قبله شناسی در اسلام

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: فصل سوم : قبله شناسى
قبله پيامبر اكرم -صلى الله عليه وآله وسلم در مدت سيزده سال پس از بعثت در مكه و چند ماه بعد از هجرت در مدينه ، به امر خداوندمتعال به سوى بيت المقدس عبادت مى كرد (بيت المقدس زادگاه حضرت عيسى و قبله يهود و نصارا بود) در حالى كه مردم آن روز مكه به كعبه اهميت زيادى قائل بودند و آنجا را بت خانه خود قرار داده بودند.
ماجراى تغيير قبله پيامبر اكرم -صلى الله عليه وآله وسلم وقتى كه به مدينه آمدند و به طرف بيت المقدس نماز خواندند، يهوديانى كه در مدينه بودند شروع كردند به بهانه جويى و اعتراض و تبليغ بر عليه مسلمين مبنى بر اينكه اينان از خود استقلال ندارند و اين كه به طرف قبله ما نماز مى خوانند، دليل حقانيت ماست و خلاصه مساله قبله ، دستاويزى براى كوبيدن پيامبر اكرم -صلى الله عليه وآله وسلم شده بود.
پيامبر اكرم -صلى الله عليه وآله وسلم از اين موضوع بسيار ناراحت بود و شبها به انتظار وحى در اين مورد به آسمان نگاه مى كرد و ساعت شمارى مى كرد، و سرانجام يك روز در حالى كه دو ركعت از نماز ظهر را خوانده بود، جبرئيل (ع ) مامور شد كه بازوى پيامبر(ص ) را گرفته و روى او را به سوى كعبه بگرداند (سوره بقره آيه 144). بعد از تغيير قبله يهود ناراحت شده و تبليغات منفى خود را از طريق ديگرى شروع كردند و گفتند:چه عاملى باعث شد كه مسلمانان از قبله پيشين انبيا اعراض نمايند، پس يا كارسابقشان باطل بوده يا كار فعلى آنان . خداوند متعال در آيه ياد شده جواب آنها را چنين مى دهد كه همه جا مربوط به خداست و به هر كجا او دستور دهد، بايد بدان سو نماز خواند و نقطه خاصى بدون دستور الهى داراى شرافت ذاتى نيست .
فلسفه تغيير قبله همان گونه كه در بحث فلسفه احكام در قسمت مقدمات گفتيم ، فلسفه واقعى احكام براى ما مجهول است ولى آنچه درباره حكمت اين مساله با استفاده از مدارك اسلامى به نظر مى رسد،عبارتند از:
1- مستقل بودن و تحت تاثير جو و محيط و آداب غلط قرار نگرفتن بهترين كمال است . پيامبر اكرم -صلى الله عليه وآله وسلم از وقتى كه در مكه بودند چون خواستند صفوف مسلمين از مشركان كه به كعبه اهتمام مى ورزيدند جدا گردد، لذا به بيت المقدس متوجه شدند و همين كه به مدينه آمدند، در مرحله اول به طرف بيت المقدس نماز مى خواندند و در حالى كه نمازشان به آن طرف صحيح بود،خواستار تغيير قبله شدند كه اين بر پايه عللى بود كه به بعضى از آنها اشاره مى شود:
الف ) به خاطر سوءاستفاده و دستاويز قرار دادن يهود مساله قبله را.
ب ) براى اينكه يهود و نصارا در كتابهاى دينى خود خوانده بودند كه پيامبرى خواهد آمد كه به دو قبله نماز مى خواند، همچنان كه قرآن به اين مساله اشاره دارد.
2- براى آزمايش افراد مسلمانى كه هنوز رسوبات دوران شرك در آنها بود كه اطاعت از اين دستور براى آنهايى كه هنوز به مقام تسليم نرسيده بودند، بسيار كار دشوارى بود و در قرآن كريم در سوره بقره (آيه 143) به اين مساله اشاره شده است :
وما جعلنا القبلة التى كنت عليها الا لنعلم من يتبع الرسول ممن ينقلب على عقبيه وان كانت لكبيرة الا على الذين هدى الله ؛
ما قبله پيشين تو را تغيير نداديم ، مگر براى آنكه افرادى كه از پيامبر پيروى كرده از افرادى كه عقب گرد مى كنند، آشكار شوند،اگر چه اين جمساله تغيير قبله ج بسيار جتحملش ج گران است ،مگر بر كسانى كه جواقعاج هدايت شده اند.))
اگر خداوند ما فوق زمان و مكان است ، توجه به قبله چه مفهومى دارد؟ اولا: اسلام به مساله اتحاد بسيار اهميت داده و هر حكمى را كه موجب هماهنگى و وحدت مى شود، به صورت وجوب يا استحباب بيان فرموده است ؛ بنابراين اگر نقطه معينى قبله نبود و هر كس به طرفى مى ايستاد،هرج ومرج عجيبى به وجود مى آمد.
ثانيا: بعضى از نقاط حالت محورى و سابقه بيشترى براى پرستش و عبادت دارند، چه بهتر كه هم براى حفظ وحدت و هم براى توجه بيشتر به مراكز اصلى عبادت نقطه اى به عنوان قبله انتخاب بشود تا همه جهانيان به هنگام عبادت ،افكار خود را متوجه همان نقطه كنند و در واقع دايره هاى متعدد متحدالمركزى به هنگام عبادت ترسيم نمايند تا مرزى براى وحدت و اتحاد آنها باشد.
مواردى كه رو به قبله بودن واجب است در پنج مورد رعايت قبله لازم است كه آنها عبارتند از:
اول : نمازهاى واجب و قضاى نمازهاى روزانه و نماز احتياط و قضاى اجزاى فراموش شده و همچنين نمازهاى مستحبى ،اگر بخواهد آنها را در حال استقرار بدن بخواند و اما در دو مورد رعايت قبله لازم نيست :
1- در سجده سهو (البته احتياط مستحب آن است كه رو به قبله باشد).
2- در نمازهاى مستحبى در صورتى كه بخواهد در حال راه رفتن يا هنگام حركت وسيله نقليه ، نماز بخواند.
كيفيت رو به قبله بودن در نمازها كسى كه نمازش را ايستاده مى خواند، بايستى صورت و جلو بدنش رو به قبله باشد، و اما بهتر است انگشتان پاها و پشت دستها و سر زانوها هم در هنگام نشستن رو به قبله باشند، بخصوص . آخرى و اما كسى كه نشسته نماز مى خواند، بايستى صورت و سينه وشكم و حتى سر زانوهايش رو به قبله باشد و اگر كسى نمى تواند نشسته نماز بخواند و وظيفه اش خوابيده نماز خواندن است ، بايستى به پهلوى راست بخوابد،به طورى كه صورت و جلو بدنش رو به قبله باشد و اگر اين طورنمى تواند، بايستى به پهلوى چپ طورى بخوابد كه صورت و جلو بدنش مقابل قبله باشد و اگر اين طور هم نمى تواند، بايستى به پشت بخواند، به طورى كه صورتش به طرف آسمان و كف پاهايش به طرف قبله باشد.
دوم : در حال احتضار و آن به صورتى است كه اگر بنشيند، صورتش رو به قبله باشد.
سوم : در حال نماز خواندن بر ميت كه بايستى ميت را طورى جلو نمازگزار بگذارند كه سرش به طرف راست و پاهايش طرف چپ نمازگزار قرار داشته باشد كه در شهرهاى ما سرش به طرف مغرب و پاهايش به طرف مشرق قرار مى گيرد.
چهارم : در حال دفن ميت كه ميت را به پهلوى راست طورى مى خوابانند كه صورت و جلو بدنش رو به قبله باشد.
پنجم : در هنگام سر بريدن و يا نحر كردن حيوانات به صورتى كه جاى ذبح و نحر حيوان و همچنين جلو بدن او رو به قبله باشد وبنابر احتياط مستحب ،شخص ذبح كننده هم رو به قبله باشد.
عروة الوثقى ، فيما يستقبل له .
جايى كه رو به قبله بودن حرام است در حال تخلى (بول و غائط كردن ) رو به قبله يا پشت به قبله بودن حرام است .
عروة الوثقى ، فيما يستقبل له ، مساله 2
مواردى كه رو به قبله بودن مستحب است
1- در حال دعا؛ 2- در حال قرائت قرآن ؛ 3- در حال ذكر؛ 4- در حال تعقيب ؛ 5- در حال سجده شكر؛ 6- در حال سجده واجب قرآن ؛ 7- مطلقا در حال نشستن .
عروة الوثقى ، فيما يستقبل له ، مساله 3
مواردى كه رو به قبله بودن مكروه است
1- در حال آميزش (جماع )؛2- در حال پوشيدن شلوار؛ 3- هر حالى كه با تعظيم قبله منافات داشته باشد، مانند آب دهان انداختن در مقابل قبله و...
عروة الوثقى ، فيما يستقبل ، مساله 4
راههاى تشخيص جهت قبله
1- علم (يقين ): كه اگر كسى علم به قبله بودن يك جهت پيدا كرد، بايستى حكم به قبله بودن آن طرف نمايد.
2- شهادت دو نفر شاهد عادل : به شرطى كه شهادت آنان از روى حس و مشاهده باشد كه در اين صورت ولو شهادت آنان يقين هم نياورد،جايگزين يقين مى شود.
3- به گفته كسى كه از روى قواعد علمى قبله را تشخيص مى دهد و گفته او اطمينان آور هم باشد.
4- ظن و گمان : كه اگر هيچ كدام از سه مرحله قبلى وجود نداشت نوبت به مرحله چهارم مى رسد كه عمل كردن به ظن و گمان باشد و آن هم از هر راهى به دست آيد، چه از راه محراب مسجد يا قبرهاى مسلمانان باشد و چه از گفته صاحب خانه و چه از راه خورشيد و ستاره و قطب نما باشد؛البته بايد توجه داشت كه در صورتى مى تواند به گمان عمل كند كه نتواند گمان قوى ترى پيدا كند والا بايستى گمان قوى تر را تحصيل نمايد؛ مثلا اگر مهمان از گفته صاحب خانه گمان به قبله پيدا كند، ولى بتواند از راه ديگرگمان قوى تر به دست آورد،نبايد به حرف او عمل نمايد.
عروة الوثقى ، القبله ،مساله 1 و 2 و تحريرالوسيله ، ج 1، ص 141،مساله 2 و توضيح المسائل ، مساله 783
كسى كه نمى داند قبله كدام طرف است 1- كسى كه تمام اطراف در نظر او مساوى است و وقت نماز هم وسعت دارد و فقط يك نماز هم بايد بخواند، مانند نماز صبح ، دراينجا وظيفه اش روشن است و بايد چهار نماز به چهار طرف بخواند.
2- در صورتى كه وقت نماز وسعت دارد و تمام اطراف در نظر او مساوى است و بايد دو نماز بخواند؛ مانند ظهر و عصر يا مغرب و عشا، در اينجا اين دو نماز را به دو صورت مى تواند بخواند:
الف ) ابتدا نماز اول را به چهار طرف مى خواند و بعد نماز دوم را شروع مى نمايد و در هنگام خواندن نماز دوم لازم نيست كه آن را از همان طرفى كه نماز اول را شروع كرده است ، شروع نمايد.
ب ) نماز اول را به هر طرف خواند به دنبال آن ، نماز دوم را به همان طرف مى خواند و خواندن نماز دوم به طرف ديگر جايز نيست ، ولى احتياط مستحب آن است كه روش اول انتخاب شود.
3- كه در اين صورت به هر چند طرف كه وقت اجازه مى دهد، نمازش را مى خواند.
4- بايد نماز اول را به چهار طرف خوانده و كسرى را به نماز دوم بدهد، يعنى به هر چند طرف كه وقت دارد،نماز دوم را بخواند.
5- در اين صورت آخرين نمازى كه مى خواند، به نيت عصر و نمازهاى قبلش را به نيت ما فى الذمه بخواند.
6- چهار ركعت آخر را به نيت عشا و بقيه وقت قبلى را به نيت نماز مغرب به هر چند طرف كه مى تواند،بخواند.
7- اگر مى داند كه قبله در چند طرف است ، بايد فقط به همان اطرافى كه يقين به قبله بودن يكى از آنها دارد، نماز بخواند.
8- حضرت امام صورت گمان را هم به صورت يقين داشتن ملحق فرموده اند. يعنى به هر چند طرف كه گمان به قبله بودن آنها دارد، فقط به همان اطراف نماز بخواند ولكن بنا بر احتياط مستحب صورت گمان به صورت تحير و شك ملحق گردد.
عروة الوثقى ، فى القبلة ، مساله 11، 13، 14، 16.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 383]