نقش وقف در توسعه گردشگري

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: نقش وقف در توسعه گردشگري
وي درخصوص مدرسه‌اي بزرگ در شهر نجف نيز مي‌گويد:

«در اين مدرسه از هر مسافر تازه وارد تا سه روز پذيرايي مي‌شود و هر روز دو بار غذايي مركب از نان، گوشت و خرما به ميهمانان مي‌دهند.»

يا درباره مدارس ايذه در لرستان ايران مي‌گويد:

«راه ما از ميان كوههاي بلند بود و هر شب را در مدرسه‌اي منزل مي‌كرديم كه در همه آنها وسايل خورد و خوراك مسافرين فراهم بود». (احمد بن سلمان، 1351، ص 28)

ابن بطوطه از چندين «زاويه» مختلف در شام، تركيه، بيت‌المقدس و شهرهاي مختلف ايران از قبيل ماهشهر، كازرون و تبريز نيز سخن به ميان مي‌آورد كه در تمامي اين زاويه‌ها واقفان و متوليان وقف تأمين غذا و اقامت مسافرين را برعهده داشته و گاه از اين نيز فراتر رفته خدمات بيشتري به مسافران ارائه مي‌كرده‌اند. مثلاً در خصوص زاويه تبريز، وي يادآور مي‌شود كه علاوه بر غذا و اسكان، لباس، مركب (چهارپا)، استحمام و هداياي ديگري نيز به مسافران داده مي‌شده است و به همين جهت اين زاويه را براي واقف آن بسيار پرهزينه مي‌داند. وي پا را از اين فراتر نهاده و مي‌گويد كه گاه علاقه به ميهمان‌نوازي چنان است كه ميان گروه‌هاي مختلف بر سر پذيرايي از ميهمانان كشمكش مي‌افتد. (احمد بن سلمان، 1351، ص 36)

ناصرخسرو در شهر الخليل، آنجا كه حكايت آرامگاه حضرت يوسف(ع) را بازگو مي‌كند، اشاره مي‌كند كه اين مكان داراي اوقاف بسياري است از روستاها و مستغلات در بيت‌المقدس و اغلب محصول آنها جو و زيتون است. مهمانان و مسافران و زائران را نان و زيتون دهند. ناصرخسرو مي‌گويد: هر كه آنجا رسد او را هر روز يك گرده نان و كاسه‌اي عدس كه با روغن زيتون پخته شده و مويز دهند. گاه در روز تا پانصد نفر به آنجا مي‌رسند و همه را آن ضيافت مهيا است. (ناصرخسرو، 1382، ص 42)

نقش كاروانسراها را نيز در توسعه گردشگري در دنياي كهن بايد ارزنده و قابل توجه دانست.

كاروانسراها را مي‌توان به سه دسته اصلي تقسيم كرد:

نخست كاروانسراها يا سراهايي كه مراكز تجاري بوده‌اند و عمدتاً در جوار بازار در شهرهاي بزرگ داراي مركزيت اقتصادي شكل گرفته‌اند، نظير سراهاي گوناگون در شهرهاي اصفهان و دمشق.

دسته ديگر كاروانسراهايي هستند كه در نقاط شهري براي استقرار كاروان‌هاي تجاري ـ زيارتي و نظاير آن احداث شده‌اند و اينها نيز سابقه‌اي طولاني در شهرهاي بزرگ بر سر راه‌ها داشته‌اند، نظير آنچه ناصرخسرو قبادياني در سفر حج خود از اين كاروانسراها در شهرهاي گوناگون و به خصوص در اصفهان و قاهره ياد مي‌كند.(ناصرخسرو، 1382، ص 54 و 117)

گروه سوم از كاروانسراها كه به نام رباط نيز خوانده مي‌شوند، كاروانسراهاي مستقر در طول مسيرهاي ميان شهرها هستند. چندان كه مشهور است، در ايران در دهه‌هاي نخست قرن يازدهم ميلادي، نزديك به هزار عدد از اين كاروانسراها احداث شده است.

گروهي از كاروانسراها به طور كلي توسط حاكمان يا نيكوكاران احداث و اداره مي‌شده‌اند، بدون آن كه قصد وقف در اين باره كرده باشند. گروه ديگر اساساً به عنوان و با نيت وقف به وجود آمده‌اند. ممكن است واقف حاكم يا از طبقه حاكمه يا از نيكوكاران بوده باشد.

در وقف‌نامه‌هاي كهن بسيار ديده شده است كه درآمد يك يا چند آبادي را بر مسافران و غريبان وقف كرده‌اند. گاه حتي براي درمان مسافران بيمار و گذران امور آنها تا رسيدن به بهبودي كامل هم موقوفاتي وجود داشته است. (نوربخش، 1370، ص 61)

ژان شاردن، بازرگان فرانسوي، در سفرنامه خود چنين مي‌گويد:

« كاروانسراها عبارت از ساختمان‌هاي مفصل و عظيمي است كه براي اقامت مسافرين و عابرين به وجود آمده است. هيچكس حق مطالبه وجه اجاره و كرايه‌اي ندارد، چون اين قبيل عمارات اموال موقوفه و مقدسي به شمار مي‌روند و از وجوه بريه و خيرات ساخته شده است». (شاردن، 1355، ص 27)

ابن‌حوقل نيز در سفرنامه خود در اواسط قرن چهارم هجري از ديدار خود با واقفي سخن مي‌گويد كه در املاك خود رباط‌هايي بنا نموده است و اين املاك را وقف رباط‌ها نموده تا از درآمد اراضي، مخارج آنها تأمين شود. او حتي مي‌گويد از جمله اقدامات در اين رباط‌هاي متعلق به ابوجعفر بن سهل بن مرزبان، آن است كه شير تازه به مسافران نوشانيده مي‌شد. او در سفرنامه خويش درباره تعداد كاروانسراها و رباط‌ها مي‌گويد تعداد رباط‌ها حتي بيش از احتياج مسافران است. (نوربخش، 1370، ص 72)

بهره‌مندي از امكانات عرضه شده در اين اماكن چندان كه صفت صنعت جهانگردي درجهان امروز است، استثناپذير نبوده و فارغ از انواع تبعيض است، چندان كه بر سر در خانقاه شيخ ابوالحسن خرقاني نوشته شده است:

«آن كه به اين سراي درآيد نانش دهيد و از ايمانش مپرسيد، چون آن كه به درگاه حق تعالي به جان ارزد، به نان ارزد.»

اما چندان كه شواهد تاريخي نشان مي‌دهند، نقش وقف در توسعه صنعت گردشگري در گذشته كهن تنها اختصاص به تأمين اقامت و غذا نبوده است، مشاهده شد كه گاه واقفان تأمين وسيله اياب و ذهاب را نيز براي مسافران برعهده مي‌گرفته‌اند. در همين زمينه، باز از ابن بطوطه نقل مي‌شود كه در خصوص اوقاف دمشق گفته است:

«يك دسته از اين موقوفات مخصوص كساني است كه استطاعت مالي براي رفتن به حج را ندارند و مخارج مسافرت آنها از محل اينگونه موقوفات پرداخته مي‌شود. گروهي ديگر نيز براي راهسازي و سنگچين كردن آنها اختصاص يافته است.» (احمد ابن سلمان، 1351، ص 42)

چهارشنبه 22 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 268]