جغرافیای طبیعی استان کهگیلویه و بویر احمد

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: استان چهارمحال و بختياري با مساحت ۱۶۵۳۲ كيلومتر مربع بين ۳۱ درجه و ۹ دقيقه تا ۳۲ درجه و ۴۸ دقيقه عرض شمالي و نيز ۴۹ درجه و ۲۸ دقيقه تا ۵۱ درجه و ۲۵ دقيقه طول شرقي قرار دارد. اين استان دربخش مركزي كوههاي زاگرس بين پيش كوههاي داخل و استان اصفهان واقع شده است. از شمال و شرق به استان اصفهان، ازغرب به استان خوزستان، از جنوب به كهکيلويه و بوير احمد و از شمال غرب به استان لرستان محدود است. بر اساس آخرين تقسيمات سياسي كشور، استان چهار محال وبختياري داراي ۶ شهرستان ۲۴ شهر و ۱۵ بخش و ۳۴ دهستان مي.باشد.
اين منطقه داراي يك درصد از كل وسعت ايران مي.باشد كه در بستر سلسله جبال زاگرس واقع شده است. كه با وجود مساحت كم ده درصد از منابع آب كشور را در اختيار دارد. به علت ماهيت كوهستاني مرتفع، كه درمسير بادهاي مرطوب سيستمهاي مديترانه.اي قرار داشته و موجب صعود و تخليه بار اين سامانه.ها مي.گردد، اين استان داراي بارش نسبتاً مناسب مي باشد. غالبا در مناطق مرتفع نوع بارش به صورت برف مي.باشد و وجود ارتفاعات پوشيده از برف يكي از ويژگيهاي اقليمي اين استان است. به علت جوان بودن دوره كوه زايي، دراين منطقه وجود بلايا و مخاطرات طبيعي بسياري چون سيل و زلزله، رانش زمين در اكثر نقاط آن مشاهده مي.شود. همچنين سرمازدگي، خشكسالي و رعد و برق از ديگر بلاياي طبيعي آن مي.باشد.
ريزشهاي جوي و برف و باران منشاء سرشاخه.هاي رودخانه كارون و زاينده رود هستند وآبخيزهاي اين دو رودخانه را به ترتيب ۱۳۸۰۰ و ۲۷۲۰ كيلومتر مربع شامل مي شود. ارتفاعات زاگرس حوضه آبخيز رودخانه.هاي زاينده رود، كارون و كرخه و دز را تشكيل مي.دهد و با توجه به حجم نزولات جوي و پايين بودن سطح تبخير و موقعيت نسبتاً مناسب تشكيلات زمين شناختي قسمت اعظم آبهاي سطح الارضي و تحت الارضي كشور به ميزان ۴۵ تا ۵۰ در صد را تامين مي كند. منطقه چهار محال و بختياري با در اختيار داشتن طبيعت زيبا و بكر خود در فصول بهار و زمستان و تابستان پذيراي مسافران و توريستهاي داخلي و خارجي است و اكوتوريسم اين استان ازجاذبه.هاي بارز آن محسوب مي.شود.
استان چهارمحال و بختياري بدليل دارا بودن ويژگيهاي خاص جغرافيايي و توپوگرافي از لحاظ آب و هوايي متنوع بوده و اقليم.هاي متفاوتي در آن وجود دارد. بارشهاي منطقه غالباً تحت تأثير جريانهاي جوي مديترانه و عمدتاً كم فشار سودان قرار دارد كه از غرب و جنوب غرب وارد منطقه شده و به مدت ۸ ماه (مهر تا ارديبهشت) منطقه را تحت تأثير قرار مي.دهد. وجود رشته كوه زاگرس كه عمود بر مسير حركت اين جريانها است، باعث تشديد خاصيت سيكلوني آنها شده و بارانهاي شديد و سنگين را در منطقه باعث مي.شود. ريزشهاي جوي در استان از مهر ماه آغاز و در ديماه به بيشترين مقدار و سپس تا ارديبهشت كم مي.شود. در دي ماه بطور متوسط ۱۹ درصد بارش انجام مي.شود. درصد بارش ماهانه در فاصله آبان تا فروردين بيشتر از ۹۰ درصد بارش سالانه در فاصله خرداد تا مهر كمتر از ۱۰ درصد بارش سالانه را تشكيل مي.دهد.
پربارش ترين بخش استان ارتفاعات غرب با متوسط بارش سالانه ۱۶۰۰ ميليمتر مي.باشد. ساير مناطق پربارش استان ارتفاعات سبزكوه با متوسط ۱۴۰۰ ميليمتر و ارتفاعات جنوب غرب استان با بارش ۹۰۰ ميليمتر مي باشد. كم بارش ترين ناحيه استان نواحي شرقي وشمال شرقي با متوسط بارش سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ ميليمتر است. متوسط بارش سالانه استان درحدود ۵۶۰ ميليمتر مي.باشد. بدليل كوهستاني بودن استان و با توجه به اينكه دماي هوا ناشي از ارتفاع هر منطقه است اقليم.هاي حرارتي مختلفي در استان حكمفرماست.
حداكثرمطلق دماي ۵/۴۷ درجه سانتيگراد در لردگان و حداقل مطلق دمايي برابر ۵/۳۴ درجه سانتيگراد زير صفر در ايستگاه دزك ثبت گرديده است. بيشترين تعداد روزهاي يخبندان در سال با ۱۷۱ روز در چلگرد (كوهرنگ) در سال ۱۹۶۲ و كمترين تعداد روزهاي يخبندان مطلق ٥٨ روز (۱۹۹۸) در لردگان رخ داده است.
جريانهاي جوي مؤثر بر هواي منطقه
الف) جريانات زمستاني
در فصل زمستان كشور، متأثر از جريانهاي پرفشار سيبري و پرفشار آز ورز است. پرفشار سيبري گستردگي زيادي دارد و تقريباً تمامي منطقه آسيا را پوشش مي.دهد و جريان ناشي از پرفشار سيبري هواي سرد و بري (Polar Continental) را از قسمت شمال غربي به غرب كشور انتقال مي دهد. وجود حداقل مطلق ۳۲ درجه سانتيگراد زير صفر در شهركرد و ۳۴ درجه سانتيگراد زير صفر در كوهرنگ، ۱۲۰ روز يخبندان در شهركرد و بيشتر از ۱۲۵ روز در شمال غربي استان شواهد نفوذ اين توده هوا بر منطقه مي.باشد. عامل مهم ديگر در جريانهاي زمستانه جريان پرفشار آز ورز واقع در اطلس شمالي است. اين پرفشار به دو طريق بر جريانهاي منطقه تأثير مي.گذارد:
۱- جرياني كه از سمت غرب، هواي مرطوب درياي مديترانه و اقيانوس اطلس را كه ماهيتاً بحري حاره.اي (Tropical Maritime) است به سمت كشور مي.راند. اين جريان در زمستان ها عموماً با كم فشار باران زا مديترانه اي همراه است كه منشاء بيش از ۶۰ درصد از بارندگي فلات ايران است. جريانات غربي ـ شرقي تا اواسط بهار بطور مرتب وجود دارند اما در تابستان متوقف مي.شوند اين جريانهاي مرطوب در اثر برخورد با جريانهاي سرد آسياي مركزي و سيبري موجب ريزش برف و باران زيادي در شمال غربي ايران مي.گردد. وجود رشته كوههاي زاگرس نيز ازعوامل ديگري است كه باعث سرد شدن و در نتيجه تراكم (Condensation) بخارآب توده.هاي باران زاي مديترانه.اي مي شود. در حقيقت رشته كوههاي زاگرس برخاصيت سيكلوني جبهه.هاي مديترانه.اي افزوده و باعث تشديد ريزش برف و باران خصوصاً نواحي شمال غربي استان مي.گردد.
۲- جريانهاي اقيانوس اطلس شمالي كه بخشي از آن شاخه.اي از جريان پرفشار آز ورز است. اين جريان ابتدا به سمت اروپاي شمالي و اسكانديناوي رانده مي شود و بعد ازعبورازاروپا از طريق درياي سياه يا قفقاز از سمت شمال غرب وارد ايران مي.شود. ماهيت اين توده هوا در اصل بحري قطبي يا (Polar Maritime) است. ولي درجه پايداري آن در طي اين مسير طولاني دستخوش تغيير مي.شود.
ب) جريانهاي تابستاني
در تابستان هسته كم فشار گسترده.اي كه منشاء حرارتي دارد (معروف به كم فشار حرارتي است) از جنوب منطقه را تحت تاثير قرار مي.دهد. اين هسته مركز مشك جريانهاي ناشي از دو پرفشار اطلس شمالي است، كه از سمت شمال غربي و پس ازعبور از سرزمينه.هاي گرم اروپاي شرقي وارد ايران مي.شود.
ج) سيستم كم فشار سوداني
علاوه بر جريانات مديترانه.اي سامانه كم فشار سوداني نيز در زمستان و اوايل بهار هواي نواحي جنوب و جنوب غربي و گاه غرب كشور را تحت تأثير قرار مي.دهد. وقوع بارندگي شديد در جنوب غربي كشور در نتيجه نفوذ و تقويت سامانه كم فشار سوداني مي.باشد. در اثر هماهنگي بين سامانه حاكم در سطح زمين و سطوح فوقاني جو، اين سامانه فشار كم بصورت ديناميكي و فعال در مي.آيد و بارندگي و طوفان بوجود مي.آورد. در برخي مواقع نيز يك آميختگي بين سامانه سودانه.اي ومديترانه.اي بوجود مي.آيد كه در آن حالت بارشها بصورت سنگين و سيل آسا مي.باشد. در زمان فعاليت سامانه سوداني ميزان بارش ۲۴ ساعته كوهرنگ در مارس ۱۹۹۸ بالغ بر۱۴۵ ميلميتر بوده يا درنواحي جنوبي استان در لردگان و مالخليفه بارش ۲۴ ساعت تا ۷۰ ميلميتر گزارش گرديده است.
تقسيم بندي كوپن
براساس تقسيم بندي كوپن استان چهارمحال و بختياري بطور كلي نواحي شرقي منطقه، اقليم معتدل و سرد با تابستانهاي گرم و خشك (Dcas) دارد كه از نمونه ايستگاههاي آن شهركرد و امام قيس را مي توان نام برد . ارتفاعات ۳۰۰۰ - ۲۵۰۰ متري منطقه، اقليم معتدل سرد و تابستان.هاي خشك (Dcas) دارد كه نمونه ايستگاههاي آن چلگرد است. نواحي غربي منطقه كه پوشيده از جنگلهاي بلوط است اقليم نيمه گرمسيري با تابستانهاي گرم و خشك (Dcas) دارد كه ايستگاه لردگان و منج در اين اقليم واقع شده.اند و بالاخره ارتفاعات بيش از ۳۰۰۰ متري منطقه داراي اقليم ارتفاعات (H) مي.باشد كه پوشيده ازبرفهاي دائمي است.
تعيين اقليم به روش پيشنهادي جهت مناطق مركزي ايران (دكتر كريمي)
با استفاده از روش پيشنهادي براي مناطق مركزي ايران استان چهارمحال و بختيا.ري داراي ۶ اقليم مي.باشد كه شامل:
۱- اقليم ارتفاعات: مناطقي كه درارتفاع بيش از ۳۵۰۰ متر از سطح دريا قراردارند و از نظر پوشش گياهي بسيار فقير بوده و دوره رشد در اين مناطق بسيار كم مي.باشد و اكثر مواقع از يخچالها و برفهاي دائم پوشيده شده است.
۲- اقليم مرطوب معتدل و بسيار سرد كه در مناطق مجاورارتفاعات واقع شده.اند و سطح كمي از كل سطح استان را بخود اختصاص داده.اند و از نظر پوشش گياهي نيز فقير هستند و فقط گونه.هاي مقاوم نظير چوبك و سرو كوهي در اين مناطق رشد مي.كنند.
۳- اقليم نيمه مرطوب معتدل سرد: سطح زيادي از استان را شامل مي.شود. مناطق مركزي استان و دشتهاي زيادي در اين اقليم جاي دارند كه در شهرستان شهركرد شامل بخشهاي مركزي، شلمزار، لاران، بن و قسمتي از بخش سامان و در شهرستان بروجن بخش مركزي و شهرستان فارسان و شهر ناغان در شهرستان اردل جزء آن مي.باشد.
۴- اقليم مرطوب معتدل سرد: اين اقليم تقريباً زير اقليم نوع سوم (نيمه مرطوب معتدل سرد) مي.باشد با اين تفاوت كه ميزان بارش در اين اقليم بيشتر مي.باشد. اين اقليم شامل نواحي امام قيس در شهرستان بروجن، بخش ديناران اردل و سودجان و مرغملك شهرستان شهركرد مي.باشد.
۵- اقليم نيمه مرطوب كمي سرد: شامل مناطق لردگان و بخش بازفت در شهرستان كوهرنگ و حاشيه زاينده رود در بخش سامان مي.باشد و از نظر پوشش گياهي جنگلهاي بلوط، باغات ميوه در اين اقليم سطح وسيعتر.ي را به خود اختصاص مي.دهند.
۶- اقليم نيمه مرطوب بسيار گرم، زمستان كمي سرد: سطح بسيار كوچكي ازاستان كه از نظر ارتفاعي داراي ارتفاع كمتر از ۱۰۰۰ متر از سطح دريا قرار دارند را شامل است كه در اين مناطق در تابستان نسبت به ديگر مناطق استان هواي گرمتري داراست و بارش نيز در اين مناطق بيش از ٧۰۰ ميليمتر در سال است. اين اقليم حاشيه رود.خانه ارمند در شهرستان لردگان را در بر مي.گيرد.