آلودگي صدا

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: آلودگي صدا

رشد بي‌رويه جمعيت همراه با توسعه صنعتي و تكنولوژي كلان‌شهرها، مشكلات عديده‌اي را براي شهرنشينان به ارمغان مي‌آورد كه آلودگي محيط‌زيست يكي از مهمترين اين معضلات است. آلودگي صوتي به عنوان يكي از مهم‌ترين آلاينده‌هاي زيست‌محيطي در ايجاد اينگونه مشكلات در شهرهاي بزرگ سهم بسزايي را به خود اختصاص داده است. آلودگي صوتي با فن‌آوري و تكنولوژي صنعتي رابطه مستقيم دارد و به عبارت ديگر همزمان با رشد تكنولوژي، مشكل صدا نيز ابعاد گسترده‌تري مي يابد و باعث بروز مشكلات بيشتري خواهد شد.

اين نوع از آلودگي در اكثريت كشورهاي صنعتي به عنوان يكي از مهم‌ترين موضوعات زيست‌محيطي تلقي شده و حتي در مديريت كلان‌ شهرسازي، معماري داخلي مراكز بهداشتي درماني، آموزشي و تحقيقاتي، مسكوني و تجاري و همين‌طور طراحي ماشين‌آلات صنعتي مورد توجه ويژه قرار گرفته است. تحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد كه هياهو و دغدغه‌هاي زندگي ماشيني، موجب بروز ناراحتي‌هاي جسمي و روحي شهروندان كلان‌شهرها مي‌شود كه عوارض جسمي، روحي و رواني، ناشي از سر و صداي ترافيكي در مقايسه با انواع ديگر بسيار زيانبارتر است. اين مسائل باعث شده است كه جهان امروز براي مبارزه با اين معضل هزينه‌هاي هنگفتي را صرف كند.

صدا چيست؟

در اثر ارتعاش مولكول‌هاي هوا و تغييرات مداوم فشار، صوت به وجود مي‌آيد. اين امواج به صورت طولي در هوا منتشر شده و در محدوده فركانسي معيني مي‌تواند توسط انسان قابل درك باشد.

بنابراين امواج صوتي شكلي از امواج مكانيكي هستند كه به صورت امواج طولي منتشر شده و ضمن برخورد با گوش، احساس شنيدن را ايجاد مي‌كنند. امواج مكانيكي مي‌توانند به صورت فركانس‌هاي متفاوت در محيط منتشر شوند، اما محدوده فركانس‌هاي قابل درك براي انسان بين 20 تا20هزار هرتز است. امواج كمتر از 20 هرتز را مادون صوت و امواج بيش از 20 هزارهرتز را فرا صوت گويند. سروصدا يا آلودگي صوتي را مي‌توان صداي ناخواسته‌اي دانست كه موجب بر هم زدن آرامش در زمان استراحت و يا تمركز افراد در حين انجام كار مي‌شود، به همين دليل صداي موسيقي نيز اگر در يك موقعيت و زمان نامناسب شنيده شود، به عنوان منبع آلودگي صوتي در نظر گرفته مي‌شود. واحد اندازه‌گيري صدا بر حسب دسيبل و براساس تغييرات فشار هوا، مقدار آن بين صفر دسيبل (آستانه شنوايي) تا 130 دسيبل (آستانه كري) بيان مي‌شود. گوش انسان بلندي صدا را در فركانس‌هاي مختلف يكسان درك نمي‌كند، بر همين اساس فيلتري بر روي دستگاه‌هاي اندازه‌گيري صدا نصب مي‌شود تا محدوده اندازه‌گيري منطبق بر آنچه مي‌شنويم باشد.

ارزيابي آلودگي صوتي

در صورتي كه بخواهيم وضعيت آلودگي صوتي محيطي را مورد ارزيابي فني قرار دهيم، لازم است كه چهار مرحله مجزا را طي كنيم:

1ـ شناسايي منابع آلودگي صوتي

2ـ اندازه‌گيري صدا

3ـ ارزشيابي با استانداردهاي معتبر

4ـ اقدامات كنترلي در صورت بالاتر بودن از حد آستانه‌هاي مجاز

در مرحله نخست لازم است وضعيت محل موردنظر با توجه به آلودگي صوتي مورد بررسي كيفي قرار گيرد. در اين مرحله سه سؤال مطرح مي‌شود:

1ـ آيا مشكل صدا وجود دارد؟

2ـ ميزان تراز صدا در محل مورد نظر چه ميزان بوده و آيا بالاتر از حد مجاز است؟

3ـ صدا از چه منبعي توليد شده و آيا مي‌تواند كنترل شود؟

براي دستيابي به جواب اين سؤالات، كافي است به طور مثال با يك كارگر سالن توليد صحبت كنيم. در صورتي كه بتوان با هر فردي در فاصله يك متري به راحتي صحبت كرد، احتمالاً ميزان صدا در آن مكان به اندازه‌اي نيست كه سيستم شنوايي انسان را تخريب كند، اما برعكس چنانچه براي صحبت كردن و شنيدن صداي فرد مقابلمان مجبور باشيم، در فاصله نزديك (بين 20 تا 40 سانتي‌متر) فرياد بزنيم، شدت صدا در اين مكان به احتمال بسيار زياد بالاتر از آستانه‌هاي مورد قبول بوده و مي‌تواند باعث كاهش شنوايي كارگر شود. در اين شرايط لازم است وارد مرحله دوم شده و با استفاده از تجهيزات مناسب، ترازهاي صوتي را دقيقاً اندازه‌گيري كرده و تحت تجزيه تحليل فركانسي قرار دهيم. در مرحله اول وضعيت آلودگي صوتي به صورت كاملاً كيفي مورد بررسي قرار مي‌گيرد، اما در مرحله دوم، ميزان شدت و فركانس اصوات با استفاده از دستگاه ترازسنج صوتي به صورت كمي اندازه‌گيري شده و مي‌توان به راحتي وضعيت آلودگي صوتي نقاط موردنظر را با استانداردهاي معتبر صدا مقايسه كرده و مورد ارزشيابي قرار داد. پس از مقايسه ميزان صداي موجود با استانداردهاي مطرح صدا در صورتي كه ترازهاي صوتي كمتر از آستانه‌هاي مجاز باشد، مشكل خاصي وجود نداشته و عملاً ورود به مرحله سوم منتفي است. اما در صورتي كه ميزان شدت ترازهاي صوتي فراتر از آستانه‌هاي مجاز باشد، در اين زمان بايد وارد مرحله سوم شد و با ارائه رويه‌هاي اصلاحي در جهت كاهش شدت صدا و كنترل آن گام برداشت.

فيزيولوژي گوش انسان

گوش انسان از سه قسمت گوش داخلي، مياني و خارجي تشكيل شده است كه هر كدام از اين قسمت‌ها وظايف مهمي را برعهده دارند. لاله گوش با توجه به شكل ظاهري خود امواج صوتي را از محيط اطراف جمع‌آوري كرده و پس از متمركز كردن به داخل مجراي شنوايي منتقل مي‌كند. از طريق اين مجرا اصوات به داخل گوش مياني انتقال مي‌يابند. برخورد اصوات به پرده صماخ به كمك استخوان‌هاي سه‌گانه به گوش داخلي حلزوني شكل راه يافته و باعث ارتعاش مايع داخل آن مي‌شود.

بخش حلزوني گوش از سلول‌هاي مويي شكل كوچكي تشكيل شده است كه وظيفه انتقال صدا به اعصاب حسي را برعهده دارند. با شروع حركات مداوم اين موها، سلول‌هاي عصبي مربوط به آنها نيز تحريك شده و باعث تحريك فيبرهاي عصبي مي‌شوند.

اين تحريكات به مغز مي‌رسند و پس از تجزيه و تحليل اين تحريكات، در نهايت صدا توسط انسان درك مي‌شود.

اثرات صدا بر سلامت انسان

به طور كلي مي‌توان تأثيرات آلودگي صوتي بر روي انسان را به چند قسمت زير تقسيم‌بندي كرد:

1ـ كاهش شنوايي

2ـ اثرات باليني

3ـ تأثير بر خواب

4ـ اثرات روحي و رواني

5 ـ اختلال در مكالمات

ساده‌ترين و ملموس‌ترين عارضه‌اي كه صداي آزاردهنده براي انسان به ارمغان مي‌آورد، كاهش قدرت شنوايي است.

شنوايي طبيعي‌ به سلامتي سه قسمت تشكيل دهنده گوش بستگي دارد و نحوه آسيب به دستگاه شنوايي از سه طريق ممكن است: هدايتي، حسي و عصبي.

كاهش شنوايي هدايتي زماني اتفاق مي‌افتد كه قسمت خارجي يا مياني گوش صدمه ببيند. كاهش شنوايي از نوع حسي در اثر آسيب‌ديدگي گوش داخلي (بخش حلزوني شكل) صورت مي‌گيرد و كاهش شنوايي از نوع عصبي نيز در اثر صدمه ديدن نرون‌هاي عصبي اتفاق مي‌افتد و در واقع حساسيت سلول‌هاي شنوايي كاهش مي‌يابد كه به فركانس اصوات دريافتي بستگي دارد. اثرات ناشي از كاهش شنوايي حسي و عصبي از نوع تغييرات ماندگار و بازگشت ناپذير هستند. اين تغييرات ماندگار مي‌توانند ناشي از قرارگيري در معرض يك صداي با تراز صوتي بسيار بلند در مدت زمان كوتاه نظير انفجار يا تراز صوتي پايين‌تر با ميزان مواجهه طولاني‌تر باشد.

واكنش سيستم شنوايي بدن انسان در مقابل اصوات آزاردهنده را مي‌توان به 4 دسته ذيل تقسيم‌بندي كرد:

1ـ تطبيق؛ چنانچه سيستم شنوايي انسان در معرض تراز صوتي بالايي قرار گيرد، خود را با شرايط جديد تطبيق مي‌دهد تا از آسيب‌هاي احتمالي در امان باشد.

2ـ تغيير موقت آستانه شنوايي؛ اين مرحله بعد از مرحله تطبيق شكل مي‌گيرد و در صورت ادامه مواجهه با ترازهاي صوتي بالا، خستگي و ناشنوايي موقت ايجاد مي‌شود.

3ـ تغيير دائمي آستانه شنوايي؛ چنانچه تماس فرد با ترازهاي صوتي بالا طولاني شود، اثرات سوء شنوايي عميق‌تر شده و دائمي مي‌شوند.

4ـ تغيير آستانه شنوايي غيرقابل برگشت؛ در اين مرحله سلول‌هاي شنوايي آسيب ديده و اين مسأله موجب تغيير غيرقابل برگشت آستانه شنوايي مي‌شود.

اثرات باليني

از ديگر اثرات نامطلوب ترازهاي صوتي بر روي انسان مي‌توان به سردرد و سرگيجه، سوءهاضمه، يبوست، زخم معده و روده، خارش و آلرژي پوستي، ناراحتي‌هاي عصبي، تنگي عروق، افزايش فشارخون، سكته قلبي و اختلال در روند خواب اشاره كرد. صداي مداوم باعث افزايش ترشح هورمون‌هاي آدرنالين و كورتيزول خون مي‌شود. آدرنالين موجب افزايش ضربان قلب و هورمون كورتيزول موجب افزايش استرس و اضطراب در فرد مي‌شود. در سر و صداي زياد و شديد، فشار خون به ويژه فشار داخل جمجمه بالا رفته، ترشحات بزاق كم شده و دهان خشك مي‌شود. در ضمن حركات دودي شكل روده دچار ركود مي‌شود.

قرار گرفتن در معرض اصوات با شدت بالا (مانند موتور جت) سبب بروز حالات زير مي‌شود: حالت تهوع، سرگيجه، خستگي و اغتشاشات روحي و رواني، تحريكات پوستي، لرزش پوست كه به عضلات و مفاصل منتقل مي‌شود.

تأثير بر خواب

خواب داراي تغييرات دوره‌اي مشخص بوده كه پس از شروع عمق آن به طور طبيعي در طول شب 4 تا 5 مرتبه دچار افزايش يا كاهش مي‌شود. با توجه به چنين الگويي، خواب به پنج مرحله تقسيم مي‌شود، كه اصطلاحاً به مراحل صفر تا چهار معروف است. مرحله صفر مرحله بيداري است و مرحله چهار عميق‌ترين قسمت خواب است كه به مرحله REM يا مرحله رويا ـ خواب موسوم است. اين مرحله براي آرامش روحي و تمدد اعصاب بسيار حياتي است.

در راستاي جلوگيري از بروز اثرات منفي بر روي مرحله رويا ـ خواب در فضاهاي داخلي نبايد تراز صدا بالا باشد

اثرات روحي و رواني

يكي از بزرگترين عوامل ايجادكننده اضطراب در افراد سروصدا است. مواجهه زياد با تراز صداي بالا در صنعت، ايجاد عصبانيت و تحريك در عكس‌العمل فرد مي‌شود. اعتقاد بر اين است كه سروصدا يكي از عوامل مستقيم بيماري‌هاي روحي است و نيز ممكن است سرعت يا شدت پيشرفت يك ناهنجاري روحي را بيشتر كند. شواهدي كه دال بر ارتباط سروصدا با بيماري‌هاي روحي باشد، بسيار كم است و بيشتر براساس اثرات كلينيكي و باليني سنجيده مي‌شود. علي‌رغم وجود شواهد ضعيف، اين شواهد دلالت بر وجود اثرات منفي سروصداي محيط بر سلامت روحي افراد دارد.

تاثير بر روي نوزادان

سروصدا مي‌تواند يكي از عوامل سقط جنين باشد. سروصدا باعث استرس مادران مي‌شود، اين استرس رگ‌هاي رحم را كه مسئول تهيه مواد غذايي و اكسيژن به جنين هستند، منقبض مي‌كند، لذا نوزادان اغلب با كاهش وزن به دنيا مي‌آيند.

اختلال در مكالمات

تداخل صدا با مكالمات منجر به درصد گسترده‌اي از ناتواني‌هاي انسان مي‌شود، مانند كاهش تمركز، كاهش دقت، كاهش اعتماد به نفس، عصبانيت، پايين آمدن قدرت ادراك و مشكلاتي درباره ارتباطات انساني.

اثر سروصدا بر روي گياهان و حيوانات

سروصدا رشد گياهان را به طور قابل ملاحظه‌اي كاهش مي‌دهد و همچنين رشد گياهان گلخانه‌اي تحت تاثير صداي موسيقي افزايش مي‌يابد در حيوانات سروصدا سبب مهاجرت بي‌موقع حيات وحش و پرندگان، خونريزي‌هاي گوش، سقط جنين، بي‌اشتهايي، كاهش شير در حيوانات شيرده و كوتاه شدن طول عمر آنها مي‌شود.

منابع سروصدا

عمده‌ترين منابع سروصدا در محيط‌هاي شهري ناشي از وسايل حمل و نقل است كه شامل حمل و نقل جاده‌اي، هواپيماها و قطارها مي‌شود.ترازهاي صوتي ناشي از وسايل حمل و نقل جاده‌اي (شامل موتورسيكلت، ماشين‌هاي سواري، ماشين‌هاي سنگين و نيمه‌سنگين) سهم عمده‌اي در توليد آلودگي صوتي شهرها دارند.

از منابع ديگر سروصدا در جوامع شهري مي‌توان به فعاليت‌هاي صنعتي، فعاليت‌هاي ساختماني و تجهيزات و دستگاه‌هاي موجود در محيط زندگي و منزل اشاره كرد كه هر يك سهم مشخصي را در توليد آلودگي صوتي زيست‌محيطي دارند.

ادامه دارد

پنجشنبه 30 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 308]