سنخ دیگری از دانشگاه و مدرسه در حال پدید آمدن است

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با اشاره به اینکه سنخ دیگری از دانشگاه و مدرسه در حال پدید آمدن است، گفت: جامعه ارتباطیِ مجازی، "دانشگاه به.مثابه شهر" را امکان.پذیر کرد به این صورت که در واقع کل شهر و مدینه به دانشگاه تبدیل شده و هر کسی به فراخور حال خود این امکان را یافته است تا چیزهایی را بیاموزد و گاهی در آموزش هم نقش و مداخله داشته باشد.

آنچه در پی می.آید بخش نخست از گفتگوی مفصل خبرنگار مهر است با دکتر اسماعیل خلیلی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، .تحقیقات و فناوری درباره "مدرسه و ضدّ مدرسه در ایران و جهان" که وی در این بخش به مسایل کلان و کلی درباره آموزش و پرورش و مدرسه و ضدمدرسه در جهان پرداخته است.

جناب آقای دکتر خلیلی، امروزه بسیار این سخن را می.شنویم که نظام آموزش و پرورش در جهان امروز و از جمله در ایران، ناکارآمدیهای بسیاری دارد و به تبع آن این ناکارآمدی را می.توان در نهادهایی چون دانشگاه و مدرسه نیز مشاهده کرد. گفته می.شود که بر این اساس ایده ضدیت با مدرسه (Anti-School) یا ایده ضدیت با نفس آموزش و پرورش مطرح شده است،آیا به واقع این چنین است؟

هرچند که موضوع آموزش و پرورش در ایران، وابستگیهای بسیاری به موضوع آموزش و پرورش در جهان مدرن یافته است، اما، از آنجا که اصل مسئله آن از دید من متفاوت است، پس باید از دو زاویه به موضوع آموزش و پرورش نگریست؛ یکی آموزش و پرورش به طور کلی، یعنی نفس آن و تغییرات آن در جهان مدرن و دیگری آموزش و پرورش در ایران. من در آغاز ایده مدرسه.زدایی (Anti-School) را از منظری کلی مدنظر قرار می.دهم؛ آنچه در این.باره می.گویم تا حدودی درباره ایران نیز صدق می.کند و دیر یا زود در شمار مسائل آموزش و پرورش ایران نیز قرار گرفته یا خواهد گرفت. لذا مقدمه.ای بر کلیت آموزش و پرورش کنونی ایران نیز خواهد بود. برای این مقدمه، ضروری است که ابتدا در نگاهی بسیار گذرا به ایده مدرسه (آموزش و پرورش) اشاره کنیم.

وقتی به افلاتون می.نگریم، می.بینیم که اگر وی به بحث درباره سیاست می.پردازد، در واقع دغدغه آموزش و پرورش را دارد؛ یعنی اگر سیاست فی.نفسه هم برای افلاتون مهم باشد، آنچه بیشتر اهمیت دارد، جامعه و چگونگی جامه عمل پوشاندن به آرمانهای آن است. به همین دلیل هم وی در ذیل بحث آموزش و پرورش خود، به موضوع سیاست می.پردازد.

اما احتمالاً افلاتون آموزش و پرورش را هم فی.نفسه مهم نمی.داند، بلکه دغدغه وی اخلاق است، یعنی وی در پی این است تا نشان دهد که چگونه می.توان آدم درست کرد و بنابراین وی برای آنکه به آرمان اخلاقی خود دست یابد به آموزش و پرورش می.پردازد. به عبارت دیگر، فلسفه آموزش و پرورش افلاتون را می.توان تابعی از فلسفه اخلاق او دانست.

البته منظور از انسان در اینجا انسان اجتماعی است و در نتیجه، اگر از این زاویه به موضوع نگاه کنیم، می.توان گفت که ما در واقع یک نظام آموزش و پرورش (ترجمه Education) داشته.ایم که کارکرد اصلی آن تا قبل از مدرنیته، جامعه.پذیر کردن افراد بوده است. یعنی در این دوران، خانواده و مدرسه چینی، مدرسه و خانواده ایرانی، خانواده و مدرسه سریانی، خانواده.ها و مدرسه.های یونانی و انگلیسی و امثالهم همگی بخشهایی از این نظام آموزش و پرورش بودند که می.کوشیدند آدمهایی را درست کنند که قرار است در جامعه زندگی کنند.

مدرنیته چه تأثیراتی بر این وضعیت گذاشت؟

در جوامع ما قبل مدرن، نهاد آموزش و پرورش تمییز و تفکیک کارکردی یافته بود و ما در واقع نهاد متمایزی به اسم نهاد مدرسه داشتیم، اما نه بدان گونه که نهادهای دیگر و به ویژه نهاد خانواده نقش اصلی خودشان را به آن فروگذار یا واگذار کرده باشند.

اما با ورود به مدرنیته، این نقش به تدریج به کل نهاد مدرسه واگذار شد، تا آنجا که اگر به عنوان مثال در جامعه اروپا یا امریکای نیمه دوم قرن نوزدهم، کودکی ادب یا بهداشتِ مورد انتظار را در خانواده رعایت نمی.کرد، خانواده او به مدرسه مراجعه نموده و مسئولان مدرسه را بازخواست می.کرد که "چرا بچه من بی.ادب است و یا این چه تربیت بهداشتی.ای است، که فرزند مرا بدان آموخته.اید؟".

بنابراین نکته مهمی را باید در اینجا یادآور شد که تکوین نهاد مدرسه، از پیدایش مدرنیته تا نیمه دوم قرن بیستم، با تکوین دولت - ملت ارتباط وثیقی داشت و در نتیجه به نسبتی که دولت - ملت تکوین می.یافت، نقش مدرسه نیز در این دوران افزایش می.یافت.

آیا جریانهای منتقد به این نقش مدرسه نیز در این دوران و پس از آن وجود داشتند؟

به نظر می.رسد در نیمه دوم قرن بیستم این نقش مدرسه مورد تجدید نظر قرار می.گیرد و دیدگاه.های انتقادی جدی.ای نسبت به این نقش ابراز می.شوند. این نگاههای انتقادی را شاید بتوان از دو سو مورد توجه قرار داد: یکی آن فلسفه.ای است که با نقش آموزش و پرورش (Education) سر ناسازگاری پیدا می.کند‎‎؛ مانند آنارشیسم قرن نوزدهم که پیوند دولت - ملت با مدرسه و نقش مدرسه را در ایجاد و تحکیم مبانیِ اعمال قدرت دولت - ملت می.بیند و از این روی، با مدرسه سر ناسازگاری پیدا می.کند.

در سوی دیگر جریانی وجود دارد که نه با نقش مدرسه، بلکه با نفس آن، ناسازگار است: مثلاً در نظریات طبیعت.گرایان، همچون برخی از نظریه.پردازان عصر انقلاب و اصحاب دائره.المعارف فرانسه، می.توان نشانه.های قابل تأویلی از این ایده یافت. یا در فلسفه آلمانی، نیچه مباحث انتقادی رادیکالی در ارتباط با نقش و کارکرد مدرسه طرح می.کند. همچنین در فلسفه انگلیسی.زبانان نیز نگاههای انتقادی بسیاری در این زمینه شکل می.گیرند. دیدگاههای فلسفی معطوف به نظریات فروید و مکتب فرانکفورت هم در این زمینه رویکردی را در نقد و نهی تأثیر مدرسه بر سلب آزادیِ انسان طبیعی عیان می.کنند. این رویکرد را می.توان بر اساس بازفهمیدن مضامین موضوعاتی که این جریان.های فکری مطرح کرده.اند، تشخیص داد. مضامینی از این.گونه که اکنون زمان آن فرارسیده است که تمدن از سرکوب خود بکاهد و بنابراین هر نهادی که در این فرآیندِ سرکوب نقشی ایفا می.کند، از آنجایی که این نقش به معنای سرکوب سائق است، باید برچیده شود، خواه نهاد خانواده باشد یا نهاد سیاست یا نهاد آموزش و پرورش.

سرانجام، آن.که جنبش دهه شصت اروپا و آمریکا یکی از لبه.های تیز حملات خود را متوجه موضوع آموزش و پرورش می.کند تا آنجا که در آلبوم مشهور The Wall گروه پینک.فلوید این تز رسماً بیان می.شود. به نظر من این مانیفست پینک.فلوید، مانیفست آنارشیسم فلسفی- هنری اروپاست. البته این تنها جلوه بروز آن نیست و هنرمندان بسیاری همچون گروه رولینگ استونز، باب دیلان و لئونارد کوهن، به عنوان نمونه.های بسیار مشهور و کثیری از هنرمندانِ کمتر مشهور نیز، به آن پرداخته.اند. حتی می.توان Imagine جان لنونرا نیز، به عنوان نمونه.ای مُمثّل از رمانتیسم ده.های شصت و هفتاد، در شمار راهیانِ جاری در همین جریان و گرایش محسوب نمود. اما در اوج آشکار.سازی، گروه پینگ.فلوید، بسیار بیّن و آشکار، این عقیده را بیان کرده و این گفتار را درانداخته است.

آیا این انتقادات و جریانات بیشتر وجهه هنری داشتند؟

مسلماً بنیانهای فلسفی نیز در پُشت و پیشِ این جریانات وجود داشته. و از آنها به وجود آمده.اند. مثلاً به گمان من فروید به درستی به این نکته پرداخته بود که تأسیس تمدن منوط به سرکوب سائق است. اما این بحث فروید مورد بازخوانیهای بسیاری قرار گرفت. آدورنو در ادامه همین مباحث، با تأیید این نکته، گفته بود که تمدن یعنی به آنچه می.خواهی عمل نکن، بلکه به اقتضای جامعه عمل کن و این یعنی استقرار امر اخلاقی برای تعیین چگونگیِ رابطه فرد با دیگری به طور جزئی (یعنی با فرد دیگر) و با دیگری به طور کلی، یعنی با جامعه؛ همانی که دورکیم عمری را بر سر تشریح آن کوشیده بود.

در هر حال دولت- ملت مقاومت سنگینی در مقابل این جریان از خود نشان داد. اما این جنبش نه تنها فرونپاشید بلکه کماکان به.صورت شیوه رایج ماندگار شد، تا در نهایتِ این مسیر، تا به امروز، واقعه بسیار مهم دیگری نیز اتفاق افتاد. این واقعه، پدید آمدن جامعه ارتباطیِ مجازی بود که کلاً نهاد آموزش و پرورش را به صدها شیوه و به نحو بنیادین به چالش کشید؛ از رقابت در تولید متن و گفتار تا به چالش کشیدن فلسفه آموزش و پرورش در کل تمدنی که تاکنون وجود داشت.

این به چالش کشیدن به ویژه در وجه تمدنی آن چگونه بود؟

از دید من تمدن روی یک آرمان و دو اصل بنیاد می.شود: آرمان بقاء و دو اصلِ کنترل سائق، یکی کنترل خشونت (چرا که نکشتن اولین قاعده تمدن است) و دیگری کنترل سائق جنسی؛ به این معنا که چشم و تن خود را محفوظ بدار و هر کاری را که می.خواهی، جز آن .که تمدنت نهی نمی.کند، با آنها نکن. این به معنای «حد» گذاشتن است. اما این تحدیدِ اخیر با پدید آمدن جامعه ارتباطیِ مجازی، تا حدود قابل تشخیصی، برداشته شد. این موضوع از این زاویه برای من بسیار حائز اهمیت است که تقریباً در تمامی جوامع و نزد تمامی افراد، اولین- نه به معنای مهمترین - رجوع به شبکه اینترنت با انگیزه پاسخگویی به کنجکاویهای جنسی آنها بوده است. هرچند بین گروه.های سنی، جنسی و در فرهنگهای مختلف، تفاوتهای بسیاری نیز وجود داشته و دارد و با گذشت زمان و شبکه.ای شدنِ جوامع، نحوه بروز این پدیده هم تغییر می.کند.

اما این واقعه چه نسبتی با نهاد آموزش و پرورش دارد؟

آنچه که ما می.دانیم این است که نهاد آموزش و پرورش، به عنوان مهمترین نهاد فرهنگی، از آغاز تا به امروز در پی آن بوده است که همین تحدید را ممکن سازد؛ یعنی «حد» را در درون انسانها قرار دهد. در حالیکه به وجود آمدن شبکه.های اجتماعیِ مجازی، حاوی فرصتی است تا افراد بر خلاف این روند عمل کنند، که یکی از نتایج آن فرصت، به چالش کشیده شدنِ کارکردهای مدرسه است.، یعنی جامعه ارتباطی در واقع فرصتی را پدید آورد تا کارکردهای آموزش و پرورش (از جمله قرار دادن «حد» در درون انسان.ها) به چالش کشیده شود.

آیا به نظر شما در این چالش، مدرسه، به این معنا که از میان برداشته شود، مورد تهدید قرار گرفته است؟ یا مدرسه فقط در برخی یا بسیاری از کارکردهایش، بی.کارکرد شده است؟

به نظر من تا حدودی هر دو رویداد قابل مشاهده است؛ هرچند لازم است که تحقیقات بسیاری در این باره صورت گیرد، اما می.توان گفت که جامعه ارتباطیِ مجازی، در پاره.ای از موارد کلیّتِ مدرسه را با تهدید مواجه کرده و از سویی دیگر، در وجوه مختلف به ویژه در حوزه اخلاق مدنی، کارکردهای مدرسه را نیز در محاقِ تعطیل قرار داده است. این شبکه.ها به گمان من ناگهانی به اینجا نرسیده.اند. آنچه ما در قرن بیستم اجمالاً دیدیم این بود که این اتفاق در حال رخ دادن است، اما حتی شاید بتوان این جریان را یکی از جریانهای اصلی یا فرعی در درون کل رودخانه مدرنیته هم دانست.

به عنوان مثال می.توان به خاندان مدیچی در ایتالیا اشاره کرد. شغل بنیان.گذار خاندان مدیچی رباخواری بود، در حالی که کلیسا و جامعه رباخواری را نمی.پذیرفتند. مدیچی سیستمهایی را ابداع کرد که هر چند در آنها رباخواری وجود داشت، اما کلیسا هم آنها را می.پذیرفت. اعضای خاندان مدیچی روی سکوهایی می.نشستند که به آنها «بَنک» می.گفتند که در واقع همان بانک است و اسم این شغل در آینده شد «بانکداری». خاندان مدیچی در واقع رباخواری را که ممنوع بود به امر ممکن جامعوی تبدیل کردند تا جایی که کلیسا دیگر نمی.توانست با آن مخالفت کند.

بنابراین شاید بتوان یکی از جریانهای موجود در مدرنیته را نیز جریانی تشخیص داد که اصولاً با این نوع از کارکردهای نهاد آموزش و پرورش، یعنی با آنچه که مرزهای بقاء جامعه محسوب می.شده است، سر ناسازگاری دارد. دلیل دیگر من پاسکال (اما نه همان ریاضی.دان مشهور) است. وی کتابی در قرن شانزدهم نوشته است که در آن می.گوید اهالی کلیسا تاکنون می.گفتند که نظم مدینه منوط به دایر- مدار بودن کلیسا است، اما با توسعه کشتیرانی، سرزمینهای دیگری کشف شده و مشخص گردیده که به عنوان مثال در جایی به اسم پکن نظمی دو هزار ساله وجود دارد که کلیسایی هم در آن نظم دخیل نیست، پس می.توان نظم مدنی داشت اما کلیسا نداشت. آنها اسم این را گذاشتند «سکولاریته»، یعنی نظم مدنی بدون کلیسا.

در کنار این جریان، جریان دیگری در همان سالها در اروپا شکل گرفت و در برخی مواقع، مثلاً در فرانسه، به بیان آمد و تئوری خود را بنا نهاد که می.گفتند لذت.جویی مادی و این.جهانی یک اصل است و نفس کنترل سائق را نفی کردند. پس شاید بتوان گفت که جریان مدرسه.زدایی (Anti-School) از ابتدا در دل مدرنیته و همچون یکی از جریانات موجود در کل این رودخانه وجود داشته است.

به نظر من آنچه در قرن بیست و یکم با پیدایش شبکه اجتماعیِ مجازی و جامعه ارتباطیِ مجازی در حال رخ دادن است، تا حدود زیادی تعبیر خواب آدورنو در "عشق و تمدن" است. یعنی گویا ما به جایی رسیده.ایم که خروج و قیام علیه مدرسه را می.توان تشخیص داد و در آن، نهاد مدرسه به چالش کشیده شده است.

به دیگر سخن، ابتدا مدرنیته با نهاد آموزش و پرورش برخاسته از کلیسا ناسازگار شد ولی نهادِ آموزش و پرورشِ خود را که در تلازم کارکردی با دولت- ملت قرار داشت، پی افکند. اما در این مسیر، چنین به نظر می.رسد که احتمالاً در تلوِ تلویحِ (Latent) بنیادهای فکریِ نفیِ مدرسه کلیسایی، نوعی از ایده نفیِ کلیت مدرسه نیز وجود داشته است.

حال، این جامعه ارتباطیِ مجازی چگونه نهاد مدرسه را به چالش کشیده است؟

در نهاد مدرسه قرون وسطی و نیز نهاد مدرسه مدرنیته آغازین، ما با اِعمال کنترل مدیر مدرسه در مدرسه مواجهیم. مدیر، معلمان و کارکنان مدرسه بر تمامی فرآیند و محتوا کنترل دارند. یعنی بر آن چیزهایی که باید به دانش.آموز گفته شود و دانش.آموز باید آنها را بیاموزد. به دیگر سخن، جامعه در این مدرسه بازتولید می.شود.

این در حالی است که جامعه ارتباطیِ مجازی اصولاً این امر را بر هم می.زند و در نتیجه دیگر اصولاً مدیر مدرسه.ای نیست که کنترلی این.چنینی داشته باشد. همچنین به نظر من دروسی، یعنی محتواهایی که می.خواهند انسان مدنی درست کنند نیز مورد چالش قرار گرفته.اند. اگر از خاستگاههای فکریِ این گرایش بپرسید، شاید در این زمینه اصل عدم قطعیت هایزنبرگ همان قدر مؤثر بوده باشد که آموزه.های نیچه مؤثر بوده است و این آموزه.ها همان قدر مهم باشند که جنبشهای هنری فولک مهم بوده.اند.

در چنین رودخانه.ای است که Anti-School به وجود آمده است و می.توان آن را همچون جنبشی جهانی مورد مطالعه و بحث قرار داد؛ جنبشی که نمی.توان موجودیت آن را نادیده گرفت. اما واقعیت این است که جامعه ارتباطیِ مجازی، نه تنها به صورت آنچه به اختصار گفتم، بلکه به شکلهای گوناگون، مدرسه را، از کودکستان تا دانشگاه، به چالش کشیده است. آنچه من عرض کردم تا حدی درباره محتوا، اهداف و کارکردهای آموزش و پرورش بود، اما چالشهای جدی دیگری نیز مانند آموزش مجازی به وجود آمده.اند که در آنها همان چیزهایی را که پیش از این در مدارس درس داده می.شد، نمی.آموزانند.

باید به این نکته توجه کرد که این چالش هنگامی درست می.نماید که انتظار از مدرسه همان انتظار قرن نوزدهمی باشد. در حالی که باید بپذیریم که با تغییر شرایط اجتماعی اقتصادی و فرهنگی، انتظار از مدرسه نیز تغییر می.کند. اما نه بدین معنی که به تعبیر آدورنویی.اش به حداقل برسد، بلکه بدین معنی که متناظر با پیچیدگیهای این جامعه، روش و محتوای نهاد آموزش و پرورش نیز تغییر می.کند. زیرا در هر صورت، ما (انسانها) نیاز به تمدن و لذا نیاز به تعقل را که تعطیل نکرده.ایم! امروزه جامعه اطلاعاتی مجازی هر چند در کنار مدرسه اعمالِ جامعه.پذیری می.کند ولی هنوز جایگزین مدرسه نشده است. البته همان.طور که گفتم، دولت- ملت هنوز مقاومت می.کند و لذا نهاد مدرسه نیز هنوز کوشش بسیاری دارد که هم خود و هم اساس تمدن را در کانون کارکردهایش حفظ کند. به این مطلب نیز توجه کنید که هرچند در این مطالب اخیر ما داریم کل فرآیند را مورد نقد قرار می دهیم، اما صرفاً از منظر نقدِ پروژه مدرسه.زدایی است که در این مطالب، نقدِ کل فرآیند برایمان موضوعیت می.یابد. به.علاوه باید یادآور شوم که نقد من، به هیچ وجه، به معنی پذیرش و دفاع از جامعه بسته و نظم کلیسایی نیست. بلکه نوعی از خردِ مسئولانه و اخلاق- بنیاد را در نظر دارم که تمدن و جامعه را امکان.پذیر می.سازد و اکنون جای و مجالِ طرح آن نیست.

باری، در واقع می.توان گفت سنخ دیگری از دانشگاه و مدرسه در حال پدید آمدن است. به تعبیری، جامعه مدرن در غیاب منابع سنتی گفتمانهایی که وحدت جامعوی را امکان.پذیر می.کردند، به نهاد مدرسه و به.ویژه به دانشگاه این قدرت را داد که گفتمانهایی را تولید کند که به کمک آنها این وحدت جامعوی ممکن می.شود (این تعبیر از آنِ آقای دکتر محمدجواد کاشی است و من نیز با آن موافقم) اما اکنون این کارکرد در حال امحاء است.

ذکر این نکته نیز لازم است که تعبیر «جامعوی» متعلق به آقای دکتر داور شیخاوندی است، که ناظر به مترادف انگلیسی Social است؛ در مقابل تعبیر «اجتماعی» که ناظر به مترادف انگلیسی Communal است.

بنابراین شما تولید عناصر وحدت.بخش اجتماعی/جامعوی را مهمترین کارکرد آموزش و پرورش جدید و نهادهایی چون مدرسه و دانشگاه در دوران مدرن می.دانید.

به تعبیری، بله، و به تعبیری دیگر، نه. به این تعبیر که بقاء جامعه مستلزم وحدت جامعوی است، با این سخن موافقم. اما این کارکرد با ظهور جامعه ارتباطاتیِ مجازی در خیلی از موارد سر ناسازگاری دارد. به عنوان مثال دانشگاه مجازی این کارکرد را ندارد، یعنی گفتمانهای وحدت.بخش اجتماعی تولید نمی.کند و در واقع جامعه به معنای Society اصلاً در آن موضوعیت ندارد. بلکه در دانشگاه مجازی، در بهترین حالت، انواعی از Communities هستند که موضوعیت دارند. این در حالی است که مسئله اصلی در دانشگاه مدرن، مسئله Society است، یعنی دریافتن پاسخ به این پرسش که امر جامعوی و جامعه چگونه ممکن می.شوند.

در گذشته Community همان Society بود اما در جامعه جدید، ارتباطات اجتماعی در قالب Community تعریف نمی.شوند. بلکه انسان جداافتاده از کامیونیتی که بر اساس نقش جامعوی، عمل (کُنش) می.کند، اهمیت می.یابد. این انسان را شاید بتوان تا حدی همان «انسان خودمختار» دانست. اما آیا انسان خودمختار، انسانی غیرجامعوی است؟ نه! آنچه که فلسفه.های قرن 16 تا 19 می.کوشند به آن پاسخ دهند، به شکلهای مختلف، از جمله، پاسخ به همین سؤال است که جامعه چگونه ممکن می.شود و این «انسان خودمختار» چگونه جامعوی می.شود. ممکن ساختن این انسان جامعوی، همان کارکرد بنیادینی بود که آموزش و پرورش و نهادهایی چون مدرسه و دانشگاه در دوران مدرن ایفا می.کردند.

اما جامعه ارتباطیِ مجازی، «دانشگاه به.مثابه شهر» را امکان.پذیر کرد. یعنی دانشگاه، دیگر، نه «به.مثابه قلمرو ویژه اهل علم» و نه «به.مثابه کارخانه تولید داده و تولید متخصص» مورد نظر نیست (این تعابیر از آقای اسماعیل یزدانپور، دانشگاه.پژوه است). مفادِّ مفهومِ «دانشگاه به.مثابه شهر»، این است که کل شهر و مدینه به دانشگاه تبدیل شده است و هر کسی به فراخور حال خود می.تواند چیزهایی را بیاموزد و گاهی در آموزش هم نقش و مداخله داشته باشد. در چنین شرایطی است که دیگر کلاس درس و اقتدار خاص کلاس وجود نخواهد داشت. بنابراین باز تأکید می.کنم که هم از نظر محتوا و هم در فرم، در جامعه مجازی، دیگر مدرسه به معنای گذشته، نمی.تواند وجود داشته باشد.

البته شما می.توانید بگویید که هیچ چیزی از نظر محتوا و فرم به معنای گذشته وجود ندارد و مدرسه نیز در همین زمره می.گنجد؛ پس اتفاق عجیبی رخ نداده است. اما با توجه به همان نکته.ای که گفتم، یعنی در معیّت ضرورتِ حفظ و تداوم تمدن، این تغییر می.تواند مسأله.آمیز قلمداد شود. هرچند که همراه با مقاومت تداوم دولت- ملت، و با منحل نشدنِ تمامیت جامعه و تمدن، هنوز، این اقتدار کلاس و مدرسه و دانشگاه از بین نرفته و کم.وبیش، وجود دارد.

اما آیا این مسئله می.تواند به این معنا باشد که می.توان دانشگاه به معنای پیشین یعنی «دانشگاه به.مثابه قلعه دانشمندان» و «دانشگاه به.مثابه کارخانه» را حذف کرد؟

اصلاً نمی.توان! به نظر من ضروری است که این دو گونه دانشگاه نیز وجود داشته باشند؛ چرا که دانش، نه در «دانشگاه به.مثابه.شهر» بلکه در آنها تولید .می.شود و تنها پس از آن است که بخشهایی از این دانش سرریز می.کند تا در «دانشگاه به.مثابه شهر» که خارج از چارچوب اقتدارِ علمی است، مورد استفاده قرار گیرد و در نتیجه هر کسی به فراخور وضعیت خود از آن بهره ببرد و به سهم خود در آن ایفای نقش کند. در چنین شرایطی است که می.توان گفت ممکن است بتوانیم به نتایج خوبی برسیم. یادآوری می.کنم که پاسخهای من به پرسش.های پیشین بدان معنی نیستند که گویی چنین دانشگاه.های خرَدبنیادی دیگر از زندگی اجتماعی رخت بربسته.اند.

اما اگر دانشگاه به دو نوع (و دو معنای) نخست وجود نداشته باشد، آنگاه دانش به خُرده.ایدئولوژیهای دانش تبدیل خواهد شد که هر چه انجام دهند، دیگر تولید علم نخواهد بود. در حالی که وقتی در دانشگاههایی که بر خِرَد مسئولانه بنا نهاده شده.اند، دانشِ معتبر، یعنی دانشی که بر یک نظام مفهومیِ معنی.دار، بنا نهاده شده، تولید شود، آنگاه این دانش در «دانشگاه به.مثابه شهر» نیز می.تواند مورد استفاده قرار گیرد. اما اگر جنبش Anti-School مدرسه را به.طور کلی از بین ببرد، دیگر چه چیزی می.تواند در این فضا نقل و انتقال پیدا کند، جز خُرده گفتمانهای ایدئولوژیک که نه تنها وحدت جامعوی را امکان.پذیر نمی.کنند، بلکه کارکرد نهایی.شان نیز نه تولید صلح بلکه تولید خشونت خواهد بود؟! چرا که در چنین شرایطی «معنا»یی تولید و بازتولید نمی.شود و صلح که فقط و فقط در شرایط اشتراک «معانیِ» اجتماعی امکان.پذیر است و بس، در چنان شرایطی ناممکن می.شود.

به بیان دیگر ما به نظام عظیم بنیادینی نیاز داریم که بتواند در زبان، یعنی هم در سطح ماقبل. زبان و هم در سطح زبان، یعنی در کلیتِ جهانِ مفاهیم و نشانه.ها، معنا تولید کند. اگر ما این نظام را منهدم کنیم، دیگر هیچ زبانی برای توافق افراد برای صلح وجود نخواهد داشت و بنابراین اگر دانشگاه وجود نداشته باشد، من گمان نمی.کنم بتوان در این نوع از گفتمانهای جاری در اینترنت و هرچیزی مشابه آن، صلح و انسانیت ایجاد کرد یا رابطه میان «من» و «دیگری» را، بر اساسی انسانی، یعنی بر اساسی تمدنی تعریف کرد. این خلاصه آن چیزی است که در این مجالِ اندک، می.توان درباره خاستگاه و آثار جریان فکریِ Anti-School مورد اشاره قرار داد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 271]