بر رفتار آشكار متمركز بود. وی اعتقاد راسخ داشت كه روان.شناسی فقط باید به مطالعه.ی رفتار بپردازد نه به مطالعه.ی عناصر ذهنی یا تجربه.ی آگاهانه.[3] به نظر ثورندایك، یادگیری براساس حل مسایل استوار است و برای این كه نظر خود را ثابت كند، قفسی كه با یك اهرم باز می.شد، آماده ساخت و گربه.ی گرسنه.ای را در درون آن جای داد. سپس مقداری غذا بیرون جعبه در میدان دید حیوان قرار داد. او مشاهده كرد كه وقتی گربه را در جعبه می.گذارد، حیوان به هر طرف حمله می.كند و می.خواهد از لای میله.ها راهی به خارج پیدا كند. پس از تلاش فراوان ناگهان دست حیوان به اهرم برمی.خورد و در به.طور اتفاقی باز می.گردد و از جعبه خارج می.شود. ثورندایك این آزمایش را چندین بار تكرار می.كند و از مجموع آزمایش.های خود نتیجه می.گیرد: هر بار كه حیوان در درون جعبه قرار می.گیرد، دفعات تلاش و زمان لازم برای خروج از آن به.طور منظم كاهش نمی.یابد، بلكه سرانجام پس از یك رشته كوشش.های پیاپی از طول زمان برای خروج از جعبه كاسته می.شود. ثورندایك از آزمایش.های خود با گربه چنین نتیجه می.گیرد كه حیوان:
· كوركورانه و بی.هدف رفتار می.كند.
· پیشرفت او در یادگیری به روش آزمون و خطا انجام می.شود.
· به.طور اتفاقی پاسخ درست را به دست می.آورد.
· یادگیری او بر اثر دریافت پاداش صورت می.گیرد.[4]

نقاط ضعف نظریه یادگیری ثورندایك از نظر متاخرین
گرچه نظریه ثورندایك دارای اهمیت زیادی در زمان خودش بود، اما نقاط ضعف و ناتوانی آن در تبیین فرآیند یادگیری خصوصا با ظهور نظریات شناختی كه بنیاد آن را زیر سوال بردند، حضور پررنگ این نظریه در محافل علمی رو به ضعف و افول نهاد؛ حتی خود ایشان نیز تجدیدنظرهای زیادی در نظریه.اش انجام داد كه در اثر تحقیقات خود او از اهمیت و اعتبار قانون.های آمادگی و تمرین كاسته شد و فقط قانون گیرایی باقی ماند كه آن هم به علت حذف عامل تنبیه به كلی تغییر شكل یافت.[5]
ثورندایك در 1932 كمی قبل از بازنشستگی خود، در قانون تأثیر تا حدی تجدیدنظر نمود. آزمایشات نشان داده بود كه كاركرد تنبیه به شدت و قدرتی كه وی می.پنداشت نبود.[6] این.بار آزمودنی.های او هم عمیق.تر و گسترده.تر بودند و هم آزمودنی.ها هم از بین انسان.ها انتخاب شدند. او قانون اثر خود را در یك برنامه.ی گسترده.ی پژوهش با آزمودنی.های انسانی بررسی كرد. نتایج، نشان دادند كه پاداش دادن به یك پاسخ واقعا آن را تحكیم می.بخشد لكن تنبیه یك پاسخ، تأثیر منفی قابل قیاسی پدید نمی.آورد. در پرتو این نتایج، وی در قانون اثر تجدیدنظر كرد و تأكید بسیار بیشتری بر پاداش گذاشت تا بر تنبیه.[7]
با این همه هنوز ثورندایك را به سه قانون یادگیری آمادگی، تمرین و گیرایی می.شناسند. اما آنچه از او باقی مانده است، نقش پاداش.ها در یادگیری است. اگر پاداش بی.درنگ پس از پاسخ داده شود، احتمال وقوع و تكرار آن را مجددا در همان موقعیت و شرایط افزایش خواهد داد. [8] بالاخره با حضور قدرتمند نظریات یادگیری شناختی و طرح مفاهیم و سازه.های گشتالتی چون بینش(insight)، درك(understanding) و هوش(intelligence) در تبیین فرآیند یادگیری توسط این نظریات، نظریه ثورندایك رو به خاموشی كامل نهاد. تأكید ثورندایك درباره.ی آموختن از راه "آموزش و خطا و موفقیت اتفاقی" یادگیری را به صورت فرایندی مبهم و مكانیكی درمی.آورد كه در آن جایی برای بینش، درك و هوش باقی نمی.ماند.[9] بنابراین، شاگرد رشد خلاقانه نخواهد داشت؛ چون یكی از مواردی را كه ثورندایك در نظریه.ی یادگیری خود همواره تأكید كرده است، پاسخ اتفاقی یا تصادفی است. یعنی، یادگیری هنگامی حاصل می.شود كه پاسخ.های مختلف مورد بررسی و آزمایش قرار گیرند. برخی از این پاسخ.ها نتیجه.ی موفقیت.آمیزی دارند و برخی دیگر ندارند. [این رویكرد سبب می.شود كه] به جنبه.های دیگر پاسخ، مانند اینكه تا چه حدودی منطقی و مناسب می.باشند، توجهی نمی.شود. آنچه در آزمایش.های ثورندایك برای یادگیرنده اهمیت دارد، موفقیت.آمیز بودن پاسخ.هاست و این هم تصمیمی است كه دیگران برایش اتخاذ می.كنند. براساس درخواست و اراده.ی آزمایشگر یا معلم و جامعه به پاسخی پاداش داده می.شود یا داده نمی.شود. به عبارت دیگر، موفقیت یا شكست را این عوامل تعیین می.كنند. [بنابراین] شاگرد كوركورانه به روش آزمون و خطا رفتار می.كند و سرانجام كاری را كه دیگران درست می.دانند، انجام می.دهد.[10]

تاثیر نظریه یادگیری ثورندایك بر سایر نظریات یادگیری
ثورندایك را باید الهام.بخش تحقیقات بعدی روان.شناسی یادگیری دانست كه گرچه نفوذ او با ظهور نظام.های یادگیری پیچیده.تر، رو به افول گذاشت، لكن اثر وی به عنوان زیربنای تداعی.گرایی باقی ماند و روحیه.ای عینی كه با آن به انجام دادن پژوهش خویش دست زد، پیشینه..ی مهمی برای رفتارگرایی به شمار آمد.[11] حتی پاولف هم به نوآوری روشی ثورندایك و نقش آن.ها در رشد این علم اذعان كرده و از سر انصاف درباره او چنین قضاوت كرده است: «چند سال پس از آغاز كار با روش جدید خود مطلع شدم كه آزمایش.های تقریبا مشابه در امریكا انجام شده است و این كار را در واقع، روان.شناسان انجام دادند نه فیزیولوژیست.ها. آن.گاه به مطالعه.ی مفصل.تر نشریات امریكایی پرداختم. اینك باید اعتراف كنم كه افتخار برداشتن نخستین گام.ها در این راه از آن "ای.ال. ثورندایك" است. آزمایش.های وی دو سال پیش از آزمایش.های ما انجام شد و كتاب او به نام "هوش حیوانی" باید برای آینده.نگری متهورانه.اش كاری عظیم و به دلیل دقت و صحت نتایجش، اثری كلاسیك به شمار آید.»[12]

كاربردهای عملی نظریه یادگیری ثورندایك در تدریس
نظریه ثورندایك دارای كاربردهایی عام است و هریك از قوانین او هم اقتضای آثاری در روش تدریس دارد. ابتدا به كاربردهای عام این نظریه و سپس كاربرد هریك از قوانین او در تدریس می.پردازیم.

كاربردهای عام نظریه ثورندایك در تدریس
ثورندایك قویا .باور داشت كه فعالیت.های آموزش و پرورش را باید به.طور علمی مطالعه كرد.[13] او انتظار داشت كه: «هرچه اطلاعات بیشتری درباره ماهیت یادگیری به دست می.آید، به همان نسبت فعالیت.های آموزشی هم باید بهبود یابند».[14]
اندیشه.های ثورندایك در بسیاری جهات با تصورات سنتی درباره آموزش و پرورش مغایر بود.[15] به عنوان مثال، او «به روش سخنرانی در آموزش كه در آن زمان كاربرد فراوان داشت(و هنوز هم دارد) نظر منفی داشت.» [16]
اگر از خود ثورندایك بپرسیم پس از نظر شما یك آموزش موفق چیست؟ خواهد گفت: آموزشی كه معلم در آن بداند كه چه چیز را آموزش می.دهد. «اگر به.طور دقیق ندانید كه چه چیزی را می.خواهید آموزش دهید، نخواهید دانست كه چه مطالبی را ارائه دهید، به دنبال چه پاسخ.هایی باشید و چه وقت خشنودكننده.ها را به.كار برید.»[17] اینجاست كه رگه.هایی از اهداف رفتاری كه در كلام متاخران از او مطرح شد، خود را نشان می.دهد.
ثورندایك یك كلاس درس دارای نظم و ترتیب با هدف.هایی كه به روشنی تعریف شده باشند را ترجیح می.دهد. این هدف.های آموزشی باید در توانایی پاسخ.دهی یادگیرنده باشند و باید به واحدهای قابل كنترل تقیسم شوند، به.گونه.ای كه وقتی یادگیرنده پاسخ مقتضی را می.دهد معلم بتواند "وضع خوشنودكننده.ای" را برای او تدارك ببیند. برای ثورندایك یادگیری از ساده به پیچیده پیش می.رود. انگیزش چندان اهمیتی ندارد، به جز این.كه چه چیزی برای یادگیرنده "وضع خشنودكننده" است. رفتار یادگیرنده عمدتا به وسیله.ی تقویت.كننده.های بیرونی تعیین می.شود نه توسط انگیزش درونی. در این نظریه، بر دادن پاسخ.های درست به محركات معین تأكید می.شود. پاسخ.های غلط را باید به سرعت تصحیح كرد تا اینكه از تكرار آن.ها جلوگیری شود. بنابراین، امتحانات مهم هستند: امتحانات برای یادگیرنده و معلم از فرایند یادگیری بازخورد فراهم می.آورند. اگر دانش.آموزان و دانشجویان درس.هایشان را خوب یاد گرفته باشند، باید به سرعت تقویت بشوند. اگر یادگیرندگان چیزی را غلط آموخته باشند، باید غلط.های آن.ها به سرعت تصحیح شوند؛ بنابراین، لازم است مرتبا از یادگیرندگان امتحان به عمل آید.
موقعیت یادگیری را باید تا آنجا كه ممكن است به زندگی واقعی نزدیك كرد. چنان كه دیدیم، ثورندایك معتقد بود كه یادگیری از كلاس درس به محیط واقعی زندگی تا آن حد قابل انتقال است كه شباهت بین دو موقعیت ایجاب می.كند. آموزش حل مسائل دشوار به كودكان، قدرت استدلال آنان را افزایش نمی.دهد. بنابراین، آموزش زبان لاتین، ریاضیات، یا منطق تنها در صورتی مفید است كه دانش.آموزان پس از فارغ.التحصیل شدن نیازمند به كاربرد لاتین، ریاضیات، یا منطق باشند. ثورندایك به كمك نظریه.ی عناصر همانند خود با نظریه.ی سنتی انضباط صوری یا "ماهیچه.ی ذهنی" درباره.ی انتقال آموزش به مخالفت برخاست.
معلمان پیرو ثورندایك، از كنترل مثبت در كلاس درس استفاده می.كنند زیرا، بنا به نظریه.ی ثورندایك، عوامل خشنودكننده یا پاداش.ها پیوندهای بین محرك.ها و پاسخ.ها را نیرومند می.سازند، اما عوامل این پیوندها را ضعیف نمی.كنند. همچنین معلمان پیرو ثورندایك از ایراد سخنرانی اجتناب می.كنند و آموزش انفرادی را ترجیح می.دهند.[18]

كاربردهای قوانین ثورندایك در تدریس
هر یك از قوانین اصلی و فرعی ثورندایك، روشی خاص از تدریس را اقتضا دارند كه تاثیر قوانین فرعی او بر تدریس را در ضمن شرح آن قوانین بیان كردیم و اكنون به توضیح آثار قوانین اصلی او در تدریس می.پردازیم:
قانون .گیرایی كه مهم.ترین قانون از نظر ثورندایك نیز محسوب می.گردید، از نظر یادگیری متضمن موفقیت و نتایج ثمربخشی برای شاگردان است. كاربرد آموزشی این قانون آن است كه: برنامه.ها و مواد درسی باید وابسته و مكمل یكدیگر باشند و چنان تنظیم شوند كه علاقه.ی شاگردان را به آموختن برانگیزد و رضایت خاطر آنان را فراهم آورند.[19]
تاثیری كه قانون تمرین بر یادگیری دارد نیز بسیار واضح است: منظور ثورندایك از قانون تمرین این است كه برای آموختن درس نباید به یك بار تمرین اكتفا كرد. شاگرد هنگامی در آموختن یك درس یا مهارت تسلط پیدا می.كند كه دارای تمرین لازم و كافی باشد. تمرین مؤثر باید با معنی و با هدف باشد كه می.تواند به صورت تكرار فردی یا گروهی انجام شود.[20]
طبق قانون آمادگی نیز معلم این اصل را همواره در نظر خواهد داشت كه شاگردی كه آمادگی دارد آموختن یا فعالیت.های مربوط به یادگیری برایش خوشایند و دارای نتایج تحصیلی و موفقیت.آمیز و درخشان است. اما اگر آمادگی نداشته باشد، خستگی و بی.میلی بر او چیره می.شود و در آموختن هیچ.گونه پیشرفتی نخواهد داشت. زیرا شاگردی كه برای فعالیت آمادگی ندارد اگر مجبور به آموختن گردد، به احتمال زیاد نارضایی و دلزدگی از كار موجب ناكامی تحصیلی او می.شود. البته آمادگی، هم به رشد طبیعی و هم به تجربه.ی شاگردان، بستگی دارد.[21]

[1]. شكركن، حسین و دیگران؛ مكتب.های روان.شناسی و نقد آن، تهران، پژوهشكده حوزه و دانشگاه، 1384، چاپ چهارم، جلد 2، ص 20.
[2]. كریمی، یوسف؛ تاریخچه و مكاتب روان.شناسی، تهران، دانشگاه پیام .نور، 1385، چاپ هفتم، ص 173 و 174.
[3]. شكركن، حسین و دیگران؛ مكتب.های روان.شناسی و نقد آن، پیشین، ص 20 و 21.
[4]. پارسا، محمد؛ روان.شناسی یادگیری بر بنیاد نظریه.ها، تهران، بعثت، 1372، چاپ دوم، ص70 و 71.
[5]. همان، ص 74.
[6]. كریمی، یوسف؛ تاریخچه و مكاتب روان.شناسی، پیشین، ص 173 و 174.
[7]. شكركن، حسین و دیگران؛ مكتب.های روان.شناسی و نقد آن، پیشین، ص 25.
[8]. پارسا، محمد؛ روان.شناسی یادگیری بر بنیاد نظریه.ها، پیشین، ص 74.
[9]. همان.
[10]. همان، ص 75 و 74.
[11]. شكركن، حسین و دیگران؛ مكتب.های روان.شناسی و نقد آن، پیشین، ص 25 و 26.
[12]. همان، ص 25 و 26.
[13]. هرگنان بی.آر. و السون، میتواچ؛ مقدمه.ای بر نظریه.های یادگیری، ترجمه علی.اکبر سیف، تهران، دانا، 1374، ص 111.
[14]. همان.
[15]. همان.
[16]. همان.
[17]. همان، ص 112.
[18]. همان، ص 566 و 567.
[19]. پارسا، محمد؛ روان.شناسی یادگیری بر بنیاد نظریه.ها، پیشین، ص 72.
[20]. همان، ص 72.
[21]. همان، ص 72.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 4364]