موقعیت زن در زرتشت

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: وضعیت پوشاک و آرایش زنان
از دیدگاه زرتشت در مورد حجاب آگاهی چندانی نداریم ولی آن.چه مسلم است زنان زرتشتی خود را مقید به حجاب می.دانستند. منابع، از پوشش زنان در عهد هخامنشی، اشکانی و ساسانی گزارش در اختیارمان قرار می.دهند. زنان عادی در دورة اشکانی، قبایی تا زانو بر تن می.کردند و با شنلی که بر سر افکنده می.شد گیسوان خود را نیز به شیوة یونانیان آرایش می.کردند و از میان سر فرق باز می.کردند. از دیگر لباس.های زنان اشکانی پیراهن بلند، گشاد، پرچین آستین دار بود پیراهن دیگری داشتند که روی اولی می.پوشیدند. قد پیراهن دوم نسبت به پیراهن اولی کوتاه.تر و یقه باز بوده.است. روی این دو پیراهن، چادری نیز بر سر می.کردند. پیراهن از پارچه.های منقش به.ویژه قلاب.دوزی شده، تهیه می..شده.است. کمربندی نیز گشادی پیراهن آنان را جمع می.کرد. چادرشان نیز به رنگ شاد و ارغوانی و سفید بوده.است. همین نوع پوشش با تغییراتی در دورة ساسانی نیز ادامه پیدا کرد. به اعتقاد برخی از مورخان در ایران باستان فقط زنان وابسته به طبقة اشراف موظف به رعایت حجاب بودند و بقیه موظف به پوشاندن چهرة خود نبودند. دلیل این گروه از محققان فرش کوچکی است که رودنکه- شرق.شناس شوروی- از دورة هخامنشی یافته است. در نقوش این فرش، زنان عادی چهرة خود را نپوشانده.اند و شنلی مانند چادر بر روی سر خود انداخته.اند(راوندی، 1340: 476). بدیهی است که لباس بندگان و دیگر طبقات با لباس اشراف درباری متفاوت بوده.است. ملکه.ها از شنل.های بلندی که کاملاً بدن و سینه را می.پوشاند استفاده می.کردند(حجازی، 1370: 117).
در منابع زرتشتی تأکید شده ، زنان نباید به خودآرایی پرداخته و چهرة خود را آرایش نماید چنان.که در وندیداد آمده است، آرایش مو و چهره برای زنان حرام است کسی.که مرتکب این عمل گردد، به دوزخ می.رود. در ارداویراف.نامه نیز آمده: «... دیدم که از انگشتان زنان بدکار که روی و موی آرایش می.کردند خون و چرک بیرون می.آمد و از چشمان آنان نیز کرم...»(افتخارزاده، 1377: 292).
ولی. علی.رغم این توصیه.ها، بی.تردید زنان در ایران باستان به زیبایی خود اهمیت می.دادند. از مجسمه.ای که از دورة اشکانی یافت شد چنین بر می.آید زنان لب.ها را سرخ، پیرامون چشمان را سیاه و گونه.ها را ارغوانی می.کردند و از گردنبند و دست.بند برای زینت خود استفاده می.کردند. مردان هخامنشی به زیبایی زنان خود می.بالیدند. خشایارشاه به خواجه.سرایان دستور داد تا ملکة زیبای او را با تاج ملوکانه به حضور شاه آورند تا زیبایی او را به مردم و سروران نشان دهد(حجازی، 1370: 141).

حقوق زن
زنان و مشارکت در امور مذهبی
وجود سه امشاسپند زن در دین زرتشت- سپنته آرمئی.تی، هئوروتات و امرتات به ترتیب مظهر مهرورزی، بالندگی و خروش آب و مظهر جاودانگی و رویش هستند-(افتخارزاده، 1377: 183-182؛ پورداود، 2517: 38). بیانگر اهمیت نقش زن و مادر در اندیشة زرتشتی و امکان دخالت زنان در امور دینی می.باشد.
در منبع دیگر نیز اشاره شده، در دین زرتشت، زنان بعد از یائسه شدن می.توانستند مقام نگهداری از آتش مقدس را به عهده بگیرند و مجاز بودند تا مدیر تشریفات مذهبی نیز گردند.
در دین.کرت، به توانایی زنان در امر قضاوت نیز اشاره شده است به.گونه.ای که زنان مطلع به علم حقوق را بر مردانی که از این دانش بی.بهره.اند رجحانی دهند(بیژن، 1350: 103). در انجام وظایف دینی زن و مرد مساوی بودند. هر دو ملزم بودند تا هر سال 6 وظیفة مذهبی خود را به جا آورند. یکی از این وظایف، جشن گرفتن روزگار پدر و مادر بود. در این جشن، مجلس بزرگ.داشتی برای شادی روح پدر و مادر بر پای می.شد. در خور توجه است که، مشغول بودن زن به امور خانه و بچه.داری باعث معافیت او از انجام تشریفات مذهبی نیز می.شد(همان، 37).
زنان و حق آموزش
از ویژگی.های برجستة آموزه.های دینی زرتشت، تأکید بر خرد و دانایی است. همراهی تنگاتنگ زرتشت با ایزد چیستی- که الاهه دانایی و معرفت است- جایگاه علم در نزد زرتشت را برای ما روشن می.سازد. این ایزد که گاهی در اوستا به شکل الاهة زن- که موکل علم و دانش است- نمایانگر می.شود خود مبین رسالت زنان در علم.آموزی و تربیت اطفال است.
ایزد چیستا از اهورامزدا نقش اصلاح.کننده و تعلیم.دهنده را برای مادران اخذ کرده.است. ازین.روی مادر بهترین تعلیم.دهنده در دین زرتشت به شمار می.آید. و از همان سال.های اولیة زندگی کودکان، تعلیم و تربیت او را آغاز می.کرد. به این طریق مادران با تربیت فرزندان خود روشنایی..بخش دل و جان می.شدند و در.صورت نبودن مادر، خواهر یا عمه وظیفة تعلیم را به.عهده می.گرفتند. آموزش عمومی یعنی مرحلة خانوادگی، دختران را از پسران جدا می.کردند و آنان را برای امور خانه.داری و مادر شدن مهیا می.نمودند(حکمت، 1350: 371).
در مرحلة آموزش بالاتر، برحسب موقعیت اجتماعی خانواده.ها، آموزش آنان نیز متفاوت بود ولی واقعیت این است که آموزش اختصاصی در دورة ساسانی مخصوص طبقة اشراف بود و جنبة عمومی نداشت(راوندی، 1340: 723).
به طور.کلی، تعالیم دینی و اخلاقی تا سن 5 سالگی به وسیلة مادر به فرزندان آموخته می.شد سپس روحانیون، آموزش فرزندان را به دست می.گرفتند. بنابراین می.توان گفت در دورة ساسانی محدودیتی برای کسب علم و دانش برای زنان وجود نداشت(حکمت، 1350: 121). چنان.که منابع اشاره کرده.اند آتوسه خط را آموخت و در تربیت نجیب.زادگان دربار، تلاش فراوانی نمود. خشایارشاه زیر نظر آتوسة دانا تربیت شد و برای جانشینی آماده گشت(راوندی، 1340: 438).
در یشت.ها - هر جا که ستایش آمده- زنان در ردیف مردان نام برده شده.اند« اینک ما جان و وجدان و قوة ادراک و روان و خرد و فروهرهای نخستین آموزگاران کیش و نخستین شنودگان آیین، آن مردان و زنان پاک را که سبب پیروزی راستی بوده.اند می.ستاییم»(پورداود، 1307: 110).
زنان و حق دست.یابی به امور سیاسی
در دین زرتشت به محدودیتی برای مشارکت زنان در امور سیاسی اشاره نشده.است. بااین حال به نظر می.رسد تا زمانی.که مردان لایق برای دست.یابی به این امور وجود داشتند از زنان استفاده نمی.شد. در اواخر دورة ساسانی دو تن از دختران سلسلة ساسانی به پادشاهی رسیدند. این مسئله خود بیانگر عدم محرومیت زنان در دخالت نمودن در امور سیاسی می.باشد(حجازی،بی.تا : 37 ).
زنان و جشن سپنته آرمئی.تی
یکی از سنت.های زیبا و جشن.های باشکوه ایرانیان، جشن سپنته آرمئی.تی بود. برپایی این جشن، خود بیانگر اهمیت زنان و جایگاه آنان در نزد ایرانیان باستان می.باشد. جشن سپنته آرمئی.تی نزد زرتشتیان در روز 5 اسفند برگزار می.شد این روز سپندارمذ به معنای نگهبان زمین نامیده می.شود. واژة سپندارمذ در اوستا به معنای فروتنی و بردباری است. با توجه به این.که زمین همانند زنان خاصیت باروری دارند این جشن برای بزرگ.داشت زنان نیکوکار برگزار می.شود. در این روز مادران از فرزندان خود و زنان از شوهرانشان هدایایی دریافت می.کردند و زنان نیکوکار که فرزندان نیکو پرورش داده بودند مورد تقدیر واقع می.شدند. زنان در این روز به.طور کامل استراحت می.کردند. مردان به پاس تلاش یک.سالة همسرانشان، وظایف زنان را به عهده می.گرفتند و فعالیت.های یک زن را تجربه می.کردند.
سپندارمذ در عالم معنوی، مظهر محبت و بردباری و تواضع اهورامزدا است. در جهان جسمانی فرشته.ای است موکل زمین، به این مناسبت آن را مؤنث دانسته، دختر اهورامزدا خوانده.اند. سپندارمذ موظف است که هماره زمین را خرم و آباد ، پاک و بارور نگه دارد هر.که به کشت و کار پردازد و خاکی را آباد کند خوشنودی سفندارمذ را فراهم کرده است. کلیة خوشنودی و آسایش در روی زمین سپرده به دست اوست مانند خود زمین این فرشته شکیبا و بردبار است به خصوص مظهر وفا و اطاعت و صلح و سازش است. ایزد آبان، ایزد دین، ایزد اَرد از هم.کاران او شمرده می.شوند. در ایران قدیم در این روز جشن می.گرفتند به قول ابوریحان بیرونی این عید به زنان اختصاص داشته و از شوهران خود هدیه دریافت می.کردند ازین روی به جشن مزدگیران معروف بوده است. بید.مشک گل مخصوص سپندارمذ می.باشد( پورداود، 1307: 95-93).
نتیجه
یکسان.نگری زرتشت به زن و مرد سبب شد تا موقعیت اجتماعی، سیاسی زنان در ایران به منزلة طبقة اجتماعی قدرتمند، سازمان یافته.تر از قبل گردد. در دین زرتشت زنان از آزادی.هایی چون حق انتخاب همسر برخوردار بودند هر.چند که پاره.ای از سنت.ها چون نامزد نمودن آنان در خردسالی و کسب رضایت والدین برای ازدواج تا حدی دامنة این آزادی را محدود می کرد. ازدواج در دین زرتشت فقط بعد جسمانی نداشت بلکه زرتشتیان به ازدواج به منزلة امری مقدسی که منشأ خیر و برکت فراوان است می.نگریستند. مزایا و امتیازات زنان با توجه به نوع ازدواجشان متفاوت بود. فسخ قرارداد ازدواج در دین زرتشت امری آسان نبود. در این دین، دو طرف ازدواج می.توانستند درخواست طلاق را مطرح کنند بنابرین حق طلاق فقط در اختیار مردان نبود مردان نیز تنها با ارائة دلیل قانع.کننده در محکه می.توانستند همسر خود را طلاق دهند.
پوشش زنان ساسانی با توجه به موقعیت و طبقات اجتماعی.شان متفاوت بود. زنان طبقات حاکمه و اشراف مقیدتر به امر حجاب بودند به نظر می.رسد زنان طبقات پایین.تر به دلیل کار در بیرون از خانه نمی.توانستند مانند طبقة اشراف پیراهن و شنل.های بلند را تحمل نمایند.
آرایش زنان هرچندکه در دین زرتشت امر قبیح به شمار می.آید اما شواهد باستانی حاکی ازین است که، زنان اشراف خود را می.آراستند و از زینت.آلات برای زیبایی خود استفاده می.نمودند.
مهم.ترین محدودیت.های اجتماعی اعمال شده بر زنان در ایام عادت ماهیانه و زایمان بود. هرچند.که ریشة این تفکر در ایران به قبل از ظهور زرتشت بر می.گشت ولی بعد از ظهور زرتشت نیز این محدودیت قانونی.تر شد. زنان در این ایام از خانة خود دور و از فعالیت.های اجتماعی.شان محروم می.گشتند. مراسم پیچیدة تطهیر زنان حایض و زائو به وسیلة روحانیون نیز زنان را آزرده.تر می.ساخت و بر خستگی آنان می.افزود. علی.رغم این محدودیت.ها بایستی گفت جایگاه سیاسی و مذهبی زن بعد از زرتشت در ایران مستحکم.تر از زمان.های قبل گشت. برای دست.یابی زنان به امور سیاسی چون پادشاهی مانع خاصی وجود نداشت. هرچند، تا وقتی که مردان لایق برای چنین امور وجود داشتند آنان را بر زنان ترجیح می.دادند.
زنان هم.چنین می.توانستند بعد از شرایط خاص، تصدی امور مذهبی را نیز بر عهده بگیرند، اموری چون نگهداری آتش مقدس و امر قضاوت به آنان واگذار می.شد.
در دین زرتشت خردورزی امری مقدس شمرده شده، به همین دلیل مانعی برای تحصیل زنان وجود نداشت. یکی از مهم.ترین وظایف مادران در دین زرتشت، آموزش و تعلیم فرزندان بود. آنان می.توانستند به منزلة مربی نیز به امر تعلیم مشغول شوند. چنان.که ملکه آتوسا به امر تعلیم نجیب.زادگان مشغول بود. وجود جشن سپنته.آرمئی یا روز زن بیانگر این است که با وجود محدودیت.های اجتماعی زنان در ایران باستان و اهمیت پدر در خانواده، زنان نیز از موقعیت اجتماعی بالایی برخوردار بودند. قدردانی از زنان نیکو در این روز و پیشکش نمودن هدایا از سوی فرزندان و شوهر به زن، بیانگر نقش مهم زن در جامعة آریایی بود.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 169]