سفير درياي خزر

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: فک خزري، تنها پستاندار شکارگر درياي خزر
همه چيز از روزي شروع شد که مرحوم دکتر هرمز اسدي هنگام قدم زدن کنار ساحل رودسر لاشه فکي را ديد. اسدي که پس از 23سال به ايران بازگشته بود ، باديدن اين لاشه متعجب شد و به همراهش گفت:«مگر ايران فک دارد؟» و همين شد شروع تحقيقات درباره پستانداري که يکي از مهجورترين جانوران ايران است؛ تنها پستاندار شکارچي درياي خزر که نسلش روبه انقراض است و متاسفانه بعضي از هموطنان ما حتي از حضورش هم بي اطلاعند و تا همين امروز هيچ رسانه عمومي اي به طور جامع اين حيوان را به مردم معرفي نکرده. مهندس مهين دخت دهدشتيان، همسر مرحوم اسدي مي گويد که ديدن آن لاشه و لاشه هاي بعدي در سواحل خزر مقدمه ورود ايران به پروژه بين المللي فک خزري شد. مرحوم اسدي تا پايان عمر درباره اين پستانداران نادر تحقيق کرد و در 19دي ماه سال1386در پروژه انتقال گوزن زرد، در يک سانحه رانندگي جان خود را از دست داد. اسدي اولين بود اما آخرين نماند و ديگران راهش را ادامه دادند. اين متن از روي نوشته ها، يادداشت ها و مقالات دکتر هرمز اسدي توسط سيد علي اکبر رضوي بازنويسي و ويرايش شده و زير نظر مهندس مهين دخت دهدشتيان و اميرحسين خالقي - از اعضاي انجمن طرح سرزمين - بازنگري و به روز شده است.
ساکنان بزرگ ترين درياچه جهان
همگان با پستاندار شکارچي خزر، از آب هاي گرم جنوب تا يخبندان شمال درياي خزر
سال هايي کمي دور تر فک هاي خزري بسيار ارزشمند بودند، البته ارزشي که به قيمت جانشان تمام مي شد؛ آن قدر که به خصوص در مناطق شمال درياي خزر مردم فصل آمد و شد فک ها را به خوبي مي دانستند تا سالانه ده ها هزار از آنها را شکار کنند. پوستشان بسيار گرم و قيمتي بود، از چربي شان روغني مي گرفتند که به عنوان سوخت يا براي توليد روشنايي و مصارف دارويي استفاده مي شد. گوشت فک هاي بيچاره هم در مزارع پرورش روباه استفاده مي شد تا از پوست همين روباه ها براي تهيه لباس هاي گران قيمت استفاده کنند. در حدود سال هاي1930تا1965ميلادي آن قدر شکار آنها ادامه پيدا کرد که از سوي دولت هاي حوزه درياي خزر کشتارش ممنوع اعلام شد. اين همه ماجرا نبود و مرگ و مير فک ها، غير از شکار هم روزبه روز زياد مي شد. کاهش جمعيت اين گونه طي 60سال گذشته و استمرار تهديداتي که فک ها با آن مواجه اند باعث شد تا در سال 2008ميلادي اين پستاندار در فهرست سرخ اتحاديه بين المللي حفاظت از طبيعت به عنوان گونه در معرض خطر انقراض معرفي شود؛ جانوراني که چون جزء آخرين حلقه هاي زنجيره غذايي در درياي خزرهستند، عملا زير آب دشمني ندارند و فقط در خشکي، نوزادانشان ممکن است شکار عقاب هاي دريايي يا گرگ شوند. ولي حالا بيشتر مرگ و ميرآنها در آب است. در همان زيستگاه امنشان؛ آن هم نه به دست شکارچي ها بلکه با سموم شيميايي و الودگي رودخانه هايي که از پساب کارخانجات صنعتي ناشي شده اند. البته يکي از دلايل اصلي از بين رفتن فک ها گيرکردن در تورهاي ماهيگيري و دچار خفگي شدن است يا کشته شدن توسط ماهيگيراني که فک ها را رقيب خود در ماهيگيري مي دانند. اين موضوع بيشتر در داغستان مشاهده شده که طبق تخمين هاي زده شده، هر ساله چندين هزار فک کشته مي شوند يا در تورها از بين مي روند. جالب است که اين مشکل در ايران به دليل تلاش هاي صورت گرفته بين متخصصان و ماهيگيران کمتر شده است.
درياي خزر هميشه دورتا دورش خشکي نبوده و روزگاري بخشي از درياي بزرگ «تتيس» بوده که درياهاي سياه، آزوف و مديرانه را شامل مي شده. تغييرات زمين شناسي باعث مي شود تا خشکي هاي جديد به وجود آيد و خزر به عنوان بزرگ ترين درياچه جهان بالاي کشور ايران قرار گيرد. حالا خزر يادگار تتيس است و يکي از فرضيه هاي حضور فک ها در اين درياچه به همان زمان ها برمي گردد. البته فرضيه هاي ديگري هم وجود دارد؛ يکي هم اينکه فک ها از شمال و از طريق رود ولگا وارد خزر شده اند. گونه فک هاي خزري از همان روزهاي تتيس از ديگر اعضاي راسته پره پايان ياpinnipediaجدا شدند و با شرايط اقليمي درياي خزر خودشان را تطبيق دادند. بدن دوکي يا بيضوي شکلشان هم به خاطر همين است که مانند ماهي ها به راحتي بر نيروي کشش مولکول هاي آب غلبه کنند و در آب شنا کرده و غذاي مطلوبشان را شکار کنند. شکل بدن آنها باعث شده تا گردن از سروبدن متمايز نباشد و حتي عرض سراز گردن کمتر باشد، براي همين فک ها نمي توانند سرشان را زياد بچرخانند. اين باعث مي شود وقتي فک ها به خشکي مي آيند، هميشه رو به آب بخوابند تا به محض اينکه خطري احساس کردند، سريع وارد آب شوند؛ آبي که منبع اصلي زندگي آنهاست.
انگار همه چيز براي آسودگي فک ها در آب مهيا شده. بالاتر بودن تراکم وزني آنها از آب هم باعث مي شود تا به راحتي در آب غوطه ور شوند و براي رفتن به اعماق آسوده تر باشند. باله هاي مياني کوتاه و پره دار که پنج انگشت، با ناخن هاي بلند پنج تا ده ميلي متري دارد به آنها در خزيدن روي يخ و خشکي و کندن لانه کمک مي کند و سرعت شنا کردنشان را هم افزايش مي دهد. از باله هاي عقبي هم که مثل پارو کشيده و داراي انگشتان بلند هستند، براي تغيير مسير و کمک به شنا استفاده مي کنند. اين را هم که فک ها به راحتي در سرماي چندين درجه زير صفر و يخبندان شديد به راحتي دوام مي آورند مديون تراکم موي بسيار بالا، در حد300تا500تار مو در هر سانتي متر مربعند و همين طور لايه قطور چربي اي که زير پوست شان انباشته شده است؛ چربي هايي که البته در روزهاي معتدل تابستاني ، براي روزهاي کم غذا و سرد زمستان ذخيره شده است
__________________

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 485]