برانگيختن شاگردان براي يادگيري‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: برانگيختن شاگردان براي يادگيري‌

براي نيل به يادگيري موفقيت‌آميز و موثر، معلمان به شاگران برانگيخته، علاقه‌مند و تلاشگر نياز دارند و خواهان چنين متعلماني هستند. به‌جز در كودكاني كه عقب‌ماندگي ذهني آشكار دارند،‌ در كودكان طبيعي نقش انگيزش در عملكرد و پيشرفت تحصيلي به مراتب بيشتر از هوش يا استعداد كلي است. لذا درك ماهيت انگيزش، عوامل مؤثر برآن و راه‌هاي برانگيختن دانش‌آموزان براي معلم، مفيد و بلكه لازم است. هدف اين گزارش اين است كه خواننده به درك وسيعتري از مفاهيم انگيزش و انگيزه دست يابد، اهميت انگيزش در پيشرفت تحصيلي و تاثير متقابل آن دو را بداند و بالاخره تعداد زيادي از عوامل موثر برانگيزش يادگيرندگان را بشناسد.‌

انگيزش چيست؟

انگيزش به حالت‌هاي دروني موجود زنده كه موجب بروز، هدايت يا تداوم رفتار او به سوي نوعي هدف مي‌شود، اشاره مي‌كند. به سخني ديگر انگيزش را مي‌توان به عنوان محرك فعاليت‌هاي انسان و عامل جهت‌دهنده آن تعريف كرد. در موقعيت تدريس،‌ يادگيري و انگيزش با خواست، آمادگي و تلاش يادگيرنده براي يادگيري ارتباط دارد. مانند يادگيري، انگيزش نيز به‌طور مستقيم قابل مشاهده نيست،‌ در واقع براساس مشاهده و سنجش رفتارها، در مورد انگيزش فرد قضاوت مي‌شود.

انگيزش مهمترين شرط يادگيري است. عاملي است كه به شخصيت و توانايي دانش‌آموز، ويژگي‌هاي تكاليف، مشوق‌ها و ساير عوامل محيطي مربوط است. دانش‌آموز با انگيزه به‌راحتي شناخته مي‌شود. تحقيقات نشان مي‌دهد كه انگيزش دروني كودكان در طي دوران قبل‌از دبستان تا دبيرستان كاهش مي‌يابد.

از لحاظ پرورشي، انگيزش هم هدف است و هم وسيله به‌عنوان هدف. ما از دانش‌آموزان مي‌خواهيم نسبت به موضوعات مختلف علمي و اجتماعي علاقه كسب كنند. از اين‌رو تمام برنامه‌هاي درسي كه براي آن‌ها فعاليت‌هاي حوزه عاطفي در نظر گرفته شده است داراي هدف‌هاي انگيزشي هستند. به‌عنوان وسيله انگيزش مانند آمادگي ذهني يا رفتارهاي ورودي يك پيش‌نياز يادگيري به حساب مي‌آيد. اگر دانش‌آموزان نسبت به درس بي‌علاقه و داراي انگيزش سطح پاييني باشند، به توضيحات معلم توجه نخواهند كرد، تكاليف خود را با جديت انجام نخواهند داد و بالاخره پيشرفت چنداني نصيب آنان نخواهد شد.

اهميت انگيزش‌

انگيزش عامل بسيار مهم و اغلب مهمترين شرط يادگيري است. اهميت آن اغلب از هوش كلي نيز بيشتر است. بارها ديده شده است دانش‌آموزاني كه از لحاظ توانايي و استعداد تحصيلي و به عبارت ديگر هوش كلي بسيار شبيه به هم هستند، اما در پيشرفت تحصيلي تفاوت‌هاي زيادي با يكديگر دارند. در واقع دانش‌آموزان با انگيزه به يادگيري اشتياق دارند. علاقه‌مند، كنجكاو، سختكوش و جدي هستند و زمان بيشتري را براي مطالعه و انجام تكاليف صرف مي‌كنند. شايد بتوان گفت كه چنين رفتارهايي فاصله آنان را از افراد با هوش كلي بالاتر، جبران مي‌كنند.

موفقيت يا شكست تحصيلي نيز برانگيزش و يادگيري تاثير مي‌گذارند. به‌عبارتي ديگر، انگيزش نه تنها بر پيشرفت تحصيلي مؤثر است، بلكه خود نيز تحت تأثير تجارب تحصيلي (موفقيت، شكست و پيامدهاي آنها ) قرار دارد. تجارب يادگيري دانش‌آموزان در درسهاي مختلف وقتي به صورت موفقيتها يا شكست‌هاي پي درپي اندوخته مي‌شوند به ايجاد تصورات و باورهايي در آنان نسبت به توانائيشان در يادگيري موضوعات مختلف مي‌انجامد. اين باورها و پندارها، انگيزش آنان را نسبت به تلاش براي يادگيري موضوعات مشابه تحت تاثير قرار مي‌دهد.

چنين وضعيتي تاثير قابل توجهي براعتماد و احترام به نفس، خود- كارآمدي،‌ سبك زندگي آينده و به‌ويژه سلامت رواني يادگيرندگان دارد.‌

عوامل موثر برانگيزش‌

به‌طور كلي مجموعه‌اي از عوامل مرتبط با يكديگر بر علاقه و انگيزش دانش‌آموزان براي يادگيري تاثير دارند. اين مجموعه ممكن است شامل ويژگي‌هاي يادگيرنده (عوامل فردي)، ويژگي‌هاي برنامه‌هاي درسي به لحاظ كمي و كيفي، ويژگيهاي معلمان، شرايط و ويژگي‌هاي محيط آموزشي، فعاليت‌ها و تكاليف يادگيري و ساير عوامل محيطي از جمله خانوادگي باشد. شناسايي اين عوامل به تصميم‌گيري در مورد انتخاب شيوه‌هاي مناسب و بهبود شرايط براي برانگيختن فراگيرندگان براي يادگيري كمك مي‌كند.

وضعيت سلامت جسماني و رواني يادگيرنده از عوامل مهم فردي است كه بر انگيزش مؤثر است. سلامت جسماني دانش‌آموز در آمادگي و رغبت براي يادگيري و انجام تكاليف يادگيري تأثير اساسي دارد. دانش‌آموزاني كه از كمبود يا سوء تغذيه، يا ناخوشي‌هاي ديگر رنج مي‌برند توانايي و همچنين ميل و علاقه لازم را براي فعاليت در كلاس درس ندارند. همين‌طور هرگونه اختلال در سلامت رواني- عاطفي دانش‌آموز مانند اضطراب و افسردگي از يادگيري مؤثر ممانعت مي‌نمايد.

برنامه‌هاي درسي فشرده، متراكم و نامتناسب با سطح درك و توانايي دانش‌آموزان، همچنين تدريس طولاني و خسته‌كننده با شيوه‌هاي غيرفعال و غيرجذاب ممكن است انگيزه دانش‌آموزان را براي فعاليت در كلاس درس و انجام مناسب تكاليف يادگيري خدشه‌دار نمايند و آسيب برسانند.

معلماني كه تدريس خود را براساس شناخت ويژگي‌ها و علايق دانش‌آموزان تنظيم و اجرا مي‌كنند، به نحو مناسب با دانش‌آموزان ارتباط برقرار مي‌نمايند، آنان را به تفكر و طرح سؤال ترغيب مي‌كنند تأثير مثبت و مفيدي برانگيزش فراگيران خواهند داشت.محيط شامل ابعاد مختلف فيزيكي، رواني- اجتماعي در مدرسه، خانه و جامعه نيز بر آمادگي و رغبت دانش‌آموزان براي يادگيري و پيشرفت تحصيلي تأثير بارز دارند. نور، حرارت، صدا، آراستگي، اندازه و پاكيزگي فضاي كلاس و مدرسه از جمله عوامل فيزيكي است كه برميل و انگيزه اثر مي‌گذارند.

روشن است كه محيط‌هاي كم‌نور، بيش‌از حد سرد يا گرم، پر سروصدا، نامرتب، با صندلي‌هاي معيوب و غيراستاندارد بر يادگيري اثر منفي مي‌گذارند. محيط رواني- اجتماعي شامل كيفيت روابط انساني در خانواده و مدرسه مي‌تواند مشوق و برانگيزاننده يا برعكس دلسردكننده و حتي مانع فعاليت‌هاي يادگيري و پيشرفت تحصيلي باشند. وجود ترس، تحقير، تمسخر،‌ بي‌حمايتي، و بي‌توجهي در محيط از انگيزش كودك براي تلاش و فعاليت براي پيشرفت تحصيلي مي‌كاهند.‌

فنوني در برانگيختن دانش‌آموزان براي يادگيري ‌روش‌ها و فنون متعدد و گوناگوني از طريق پژوهش‌هاي انجام شده و نظريه‌هاي يادگيري توسط پژوهشگران و متخصصان تعليم و تربيت ارائه شده است. مانند روش‌هاي تدريس، هيچ‌ روشي يا فن واحدي كه براي تمام فراگيران تأثير يكساني داشته باشد وجود ندارد. از طرف ديگر، تفاوت‌هاي فردي يادگيرندگان و شرايط مختلف كاربرد فنون مختلف را پيشنهاد مي‌دهد. استفاده از چندين فن در جريان ارتباط و كار با دانش‌آموزان به بهره‌گيري و تأثيرگذاري برتعداد بيشتري از دانش‌آموزان كمك مي‌كند. در اين قسمت تعدادي از فنون به اختصار معرفي و شرح داده مي‌شود.‌

‌1- آن‌چه را كه از يادگيرندگان به‌عنوان هدف آموزشي انتظار داريد، در آغاز جلسه درس رقيق و واضح براي آن‌ها بگوييد.‌

ترغيب و هدايت يادگيري دانش‌آموزان مستلزم بيان صحيح هدف‌هاي آموزشي و توانايي‌هايي است كه انتظار مي‌رود يادگيرندگان تا پايان درس به آن‌ها دست يابند.

2- در شرايط مقتضي از تشويق‌هاي كلامي استفاده كنيد.‌استفاده از اظهاراتي مانند "خوب"، "عالي"، "آفرين" و "مرحبا" پس از مشاهده عملكرد درست ياگيرنده، از تدابير مؤثر انگيزشي است.

علاوه بر اظهارات شفاهي، تشويق‌هاي كتبي روي ورقه‌ امتحاني و دفترچه تكاليف دانش‌آموزان بريادگيري آنان اثر مثبت دارد.

3- از آزمون‌ها و نمرات به عنوان وسيله‌اي براي برانگيختن يادگيرندگان براي فعاليت و تلاش در يادگيري استفاده كنيد.‌نتايج آزمون‌ها و نمره‌هايي كه به يادگيرندگان داده مي‌شود، وسيله مناسبي براي انعكاس ميزان تلاش دانش‌آموزان، و به‌عنوان تشويق و محركي براي فعاليت بيشتر و بهتر است.

4- از ايجاد رقابت و هم چشمي در ميان دانش‌آموزان جلوگيري كنيد.‌معلم بايد از ايجاد رقابت ميان دانش‌آموزان كه به كسب موفقيت در معدودي و شكست تعداد كثيري از آنان منجر مي‌شود،‌ جلوگيري كند. بلكه با استفاده از روش‌هاي يادگيري مشاركتي و گروهي، آنان را به همكاري و كمك به پيشرفت يادگيري يكديگر ترغيب كند. ‌

‌5- هنگام آموزش مطالب جديد از مثال‌هاي آشنا و هنگام كاربرد مطالب آموخته شده از موقعيت‌هاي تازه استفاده كنيد.‌استفاده از مثال‌هاي ملموس و آشنا به جريان يادگيري دانش‌آموزان سرعت مي‌بخشد و سطح علاقه‌مندي آنان را افزايش مي‌دهد. از طرف ديگر، استفاده از موقعيت‌ها و مسايل جديد،‌ البته متناسب با سطح توانايي يادگيرنده،‌ از يكنواختي مطالب و حالت كسل‌كننده آن مي‌كاهد و او را براي تلاش برمي‌انگيزاند.

6- علاوه بر توضيح و تشريح مطالب به طور كلامي تا آن‌جا كه ممكن است از روش‌هاي ديگر آموزشي نيز استفاده كنيد.

بحث گروهي، بازي‌هاي آموزشي، گزارش انفرادي و گروهي به وسيله دانش‌آموزان، گزارش مطالب دروسي مانند تاريخ به‌صورت نمايش زنده و هر تدبير ديگري كه دانش‌آموزان را در فعاليت يادگيري شركت دهد به مقدار زياد انگيزه آن‌ها را بالا مي‌برد. كسل‌كننده‌ترين روش آموزشي آن است كه معلم تمام وقت كلاس را به خود اختصاص دهد و فرصت هيچ‌گونه فعاليت و اظهارنظري را به يادگيرندگان ندهد.

7- به دانش‌آموزان تكاليف و مسايلي بدهيد كه نه خيلي ساده و نه خيلي دشوار باشند.

افراد داراي انگيزش پيشرفت به سراغ تكاليفي مي‌روند كه مستلزم قدري تقبل خطر است؛ اين نوع تكاليف اگر به درستي انتخاب و انجام شوند منجربه افزايش احساس اعتماد به نفس در يادگيرنده مي‌شود. اما تكاليف بسيار آسان به چنين احساسي نمي‌انجامد و تكاليف بسيار دشوار نيز اغلب به شكست و ناكامي فرد منجر مي‌شوند. بنابراين سطح مسايل و تكاليف درسي بايد با سطح توانايي يادگيرنده باشد به گونه‌اي كه او با كوشش از عهده انجام آن‌ها برآيد.‌

‌8- تا حدممكن مطالب درسي را به صورت معني‌دار و در ارتباط با موقعيت‌هاي واقعي زندگي ارائه دهيد. و درحد امكان در انجام فعاليت‌هاي آموزشي به يادگيرندگان آزادي عمل دهيد.‌

طبق نظر روان‌شناسان افرادبشر، در صدد كشف اطلاعات و درك معاني امور هستند و اين موجب يادگيري آن‌ها مي‌شود. لذا هروقت مطالب معني‌دارتر و منطقي‌تر جلوه كنند و به عبارتي به مسايل واقعي زندگي مربوط باشند، كنجكاوي فرد را بيشتر تحريك مي‌نمايند. بنابراين معلم هم مطالب يادگيري را معني‌دار جلوه دهد و هم فرصت يادگيري اكتشافي را براي دانش‌آموزان فراهم كند تا دانش‌آموزان خود به كشف معني مطالب بپردازند.

9- مطالب و مسايل آموزشي را از ساده به دشوار ارائه دهيد.ارائه مطالب درسي به‌صورت متوالي، از ساده به دشوار موجب مي‌شود كه يادگيرندگان ابتدا در يادگيري مطالب ساده به اندازه كافي موفقيت به دست آورند. اين كسب موفقيت اوليه انگيزش يادگيرنده را براي تلاش و يادگيري‌هاي بيشتر افزايش مي‌دهد و برآماگي او مي‌افزايد.

تهيه‌كننده: شهلا سازگار دانشگاه علوم پزشكي شيراز

سه شنبه 5 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 432]