تراژدی سینمای کمدی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

سوءتفاهم از همان اول شکل گرفت؛ وقتی که به جای قواعد ژانر، سنت.های روحوضی در اولویت قرار گرفتند.
فیلم.های چاپلین، لورل و هاردی، باستر کیتون و... در اینجا اکران می.شد ولی مردم از فیلمفارسی همان انتظاری را داشتند که از تئاترهای عامه.پسند لاله.زار؛ به این ترتیب روحوضی جلوی دوربین سینما رفت و کمدی ایرانی ساخته شد. جوک.تعریف.کردن جلوی دوربین فقط بخش کوچکی از شوخی.های کلامی یک فیلم را تشکیل می.داد و پرکارترین کمدین سینمای فارسی کسی بود که کارش چیزی جز تمسخر یک لهجه بومی نبود. کمدی از همان قدم اول با دلقک.بازی معنا شد و کسی جدی.اش نگرفت، به قواعدش فکر نکرد و درست به کارش نگرفت. در دهه.40، تنها «سه.دیوانه» جلال مقدم و «آقای هالو»ی داریوش مهرجویی نشانه.هایی از کمدی استاندارد و هوشمندانه را نمایان کردند و در دهه50، سینمای عامه.پسند پدیده.ای در فیلم کمدی یافت که با وجود آنکه خود نیز در همراهی با جمع، ساخته.هایش را دست.کم می.گرفت، دست.کم از چند فیلم، نشانه.هایی ماندگار از کمدی ایرانی به جا گذاشت.
«لیلی با من است» (کمال تبریزی) و «آدم.برفی»(داوودمیرباقری) 2کمدی.جسورانه سینمای ایران در دهه70بودند؛ فیلم.هایی که سازندگانشان بر لبه تیغ حرکت کردند. تبریزی در «لیلی با من است» با ساخت اولین کمدی جنگی سینمای ایران قدم در عرصه.ای ناپیموده گذاشت. فیلم با قریحه طنز تبریزی و کشف قابلیت.های تازه از بازی پرویز پرستویی در جایگاه یکی از بهترین کمدی.های سینمای ایران قرار گرفت. شوخی.های سنجیده فیلم، جایی برای سوءتفاهم باقی نگذاشت. «آدم برفی» دیگر کمدی مهم این دوران، باز تعریفی از نشانه.های آشنای سینمای قبل از انقلاب ارائه می.داد.
زن پوشی اکبرعبدی در فیم باعث شد تا «آدم.برفی» باوجود تهیه.کننده با نفوذ و قدرتمندش تا نیمه دوم دهه70 در محاق بماند. در این دوران اکبرعبدی و علیرضاخمسه دوبازیگر شاخص سینمای کمدی در حاشیه قرارگرفتند. سینمای ایران ساخت کمدی را در اولویت قرارنداده بود و با گشایش فضا، در گستره فضایی که از سیاست تا عشق را دربرمی.گرفت، خنداندن تماشاگر برای کمتر فیلمسازی جالب توجه بود. حتی فیلم رکوردشکن «مردعوضی»(محمدرضاهنرمند) هم به جریانی برای ساخت فیلم کمدی منجر نشد. به تدریج و از اواخر دهه70 با رونق گرفتن طنزهای نودشبی تلویزیون، نقش کمدی در سینمای ایران نیز پررنگ شد. جالب اینکه طنزهای نودشبی ساختار و حتی ترکیب بازیگرانش را به سینما تحمیل کردند؛ مثلا اگر «توکیو بدون توقف» با بازی مهران مدیری خوب فروخت به این خاطر بود که در زمان اکران فیلم، سریال «پاورچین» روی آنتن قرارداشت. در ابتدای دهه80، ساخت «کما» در دفتر پویا فیلم فتح باب تولید کمدی.های عامه پسند شد. «کما» ترکیبی هوشمندانه از عناصر طلایی سینمای فارسی را با انتخاب درست بازیگران همراه کرده بود و به فروش بالایی دست یافت؛ هرچند تهیه.کنندگان «کما» این دقت.نظر در تولید کمدی خوش.پرداخت تجاری را در تولیدات بعدی.شان لحاظ نکردند و از «کما» به «شارلاتان» رسیدند. در این دوران داریوش مهرجویی سال.ها پس از تجربه موفق «اجاره.نشین.ها»، «مهمان.مامان» را ساخت که هم فروش بالایی کرد و هم منتقدان آن را تایید کردند.
یکی از مهم.ترین کمدی.های این سال.ها، «مارمولک» ساخته کمال.تبریزی بود؛ فیلمی که دامنه جنجال.هایش به محافل مذهبی و سیاسی هم کشیده شد و در فضایی که سوءتفاهم موج می.زد، تنها 3هفته بر پرده دوام آورد و در همین مدت کوتاه هم رکورد پرفروش.ترین فیلم سینمای ایران را از آن خود کرد. در روزهایی که فیلم پر هزینه «دوئل» با تبلیغات فراوان روی پرده آمده بود کمدی ارزان و نازل «بله.برون» همپای پروداکشن عظیم احمدرضا درویش می.فروخت. سطح شوخی.های «بله.برون» از افتادن آدم.ها در حوض آب و رفتن موش داخل شلوار فراتر نمی.رفت و جز فتحعلی اویسی که سرپیری با طنزهای تلویزیونی روی بورس آمده بود، ستاره.ای هم نداشت ولی فروش بالایش کنار موفقیت «کما» و یکی دو فیلم دیگر نشان می.داد که تغییراتی در ذائقه مخاطب رخ داده است.
از اینجا بود که سیطره 10ساله ژانر کمدی در سینمای ایران.آغاز شد. جالب اینکه در این دوران، کمدی.سازان باسابقه سینمای ایران مثل یدالله صمدی و ابوالحسن داوودی یا کمدی نمی.ساختند یا چون ابراهیم وحیدزاده کمدی.هایشان با استقبال مواجه نمی.شد. شاید به این دلیل که آنچه در این سال.ها به عنوان کمدی روی پرده آمد اغلب چیزی جز شوخی.های سخیف و نازل نبود. در این دوران «کمدی سخیف» واژه آشنایی برای سینمای ایران شد. بازیگران طنزهای سطحی تلویزیونی، ستارگان فاتح گیشه سینما شدند. کارگردان.های متشخص هم از ورطه ابتذال در امان نماندند. چنانکه همایون اسعدیان «ده.رقمی» ساخت و سعیدسهیلی «چارچنگولی» را جلوی دوربین برد. بیشترین تعداد فیلم کمدی در تاریخ سینمای ایران در دهه80ساخته شد ولی تعداد فیلم.هایی که بتوان نام کمدی به مفهوم متعارفش را روی آنها گذاشت، کمتر از انگشتان دست بود.
در این بازار مکاره، هر شوخی مبتذلی که گل می.کرد سریع مورد کپی.برداری قرار می.گرفت و در مقابل، معدود کمدی.های اجتماعی خوش.ساختی که ساخته می.شدند دنباله.ای پیدا نمی.کردند. به این ترتیب عجیب نبود که «اخراجی.ها» پدیده بی.چون و چرای سینمای عامه.پسند در دهه80 لقب گرفت و هم سازنده.اش آن را در قالب «اخراجی.ها2» و «اخراجی.ها3» ادامه داد وهم دیگران به کپی.برداری از آن روی آوردند و کار حتی به تقلید از اسم فیلم هم رسید؛ افراطی.ها، فوتبالی.ها و... .
در عوض کمدی رمانتیک موفق دهه80 یعنی «آتش.بس» حتی از سوی سازنده.اش نیز دنبال نشد یا کمدی اجتماعی «دایره زنگی» که با فیلمنامه هوشمندانه و دقیق اصغرفرهادی تصویری ملموس از طبقه متوسط شهری ارائه می.کرد باوجود موفقیتش در گیشه جریانی ایجاد نکرد.
ساخت کمدی.های نازل و زیر استاندارد آنقدر ادامه پیدا کرد که تماشاگر نسبت به آن دلزده شد، چنانکه از سال 88 فروش کمدی.های نازل جز در مواردی استثنایی پایین آمد. «ورود آقایان ممنوع» کمدی موفق این روزها هم فیلمی است که در آن چه در مرحله نگارش فیلمنامه و چه در اجرا و انتخاب بازیگر، استانداردهای مطلوب رعایت شده است. در بیش از 100کمدی تولید شده در سال.های اخیر به سختی می.شود از 10فیلم نام.برد که با رعایت استانداردها جلوی دوربین رفته باشند. به ندرت پیش آمده کمدی.های خوش ساخت سینمای ایران جریانی پویا را به دنبال داشته باشند. باید دید در روزگار افول کمدی سخیف، «ورود آقایان ممنوع» می.تواند به مثابه پیشنهادی جدی در زمینه کمدی مورد توجه قرار گیرد یا خیر؟
مرد عوضی
محمدرضا هنرمند سال.ها پس از تجربه سینمای فانتزی در «دزد عروسک.ها» در رویکردی به سینمای کمدی، این عناصر را در دل که به کار گرفت که بی.تأثیر از نمونه.های موفق هالیوودی نبود. با این همه فیلمنامه خوب فرهاد توحیدی و تسلط هنرمند در مقام کارگردان کنار هنر بازیگری پرویز پرستویی، «مرد عوضی» را به فیلمی تبدیل کرد که همه چیزش درست ساخته و پرداخته شده بود. سوژه مرد دوزنه بعدها زیاد به کار گرفته شد ولی هیچ فیلمی مثل «مرد عوضی» از این مایه بهره درست و فکر شده نگرفت. این ساخته محمدرضا هنرمند یکی از مهم.ترین کمدی.های دهه70 سینمای ایران است.
نان، عشق، موتور 1000
در سال.هایی که سیاست سینما را تحت تأثیر قرار داده بود و بسیاری از فیلمسازان مباحث روز سیاسی را به متن فیلم.هایشان می.آوردند، «نان، عشق، موتور1000» فضایی تازه را به ارمغان آورد. کمدی بانشاط و مفرحی که در آن به صورت توأمان با یکی از مهم.ترین مظاهر سینمای فارسی یعنی «گنج قارون» و حوادث و اتفاقات روز سیاسی شوخی شده بود.
«نان، عشق، موتور1000» هنوز هم بهترین فیلم ابوالحسن داوودی محسوب می.شود و سروش صحت یک بار برای همیشه فوق.العاده و انگ نقش است. سکانس پایانی «نان، عشق، موتور 1000» پس از گذشت یک دهه، ارزش بازبینی و توجه دوباره را دارد.
آتش.بس
موفق..ترین کمدی رمانتیک سینمای ایران که اولین فیلم میلیاردی این سینما نیز به شمار می.آید. تهمینه میلانی سال.ها پس از تجربه موفق «دیگه چه خبر؟!» بار دیگر نشان می.دهد که بی.جهت قریحه طنزش را نادیده می.گیرد و با ساخت ملودرام.های جدی اجتماعی اغلب به کمدی.های ناخواسته می.رسد.
«آتش.بس» با الگو قراردادن مناقشات یک زن و شوهر و لجبازی. میانشان با دیالوگ.های پینگ.پنگی و بازی خوب گلزار و افشار به توفیق رسید. برخی دیالوگ.های فیلم در اذهان باقی ماندند؛ مثل جایی که گلزار خطاب به افشار می.گوید: «عزیزم دستی را که نمی.توانی ببری، ببوس!»
کما
نشانه.ای از موقعیت.شناسی و حرفه.ای.گری سازندگانش که در گذر زمان و فیلم به فیلم رنگ باخت و چندسالی است که به شکست.های پیاپی رسیده است. «کما» حاصل سلیقه و مدیریت حسین فرح.بخش از مهم.ترین تهیه.کنندگان سینمای ایران است با فیلمنامه.ای دقیق از پیمان قاسم.خانی که چند الگوی موفق سینمای فارسی (و نه به سبک تولیدات بعدی پویا.فیلم یک فیلمفارسی) را مورد اقتباس قرار داده بود. آرش معیریان نیز در اولین ساخته بلند سینمایی.اش، به اندازه امروز کارگردان سهل.انگاری نشده بود. سکانس موزیکال «کما» با بازی گلزار و حیایی هنوز هم دیدنی است.
دایره زنگی
تنها فیلم بلند سینمایی کارنامه پریسا بخت.آور که بر اساس فیلمنامه همسرش اصغر فرهادی ساخته شده، بهترین کمدی شهر سینمای ایران در دهه80 است. «دایره.زنگی» کاوشی دقیق و جزئی.نگرانه در روحیات و خلق و خوی طبقه متوسط است که نگاه تیزبینانه فیلمنامه.نویس در آن با طنزی همراه شده که عمق دارد و نمی.خواهد به هر قیمت و کیفیتی تماشاگر را بخنداند. بخت.آور با فیلمنامه فوق.العاده.ای که در اختیار داشته، احتمالا بیشترین انرژی.اش را صرف کنترل بازی.های مهران مدیری و محمدرضا شریفی.نیا و درآوردن لحن درست فیلم کرده است.
اخراجی.ها
مسعود ده.نمکی در اولین تجربه بلند سینمایی.اش، چند لمپن را به فضای جدی جبهه آورد که این به خودی خود به موقعیت.های خنده.داری منجر می.شد. نمی.شود انکار کرد که فیلم ده.نمکی فضای تازه.ای را برای سینمای کمدی ایران به همراه آورد. سابقه نداشت که فیلمی با این نوع نگاه و این جنس از شوخی.ها و دیالوگ.ها در فضای جبهه ساخته شود. اگر «لیلی با من است» به.عنوان کمدی جنگی موفق سینمای ایران در دهه 70 قواعد ژانر را مو به مو رعایت می.کرد، «اخراجی.ها» و دنباله.هایش دلیلی برای این کار نمی.یافتند. شوخی.ها البته فیلم به فیلم نخ.نما شدند ولی فتح گیشه همچنان ادامه یافت.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 366]