آينده ديپلماسي شرقي

واضح آرشیو وب فارسی:آفتاب: آينده ديپلماسي شرقي
اگر پرونده هسته‌اي ايران بخواهد در مناسبات تجاري چين و آمريكا لطمه‌اي وارد كند به طور حتم چينيها نمي‌خواهند با حمايت از ايران به اين بازار گسترده ضربه‌اي وارد شود و بحران هسته‌اي ايران ديگر جايگاهي در مركز منافع چين نخواهد‌ داشت تا بر سر آن با قدرتهاي غربي درگير شود.
آفتاب- محمدرضا نظري: وقتي به فرهنگ و تمدن كهن چين نگاه مي‌كنيم متوجه مي‌شويم كه آنها هم مانند اقوام ايراني داستان‌ها و افسانه‌هاي فراواني دارند كه تشابه برخي از اين روايات با همتاي ايراني بسيار شگفت آور است؛ تا حدي كه شخصيت‌هايي همچون رستم و سهراب، سياوش و سودابه و حتي زال با موي سفيد خود با اختلاف ناچيزي در شاهنامه چيني نقل شده‌است و همين نقاط مشترك در روايت‌هاي حماسي دو كشور با توجه به بعد مسافت و فاصله سرزميني نشان از وجود اشتراك‌هاي گسترده فرهنگي است كه سرزمين‌هاي پهناور ايران و چين را به هم پيوند زده‌است.

به استناد منابع چيني در زمان شهريار بزرگ اشكاني روابط ايران و چين برقرار شد.

«ووتي» از سلسله «هان» كه در صدد گسترش قلمروي حكومت خود در غرب چين بود به اعزام هيات سياسي و تجاري اقدام نمود به نحوي كه 115 سال پيش از ميلاد فرستاده امپراتور توسط هزاران نفر از سواران ايراني مورد استقبال قرار گرفت و به دنبال آن دولت اشكاني تسهيلات فراواني را براي تجارت جهاني با چين فراهم نمود. در پي تصميم امپراتور چين در سال 123 پيش از ميلاد به برقراري روابط تجاري با مغرب پامير «جاده ابريشم» به مرور به عنوان يكي از مهمترين راه‌هاي ارتباطي سراسر آسيا تبديل شد كه به دنبال آن تجارت ابريشم سود سرشاري را براي دولت اشكاني به همراه داشت.

در سال 101 ميلادي پادشاه اشكاني براي ابراز مراتب دوستي و مودت سفرايي را به چين عازم نمود. در اين دوره چيني‌ها در روابط خود با رومي‌ها و ساير ملل آسياي غربي آنچنان حس برتري جويي و سيادت را براي خود قائل بودند كه به ندرت سفيري را به خارج گسيل مي‌داشتند و بيشتر مايل به حضور سفراي بيگانه در دربار امپراتور بودند و حتي ويل دورانت به اين نكته اشاره مي‌كند كه چيني‌ها تا عصر حاضر همه اروپا و آمريكا را وحشي مي‌شمردند و تا سال 1860 در اسناد رسمي خود از خارجي‌ها به عنوان بربر ياد مي‌كردند كه افرادي وحشي و غير متمدن هستند.

در دوره ساسانيان روابط ايران و چين آنچنان توسعه مي‌يابد كه نام ايران و ايراني در بيشتر اسناد و مدارك تجار چيني مشهود است. با رواج اسلام و پيروزي مسلمانان در تركستان و ماوراءالنهر به مرور روابط ايران اسلامي با چين گسترده‌تر شد كه توسعه تعاملات فرهنگي و تجاري را به همراه داشت ولي اين آرامش ديري نپاييد و دولت‌هاي متمدن و كهن ايران و چين توسط دشمن مشتركي دستخوش تحولات ويرانگري شدند با اين همه تركتازي مغولان منجر به شكل گيري مدنيت شرق و غرب در يك واحد عظيم شد به نحوي كه مناسبات دو كشور از دوره تيموريان تا اوايل قاجاريه كه پاي استعمار گران اروپا به‌ويژه انگلستان در دو كشور باز شد به نحو چشم‌گيري گسترش يافت.

با روي كار آمدن «منچو» در سال 1054 هجري تا سال 1329 آنچنان فشار به اقليت‌هاي مذهبي شدت يافت كه مسلمانان دست از كارهاي سياسي و دولتي برداشتند و گوشه نشيني اختيار نمودند و متعاقب آن روابط سياسي دو كشور به وخامت گراييد ولي بازرگانان ايراني بدون اتكا به دولت مركزي به مبادله كالا با چين و خاور دور اشتغال داشتند.

به علت فقدان روابط سياسي ميان دو كشور سفر به چين خالي از اشكال نبود و متقاضيان فقط مي‌توانستند از طريق سفارت آمريكا يا ژاپن ويزاي مسافرت به آن سرزمين را بگيرند. در قرن نوزدهم ميلادي دخالت مستقيم استعمارگران اروپايي و آمريكايي در چين به همراه ضعف و سستي حكومت مركزي رويدادهاي تلخي را براي مردم اين كشور به همراه داشت.

از جمله جنگ ترياك كه تبديل به مبارزه آنها با انگليس براي عدم ورود ترياك به چين شد كه در نهايت شكست چيني ها را به همراه داشت ولي در پايان اين قرن قيام بوكسورها كه نمادي از مبارزه بنيادي بر ضد بيگانگان و طرد اجانب است آنچنان چين را در بر گرفت كه در اوايل قرن بيستم چيني هاي ناسيوناليست جنگ‌هاي شديدي را عليه بيگانگان آغاز نمودند تا اينكه در سال 1911 حكومت دست نشانده منچو ساقط شد و توانستند در سال 1912 در چين رژيم جمهوري تشكيل دهند.

روابط رسمي ايران و چين براي اولين بار از سال 1299 شمسي طبق يك عهدنامه مودت كنسولي آغاز شد و در سال 1312 شمسي ايران يك كنسولگري در شهر شانگهاي افتتاح نمود.

روابط سياسي ايران و چين كه سال‌هاي متمادي گسسته بود بار ديگر در سال1321 خورشيدي برقرار شد و با اعزام وزير مختار چين به ايران، سيد علي نصر در 27 شهريور 1323 به محل ماموريت خود در چين عازم شد. به دنبال تاسيس جمهوري خلق چين در سال 1949 و با توجه به اينكه ايران در آن دوره در اردوگاه غرب قرار داشت روابط ديپلماتيك ميان دو كشور قطع شد و با پيوستن ايران به جمع اكثريت اعضاي سازمان ملل در سال 1951 كه اقدام چين در حمله به كره را تجاوز تلقي و محكوم نمود روابط دو كشور به مراتب تيره‌تر شد.

در اوايل دهه 1960 تيره شدن روابط چين و روسيه و حضور ايالات متحده در مرزهاي چين باعث شد تا زمينه گسترش روابط ايران با چين فراهم شود. در سال 1970 دولت وقت ايران با پذيرش جمهوري خلق چين به عنوان عضو سازمان ملل، ايران اين جمهوري را به عنوان دولت قانوني به رسميت شناخت و روابط دو كشور وارد مرحله جديدي شد.

در سال 1950 خورشيدي مطابق

” روابط رسمي ايران و چين براي اولين بار از سال 1299 شمسي طبق يك عهدنامه مودت كنسولي آغاز شد و در سال 1312 شمسي ايران يك كنسولگري در شهر شانگهاي افتتاح نمود. ... “

با 1971 ميلادي دولت جمهوري خلق چين كه به عنوان وزنه‌اي در عرصه سياست جهاني مطرح مي‌شد با اعزام هيات‌هاي دوستي از جانب ايران و چين شرايط را براي گسترش روابط سياسي دو كشور فراهم آورد. با برقراري اين ارتباط پكن توانسته‌بود با ايران كه به قوي ترين ارتش منطقه در آسياي جنوب غربي تبديل مي‌شد ارتباط نزديكي برقرار كند.

در دوران مبارزه مردم ايران عليه رژيم پهلوي دولت چين كوچك‌ترين اشاره‌اي به مبارزات انقلابي مردم ايران نداشت و پس از برقراري روابط ديپلماتيك تهران – پكن در 16 اوت 1971 مقامات حزب كمونيست چين آخرين افرادي بودند كه قبل از خروج محمدرضا پهلوي از ايران با وي ملاقات كردند، ولي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، دو كشور روابط خود را حفظ كردند.

به دنبال تسخير سفارت آمريكا و به گروگان گرفته شدن كاركنان سفارت، در شوراي امنيت سازمان ملل، قطعنامه‌اي جهت تحريم ايران مطرح شد و چين بر سر دو راهي حفظ روابط تازه شكل گرفته با ايران و يا ناخرسندي دولتمردان آمريكايي گزينه ايران را انتخاب نمود و از تاييد قطعنامه تحريم امتناع نمود.

با آغاز جنگ ايران و عراق در اكثر سال‌هاي جنگ، چين به عنوان شريك و گريزگاهي براي ايران جهت حضور در عرصه بين الملل و تامين جنگ افزار تبديل شد. دولتمردان چيني كه اهتمام خود را بر خاتمه جنگ قرار داده بودند در تصويب قطعنامه 598 توسط شوراي امنيت نقش موثري بر عهده داشتند.

به مرور با گسترش روابط دو كشور سركنسولگري جمهوري اسلامي ايران در اسفند 1367 در شانگهاي افتتاح شد. با سفر رئيس وقت مجلس شوراي اسلامي آقاي هاشمي رفسنجاني به چين نقطه عطفي در روابط دو كشور ايجاد شد كه توسعه همكاري‌هاي اقتصادي و سياسي مابين دو كشور را به همراه داشت كه مي‌توان از توافق دسامبر 1985 و مارس 1987 بين سازمان‌هاي انرژي اتمي ايران و طرف‌هاي چيني نام برد.

در سال 1368 با سفر مقام معظم رهبري به عنوان رئيس جمهور وقت ايران در راس هيأت بلند پايه سياسي، اقتصادي و نظامي به پكن طبق توافق صورت گرفته رواديد سياسي و خدمت ميان دو كشور لغو گرديد و متعاقب آن نخست وزير چين در تيرماه 1370 عازم تهران شد تا مناسبات دو كشور به مراتب مستحكم تر شود.

در فوريه 1993 وزير خارجه چين طي ديداري از ايران قرار داد احداث دو نيروگاه هسته‌اي 300 مگاواتي با ايران را به امضا رسانيد ولي اين توافق منجر به خشم مقامات آمريكايي شد به نحوي كه در تيرماه 1372 در پي اوج گرفتن تنش ميان ايران و ايالات متحده آمريكا كشتي باري چيني «ين هه» توسط رزم ناوهاي آمريكايي به بهانه انتقال سلاح هاي شيميايي به

” در دوران مبارزه مردم ايران عليه رژيم پهلوي دولت چين كوچكترين اشاره ايي به جنبش انقلابي مردم ايران نداشت و پس از برقراري روابط ديپلماتيك تهران – پكن در 16 اوت 1971 مقامات حزب كمونيست چين آخرين افرادي بودند كه قبل از خروج محمدرضا پهلوي از ايران با وي ملاقات كردند.... “

ايران مصادره شد و به اين شكل ايالات متحده به صورت علني گسترش مناسبات ايران و چين را به چالش كشيد.

در اواخر فروردين 1374 در طول برگزاري كنفرانس تمديد قرار داد منع اشاعه جنگ افزارهاي هسته‌اي وارن كريستوفر وزير خارجه آمريكا به چين هشدار داد كه همكاري‌هاي اتمي با ايران بسيار خطرناك است ولي چيني‌ها همكاري‌هاي هسته‌اي با ايران را قابل سرزنش ندانستند.

به دنبال تصميم آمريكا مبني بر اعمال تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران در سال 1374 چين مخالفت خود را با اين تصميم آمريكا اعلام نمود و رئيس سازمان انرژي اتمي ايران طي مصاحبه‌اي با نيويورك تايمز ضمن تاييد احداث دو نيروگاه اتمي توسط دانشمندان چيني اعلام نمود كه پيش پرداخت اين طرح‌ِها كه بين 800 تا 900 ميليون دلار هزينه دارد پرداخت شده‌است و چيني‌ها مشغول آموزش كارشناسان ايراني هستند ولي با افزايش فشارها بر روي دولت چين در روز نهم ژانويه 1996 سخنگوي وزارت خارجه چين خبر از توقف قرار داد دوجانبه ساخت راكتورهاي 300 مگاواتي را اعلام نمود.

چين با اصلاحات اقتصادي كه در اواخر دهه 70 آغاز نمود توانست با فروش سهام بزرگترين بانك‌هاي دولتي چيني به سرمايه‌گذاران خارجي و طراحي مجدد اقتصاد كشور توليد ناخالص داخلي را پس از سال 1978 تا امروز به 10 برابر افزايش دهد تا حدي كه پس از آمريكا به دومين اقتصاد بزرگ دنيا تبديل شده‌است. چين به عنوان پنجمين توليد كننده نفت در جهان كه تا سال 1993 به عنوان يكي از صادر كنندگان نفت خام به حساب مي‌آمد به دليل رشد سريع اقتصادي و ناكافي بودن ميزان توليد و استخراج گاز و نيز به دليل مشكلات زيست محيطي و صنعتي به كارگيري زغال سنگ اين كشور به مصرف كننده عمده نفت و گاز صادراتي خاورميانه تبديل شده‌است.

به همين منظور چيني‌ها اقدام به سرمايه‌گذاري در توليد و استخراج نفت و گاز در ايران نمودند تا ضمن بهره‌مند شدن از سود حاصل از فعاليت شركت‌هاي خود جريان انرژي مطمئن و ارزان‌قيمت به چين را در آينده تضمين كنند كه قرارداد 85 ميليون دلاري در سال 2000 براي استخراج گاز از 19 حلقه چاه گاز ايران نخستين قراردادي بود كه در اين زمينه پس از انقلاب بين ايران و چين به امضاء رسيده است.

پس از كليد خوردن مناقشات هسته‌اي ايران با غرب تعميق روابط اقتصادي ايران و چين پيچيدگي‌هاي سياسي جديدي به همراه داشته‌است. در سال 2004 در حالي‌كه ايالات متحده مي‌كوشيد تا از ابزار تهديد اعمال تحريم‌هاي بين‌المللي براي فشار بر روي پرونده هسته‌اي ايران استفاده كند، در نيمه دوم سال 2004 ايران و چين تفاهم نامه‌اي 100 ميليارد دلاري براي واردات نفت از ميدان نفتي يادآوران ايران منعقد نمودند و پس از مدتي خبر قرار داد 20 ميليارد دلاري خريد گاز مايع ايران طي يك دوره 25 ساله منتشر شد.

كاخ سفيد در واكنش به اين موضوع با لحن

” در تيرماه 1372 در پي اوج گرفتن تنش ميان ايران و ايالات متحده آمريكا كشتي باري چيني « ين هه » توسط رزم ناوهاي آمريكايي به بهانه انتقال سلاح هاي شيميايي به ايران مصادره شد.... “

تهديد‌آميزي از چين خواست تا از قرارداد نفتي چشم پوشي كند تا بتواند مسئوليت بيشتري را در عرصه جهاني برعهده گيرد. افزايش فشار آمريكا و چالش‌هاي پرونده هسته‌اي ايران، باعث شد تا نخست وزير چين راهي عربستان شود تا سرنوشت تامين انرژي چين در پي اعمال تحريم‌هاي احتمالي نفتي ايران تضمين شود. آمريكا نيز با فروش تسليحات گسترده به تايوان از اين كشور به عنوان ابزار فشار به چين جهت تضعيف روابط تجاري و اتمي ايران استفاده مي‌كند.

در حالي كه در طول بحران هسته‌اي، تعليق غني‌سازي به عنوان پيش شرط مذاكره با ايران اعلام شده‌بود ولي ايران در شرايطي كه پشتيباني روسيه و چين از برنامه هسته اي قطعي مي دانست، اين تعليق را خط قرمز خود اعلام نمود ولي پس از گذشت سه ماه از گفتگوي متوالي اعضاي گروه موسوم به 1+5 كه شامل پنج عضو دائم شوراي امنيت (آمريكا، فرانسه، بريتانيا، چين و روسيه) به همراه آلمان، در آخرين روزهاي سال ميلادي در 23 دسامبر 2006 قطعنامه 1737 ذيل ماده 42 فصل هفتم منشور ملل متحد به اتفاق آرا به تصويب رسيد.

در حالي كه چين به عنوان يكي از اعضاي دائم و داراي حق وتو در شوراي امنيت در كنار روسيه در قبال برنامه اتمي ايران موضع ملايم‌تري داشت ولي پكن نيز به قطعنامه تحريم عليه ايران راي مثبت داد. قطعنامه 1737 شامل تحريم‌هاي هسته‌اي و تسليحاتي ايران بود كه در آن شصت روز به ايران مهلت داد تا بخشي از برنامه‌هاي هسته‌اي خود را متوقف كند. پس از صدور قطعنامه 1737 كميته‌اي در كنگره آمريكا اعلام كرد كه درصدد بررسي قراردادهاي گاز شركت ملي نفت چين (CNOOC) با ايران است تا تحريم‌هايي را عليه اين شركت در نظر گيرد.

به دنبال فشار آمريكا به دولت چين در پي سفر علي لاريجاني به پكن رئيس جمهوري چين خواستار واكنش جدي ايران به قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل شد و آن را منعكس كننده نگراني جامعه جهاني دانست. به دنبال گذشت زمان مقرر در قطعنامه 1737 و عدم تعليق غني‌سازي از سوي ايران در 24 مارس 2007 قطعنامه 1747 به تصويب رسيد.

يك روز قبل از تصويب قطعنامه جديد 15 ملوان بريتانيايي توسط سپاه پاسداران دستگير شدند كه منجر به هيجان سياسي در روابط ديپلماتيك ايران شد در چنين شرايطي در حالي‌كه سخنگوي دولت از حضور محمود احمدي نژاد در نشست احتمالي شوراي امنيت خبر مي‌داد و سفير چين در سازمان ملل «گوانگيا وانگ» حضور رئيس جمهوري ايران در جلسه شوراي امنيت را ابتكاري جالب تلقي مي‌كرد ولي در نهايت اين سفر انجام نشد.

در قطعنامه دوم در حدود 30 سازمان و شخصيت ايراني فعال در عرصه هسته‌اي كشور مورد هدف قرار گرفتند ولي اين بار

” دولتمردان ايراني به جاي تكيه كامل بر مناسبات سيال دولتهاي چين و روسيه بايد بر اتكا به هنر ديپلماسي و استفاده از تعارض و اشتراكهاي موجود كليه سياستهاي خود را در راستاي منافع ملي پي گيري كنند.... “

نيز چين در حمايت از ايران از حق خود در شوراي امنيت استفاده نكرد. در حالي‌كه مقامات واشنگتن با پايان مهلت مقرر در قطعنامه 1747 و ضرب‌‌العجل محمد البرادعي رئيس آژانس بين المللي انرژي اتمي به ايران در پي تصويب قطعنامه تحريم سوم عليه ايران برآمدند. در اين مدت كشورهاي غربي به رهبري آمريكا تلاش گسترده‌اي براي جلب موافقت روسيه و چين براي افزايش فشارهاي اقتصادي بر ايران توسط قطعنامه سوم دنبال كردند.

اين در شرايطي است كه دولتمردان واشنگتن با راهبردي موازي اقدام به تشكيل ائتلاف آمريكايي–اروپايي جهت اعمال تحريم خارج از سازمان ملل نمودند تا بيش از پيش نقش چين و روسيه را در پرونده هسته‌اي ايران كم رنگ‌تر كنند.

در چنين شرايطي ايران با اهرم نفت در سياست خارجي خود به دنبال همراه ساختن چين با منافع ملي خود است ولي دولت‌هاي جديدي كه در چين روي كار آمده‌اند از پوسته ايدئولوژي سوسياليستي خارج شده‌اند و راه اقتصاد آزاد را در پيش گرفته‌اند و ديگر با پرستيژ ايدئولوژيك، خود را در تعارض مستقيم با ايدئولوژي سرمايه‌داري و نماد آن ايالات متحده قرار نمي‌دهند بلكه بيش از هر مسئله بين المللي، منافع اقتصادي خود را جستجو مي‌كنند.

با اينكه دولت چين همانند همتاي روسي خود نمايش همراهي با فعاليت اتمي ايران را به نمايش گذاشته است ولي در شرايط حساسي مانند اجلاس شوراي حكام هيچگاه مواضع چالش برانگيزي در قبال ايالات متحده و كشورهاي اروپايي اتخاذ نكرده است. اين روحيه معامله‌گرايانه امكان شريك استراتژيك دانستن چين براي ايران را از بين مي‌برد.

در واقع با اوج گرفتن چالش‌هاي هسته‌اي ايران با غرب بايد ميان منافعي كه در ايران دنبال مي‌كنند و منافعي كه همراهي كاخ سفيد براي آنها به همراه خواهد‌داشت يكي را انتخاب كند كه اين گزينه اجتناب ناپذير است زيرا چين به دنبال بيمه كردن امنيت منابع انرژي خود در سال‌هاي آينده است و به همين عنوان خواستار بحران در روابط خارجي كشور خود و در عرصه بين المللي نيست.

اكنون چين به عنوان سومين كشور اتمي در جهان و با حجم عظيم تجاري و اقتصادي با آمريكا كه بالغ بر 200 ميليارد دلار در سال مي‌رسد اگر پرونده هسته‌اي ايران بخواهد در مناسبات تجاري چين و آمريكا لطمه‌اي وارد كند به طور حتم چيني‌ها نمي‌خواهند با حمايت از ايران به اين بازار گسترده ضربه‌اي وارد شود و بحران هسته‌اي ايران ديگر جايگاهي در مركز منافع چين نخواهد داشت تا بر سر آن با قدرت‌هاي غربي درگير شود.

در پايان بايد اذعان داشت كه دولتمردان ايراني به جاي تكيه كامل بر مناسبات سيال دولت‌هاي چين و روسيه بايد بر اتكا به هنر ديپلماسي و استفاده از تعارض و اشتراك‌هاي موجود كليه سياست‌هاي خود را در راستاي منافع ملي پي‌گيري كنند و نبايد از ياد ببرند كه در روابط بين‌الملل قاعده‌اي وجود دارد كه هيچ كشوري دوست پايدار و هيچ كشوري هم دشمن هميشگي ما نخواهد بود و تنها دوست دائمي ما منافع ملي است كه بايد به درستي آنها را شناسايي كنيم.
يکشنبه 3 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: آفتاب]

[مشاهده در: www.aftabnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 149]