۳۲ ســـال از مـــرگ «جــان وین» گذشت

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

فردا (شنبه) سی ودومین سالروز درگذشت «جان وین» بازیگر و كارگردان سرشناس سینمای هالیوود و جهان است.

فردا (شنبه) سی ودومین سالروز درگذشت «جان وین» بازیگر و كارگردان سرشناس سینمای هالیوود و جهان است.

«جان وین» متولد ۲۶ می ۱۹۰۷ در ایالت ایووا در شمال شرقی آمریکا بود كه روز ۱۱ ژوئن ۱۹۷۹ در سن ۷۲ سالگی بر اثر سرطان در لس آنجلس درگذشت.

«جان وین» تجسم ایده آل های سنتی یا به اصطلاح ارزش های اصیل آمریکایی بود که شاید امروز برای بسیاری از مردم جهان ناخوش آیند باشد.

آمریکای جان وین جولانگاه آزادمردان است و قلمرو نظم و قانون. نظمی که چه بسا ظالمانه است و قانونی که می تواند طرفدار زورمندان باشد. این آمریکا اعتماد فراوان و اراده قوی دارد و تا حدی هم قلدر و زورگوست. از هرچیز و هرکسی برتر است و چون از دیگران قوی تر است، پس به خود حق می دهد که حرف و نظر خود را با زور هم پیش ببرد.

جان وین از زمانی که در سینما به شهرت رسید، همیشه نماینده ی اندیشه های کهنه و محافظه کارانه بود. در جریان جنگ داخلی اسپانیا که بیشتر شهروندان آزادیخواه آمریکا و جهان از بنیادهای جمهوری حمایت می کردند، جان وین سرسختانه از ناسیونالیست های سلطنت طلب که قاتلان دموکراسی جوان اسپانیا بودند پشتیبانی می کرد و برای آنها کمک مالی می فرستاد.

در جنگ جهانی دوم جان وین با ورود آمریکا به جنگ و گشودن جبهه شرق اروپا مخالف بود، زیرا عقیده داشت که جنگ فرصتی است تا آلمان نازی حساب « اتحاد شوروی» را یکسره کند تا جهان از «شر کمونیسم » راحت شود.

به همین ترتیب جان وین از عملیات ارتش آمریکا در کره و ویتنام نیز دفاع کرد، زیرا جنگ طلبی و برتری جویی ایالات متحده را دفاع موجه به اصطلاح «جهان آزاد» در برابر تهاجم کمونیسم می دانست.

در دورانی که روشنفکران آمریکا لشکرکشی بیرحمانه به خاک ویتنام را محکوم می کردند، جان وین در سال ۱۹۶۸ فیلم «کلاه سبزها» را ساخت که به حملات بیرحمانه ی ارتش آمریکا، سیمایی عادلانه و اخلاقی می داد.

بیشتر سینمادوستان تصویر جان وین را بیشتر از خود او دوست دارند. او را نه پشت تریبون های تبلیغاتی بلکه روی پرده ی سینما می پسندند. او روی اکران زنده تر و شاداب تر و انسان تر است. در تاریکی سینما او را روشن تر می بینیم.

جان وین تنها بازیگر آمریکایی بود که در زمان حیاتش سیمای اسطوره یی پیدا کرد. او با هیکل تنومند، حرکات نرم و صدای کلفت و دورگه اش از ابعاد انسانی بزرگتر بود. وقتی تفنگ به دست می گرفت و بر پشت اسب به سوی افق های دور می تاخت، تماشاگر می دانست که از او کارهایی بر می آید كه فراتر از توش و توان ماست. در عین حال او در بیشتر نقش ها انسانی بود معمولی با تمام ضعف ها و محدویت های بشری، برای همین هم می توانستیم با او همدردی داشته باشیم و گاه در جلد او فرو برویم. تماشاگر می پذیرفت که او نماینده ی خیر است و باید بر شر پیروز شود. چند و چون در ماهیت خیر و شر و موشکافی های حقوقی یا اخلاقی از حوصله سینمای وسترن بیرون است.

سینمای وسترن روایت بخشی از گذشته ی آمریکاست که زیاد هم دور نیست. مقطعی که ایالت های شرقی کرانه ی اقیانوس اطلس می روند تا ایالت های جنوب غربی آمریکا را تا کرانه ی اقیانوس آرام فتح کنند. این دوران از التهابات اجتماعی و سیاسی سرشار است، با انبوه حوادث تکان دهنده و ماجراهای پرهیجان. گنجی بی کران از حکایات غریب و داستان های پرکشش. زمینه ی تاریخی این داستان های پرتب و تاب از ده پانزده سال فراتر نمی رود و تنها برشی باریک از گذشته ی آمریکا را در برمی گیرد. دوره ای پرآشوب در حوالی سالهای ۱۸۶۵ تا ۱۸۸۰ که پس از پایان جنگ های داخلی فرا رسید.

هیچ بازیگری در سینمای آمریکا مانند جان وین به ژانر یا شاخه ی سینمای وسترن هویت نداده است. همه بزرگان هالیوود از گری کوپر و کرک داگلاس تا برت لنکستر و جیمز استوارت و در سالهای نزدیک تر پل نیومن و رابرت ردفورد و استیو مک کویین و کلینت ایستوود و کوین کاستنر به قهرمانان غرب وحشی جان داده اند، اما هیچ یک از آنها به برازندگی و استواری جان وین در دل دره های غریب و دشت های پهناور و آسمان های درخشان آن دیار ناآشنا جا نیفتادند.

جان وین با قد افراشته، چهره ی سوخته و نگاه عمیق با چشم اندازهای بکر و غریب غرب وحشی یگانه بود. او در قالب گاوچران یا کلانتر، در سیمای ششلول بند یا سواره نظام، مرد تیپیک دنیای وسترن بود که گویی همان دم از دل چشمه های رخشان و صخره های سخت برجوشیده بود.

او خود یکپارچه وسترنر یا مرد اصیل غرب بود. یل آشنای دشت های بی کران غرب، که نیاز نداشت نقش کابوی را بازی کند. درست برعکس: این کابوی بود که نیاز داشت از او تقلید کند تا به یک کابوی واقعی بدل شود.

جان وین در نزدیک ۲۰۰ فیلم ایفای نقش کرده، اما سیمای واقعی او در سینمای وسترن است که به کمال جان می گیرد در پهندشت های فراخ و دره های پرسنگلاخ است که این «یکه سوار» سرشار از سرزندگی و شادابی، با تمام قامت در افق قد می کشد. غولی زیبا که از بطن طبیعت وحشی زاده می شود، آماده، تا بر افق ها و افلاک چیره شود.

یکی از نمایه های اصلی سینمای وسترن ترسیم تضاد فرهنگ مدنی (شهرنشینی مدرن) با مناسبات و ساختارهای سنتی (خانه بدوشی بدوی) است.

جان وین در جان دادن به این بعد از جهان وسترن بی نظیر است. در قیافه مردانه، در منش و رفتار او چیزی مرموز، بدوی و دست نیافتنی هست که او را از الگوهای عرفی و مدنی دور و به سرشت وحشی وسترن نزدیک می کرد.

در رفتار او پویه ای غریزی هست که او را از تکرار و ابتذال دور می کند. سیمای او در سایه روشن عواطف و انگیزه های گوناگون تغییر رنگ می دهد. خشم و خشونت مردانه ی او در یک آن به عطوفت و مهربانی بدل می شود، گویی در پیکر زمخت این «غول بیابانی»، کودکی معصوم و بی آزار کز کرده است.

جان وین در سال ۱۹۲۶ در زمان سینمای صامت بازیگری را شروع کرد. سالها بعد در سال ۱۹۳۹ بود که با وسترن برجسته ی جان فورد به نام « دلیجان» به شهرت رسید.

در فیلم های حماسی جان فورد بود که سیمای جان وین تا حد اسطوره ای زوال ناپذیر قوام گرفت. در فیلم هایی مانند «قلعه»، «آپاچی» ، «ریو گرانده»، «جستجوگران»، «دختری با روبان زرد»، « آخرین فرمان» ، « مردی که لیبرتی والانس را کشت» و «سواره نظام». این فیلم ها امروزه به گنجینه ی کلاسیک سینما پیوسته اند.

سینماگر بزرگ دیگری که در تکوین سیمای اسطوره ای جان وین سهم داشت هاوارد هاکز است. او پس از ساختن وسترنی زیبا به نام «رود سرخ» به سال ۱۹۴۸، در سالهای بعد با سه گانه ای ظریف و استادانه موفق شد بلوغ بازیگری جان وین را به نمایش بگذارد. این سه گوهر سینمای وسترن عبارتند از: ریو براوو، ریو لوبو و الدورادو.

جان وین دو فیلم نیز کارگردانی کرد: وسترنی به نام آلامو در سال ۱۹۵۹ ساخت و فیلم جنگی « کلاه سبزها» را به سال ۱۹۶۸. اما در ستایش از او لازم نیست از این دو فیلم سخنی گفته شود. به سادگی باید گفت که او بازیگری توانا بود که سینمای وسترن به او مدیون است.

آخرین نقش آفرینی «جان وین»، ستازه نام دار سینمای آمریكا ۳۱ سال بعد از مرگ او، در قالب دی وی دی عرضه می شود. فیلم «توفان سواران غرب طلایی» آخرین فیلم «جان وین» است كه پیش از این هرگز به روی پرده سینما نیامده بود. این وسترن علمی – تخیلی محصول سال ۱۹۸۴ است كه آخرین نقش آفرینی «جان وین» پیش از مرگ در سال ۱۹۷۹ است.

«جان وین» طی چند دهه فعالیت سینمایی در بیش از ۱۷۰ فیلم سینمایی نقش آفرینی داشت كه اولین آنها در ۱۹ سالگی با نام «سرخ پوستی از هاروارد» بود.

اگرچه ۳۱ سال از درگذشت این بازیگر بزرگ هالیوود می گذرد، اما محبوبیت وی به واسطه بازی در فیلم های وسترن و كابوی همچنان حفظ شده است. انجمن فیلم آمریكا در سال ۱۹۹۹، او را به عنوان یكی از ۱۳ بازیگر بزرگ تمام دوران هالیوود انتخاب كرد. فروش یك میلیون دلاری فیلم «ریو لوبو» در سال ۱۹۷۰ تنها به خاطر ایفای نقش او بوده است.

نشریه سینمایی اسكرین طی هفته های گذشته در گزارشی كه محصول نظرسنجی از منتقدان و علاقه مندان سینما بود، فهرست بهترین بازیگران مرد تاریخ سینما را منتشر كرد كه «جان وین» در رتبه اول ایستاده است. در رتبه دوم این فهرست «مارتین شین» دیده می شود و «مارلون براندو»، «لاورنس اولیویر»، «رابرت دووال»، «رابرت ردفورد»، «پل نیومن» و «استیو مك كوئین» در رتبه های بعدی قرار دارند.