نقش معماران در طراحي و ساخت بناهاي مقاوم در برابر زلزله

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: چكيده:
در اين مقاله نقش معماران در ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله بررسي گرديده است. در ابتداي امر نقصانها و مشكلات در امر ساخت و ساز با تمركزبر مشكلات مرتبط با معماران مربوط بيان شده است. سپس تلاش گرديده كه نقش معماران در فرآيند ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله معين گشته و راه.حلهايي براي تحكيم نقش معماران در فرآيند مذكور ارائه گردد.در نهايت نقش سازمانها و مؤسسات آموزشي، اجرايي مورد نقد و بررسي قرارگرفته است.
مقدمه:
از آنجا كه ايران يكي از مناطق زلزله.خيز در جهان مي.باشد ودراين رابطه نيز تجربه.هاي بسيار دردناكي را تجربه كرده است، توجه به زلزله مي.بايست يكي از اهداف اصلي متخصصين در امر ساخت و ساز باشد. در كشور ايران در نتيجة همگامي علومي مانند زلزله.شناسي، مهندسي سازه، مهندسي ژئوتكنيك با هدف بهبود عملكرد سازه.ها در برابر زلزله و در نتيجه افزايش دوام و ايمني آنها، در آيين نامه طراحي ساختمانها در برابر زلزله ( استاندارد 2800 )، صورت پذيرفته است. همچنين مراكز تحقيقاتي كشور، با چند دهه. سابقة پژوهشي و اطلاعات جديد مهندسي در زمينه.هاي مختلف، مهندسي سازه وزلزله، زلزله.شناسي و در اختيار داشتن شبكة شتابنگاري ، لرزه.نگاري و آزمايشگاههاي مجهز سازه، مصالح ساختماني، بتن و ژئوتكنيك، تا كنون توانسته است داده.هاي لازم را براي طراحي ساختمانها در برابر زلزله و مقاوم سازي آنها ايجاد كرده و در اختيار جامعة مهندسي قرار دهد . با تدوين ضوابط و مقررات مهمي چون « آيين نامة طراحي ساختمانها در برابر زلزله » و « آيين نامة حداقل بار وارده بر ساختمانها و ابنية فني » گامهاي با ارزشي در كشور براي بهبود وضعيت ساخت و ساز تا به امروز برداشته شده است، ليكن كافي به نظر نمي.رسد.
چنانچه علوم مذكور، حلقه.هاي مرتبط يك زنجيره براي ساخت ساز مقاوم در برابر زلزله در كشورباشند، مي.توان اظهار داشت كه يكي از دلايل عدم كارآيي و موفقيت در اين زمينة و تكرار فجايع يكسان در دوره.هاي مختلف، مربوط به گسستگي اين زنجيره مي.باشد. از آنجا كه جاي خالي معماران در اين زنجيره احساس مي.گردد، شايد با تعيين نقش مهندسان معمار در اين فرآيند بتوان گامي در جهت تحقق يك زنجيرة پيوسته برداشت. عدم تقسيم كار و ارتباط صحيح ميان مهندسان معمار، مهندسان سازه، كارفرمايان، سازندگان و ديگر متخصصان در امر ساخت و ساز نيز يكي ديگر از معضلات مي.باشد. به نظر مي رسد عدم هماهنگي و تبادل اطلاعات و آموزش صحيح و درست متخصصان در دانشگاهها و ارگانهاي آموزشي ـ پژوهشي و اجرايي نيز از مهمترين علل ناكار آمدي در تمامي امور بالاخص امور تخصصي در كشور .باشد. و عدم صلاحيت متخصصان، در زمينة مباني نظري و در زمينة. اجرا نيز از ديگر دست.آوردهاي آن مي.باشد. با آنكه دانشگاهها در امر تربيت و تعليم و ارتقاء. دانش، نقشي بسيار كليدي دارند نمي.توان نقش آزمون و تعيين صلاحيت مهندسان را در ارتقاء كيفي صنعت ساختمان و فضاهاي تخصصي مرتبط ناديده گرفت.
از سياست.هاي نادرست در عرصة مسائل مربوط به زلزله، مي.توان به عدم توجه به پيشگيري از وقوع خسارت به جاي درمان و جبران خسارت بعد از وقوع بلايا و حوادث غيرمترقبه مي.باشد. سياستگزاران به كمك رسانه.هاي گروهي بطور دايم به هشدار خطرات وارده در اثر زلزله مي.پردازند، غافل از آنكه تنها هشدار كافي نيست بلكه انديشيدن به راه.حلهاي مبارزه با اين خطرات و مهمتر از آن مهيا نمودن ضمانت.هاي اجرايي براي تحقق اين راه.حلها مي.بايست در رأس اين سياست.ها قرار گيرد. از طرف ديگر، مطالعه و گردآوري گزارش راجع به زلزله.هاي رخ داده كافي نبوده، بلكه تجزيه و تحليل گزارشات و استفاده از مطالعات براي جلوگيري از بروز مشكلات مشابه، مهم وضروري مي.باشد.
بررسي مناطق زلزله زده دستاوردهاي بسياري براي متخصصان در بر خواهند داشت. متخصصان امر ساخت و ساز مي.بايد از اين مناطق بازديد نموده و برداشتها و گزارشات خود را سريعاً آماده سازند. بعد از وقوع زلزله تيمهاي امداد، كمك رساني و متخصصان ( عمدتاً مهندسين زلزله و سازه، نه معماري ) به منطقه اعزام مي.گردند و سپس گزارشاتي تهيه و ارائه مي.گردد. سالهاست كه گزارشات در قالب مجلدات بسيارتهيه گرديده، اما استفادة مفيدي از آن جهت ارتقاء سطح دانش مهندسان نشده و راه.حلهاي عملي براي جلوگيري از خطر زلزله از آن استنتاج نشده است. عدم حضور معماران در اين فعاليتها و بازديدها، زنجيرة مذكور را همچنان گسسته باقي نگه داشته است. چنانچه بازديدها و گزارشات و در انتها تحقيقاتي از سوي مهندسين معمار نير در زمينة زلزله صورت پذيرد، كاملاً جدا از ديگر متخصصين همچون مهندسان سازه بوده و نشستها و تبادل اطلاعات ميان اين گروه.ها صورت نمي.پذيرد. بدين ترتيب اقدامات صورت گرفته به ارائة راه.حلهاي كلي و جامع و در نتيجه كامل كردن زنجيره ناگسسته ساخت و ساز مقاوم دربرابر زلزله نمي.انجامد. اين مقاله به بحث دربارة يكي از اين حلقه.هاي ناپيدا يعني نقش معماران در ساخت و طراحي مقاوم بناها در برابر زلزله مي.پردازد. در ادامه سعي مي.گردد راه. كارهايي براي ارتقاء نقش معماران ارائه گردد.

بحث :
از آنجا كه ايالت كاليفرنيا يكي از بزرگترين مناطق زلزله.خيز دنيا بوده و مهمتر از آن كانون توجهات و مطالعاتي است كه در زمينة زلزله در ايالات متحده آمريكا صورت پذيرفته است، با اشاره به نقش معماران در طراحي و ساخت بناي مقاوم در برابر زلزله در كاليفرنيا و الگوهاي مطرح شده در آن ايالت شايد بتوان گامي در جهت رفع نقصانهاي موجود در ايران برداشت.
در ايالت كاليفرنيا كميته.اي تشكيل يافته كه به نقش معماران در تعديل خطرات زلزله مي.پردازد. اين كميته مسائل تخصصي.اي را در دستور كار خويش قرار داده كه عبارتند از:
- تعيين روشهايي كه بوسيلة آن معماران مي.توانند مقاومت ساختمان را در برابر زلزله افزايش دهند.
- برقراري ارتباط ميان معماران و مهندسين سازه كه موجب ارتقاء و رشد طراحي بر اساس اصول مقاوم در برابر زلزله خواهد شد.
- توجه به ارتباط ميان طراحان، كارفرمايان، سازندگان، توسعه دهندگان و ديگر گروههايي كه در ارتقاء ايمني ساختمان در برابر زلزله نقش دارند.
- تعيين نيازهاي تحصيلي با توجه به نكات و هشدارهاي موجود و اجراي ساختمان در مناطق زلزله.خيز. [1]
چهار عنواني كه دستورالعمل اين كميته واقع شده نشان دهندة نقش مهم و جايگاه حساس معماران در فرآيند ساخت و ساز مي.باشد. آموزش معماران در باب مسايل زلزله و به روز نگاه داشتن معلومات و اطلاعات متخصصين صاحب نظران معماري خود باعث ارتقاء كيفيت ساخت و ساز خواهد شد. زمانيكه جايگاه معماران و ديگر متخصصين و گروههاي كاري در فرآيند ساخت و ساز مشخص گردد و دانش آنان بهنگام گشته و ضمانت تحقق آن دانش نيز حضور داشته باشد، مي.توان شاهد كيفيت ساخت و ساز بود.
در زمينة طرح و ساخت مقاوم در برابر زلزله، در ايران مشكلات بسيار زيادي وجود دارد.اگر چه ريشة تمامي اين مشكلات را نمي.توان كمبود در مهارت مهندسان معمار و سازه دانست، اما بايد به اين مسئله معترف بود كه فارغ.التحصيلان مهندسي معماري و سازة دانشگاههاي ايران از معلومات و مهارتهاي كافي براي طراحي و ساخت ساختمانهاي مقاوم در برابر زلزله برخوردار نمي.باشند. شايد بتوان نقاط ضعف موجود را بدينگونه عنوان داشت:
. عدم آگاهي و تسلط كافي مهندسان معمار به مسائل زلزله و در نتيجه طراحي و ساخت بناهايي با مقاومت بسيار ضعيف در برابر آن
. عدم تسلط و اعتقاد كافي مهندسان سازه در زمينة الزامات فضايي و فرمي بكارگرفته در طراحي معماري و در نتيجه عدم هماهنگي و همكاري لازم و مناسب ميان مهندسان معمار و مهندسان سازه در طراحي و ساخت بناهاي مقاوم در برابر زلزله.
. عدم توجه به ارتباط ميان معماران و مهندسين سازه به عنوان طراح با كارفرمايان، سازندگان و ديگر گروههايي كه در ارتقاء ايمني ساختمان در برابر زلزله نقش بسزايي دارند.
غير از موارد بالا مشكلات ديگري نيز به چشم مي.خورد، از آنجا كه بررسي موارد زير در محدودة اين بحث نمي.گنجد تنها به چند نمونه از اين موارد اشاره مي.گردد:
· عملكرد نادرست سازمانهاي مسئول مانند شهرداريها.
· عدم جلوگيري از خلافهايي كه سازندگان و كارفرمايان در حين اجراي ساختمان انجام مي.دهند.
· اجراي ساختمان به روشهاي غير اصولي و عدم كنترل مناسب بر فرآيند ساخت و ساز.
· سطح نازل كيفيت مصالح ساختماني.
· وجود قوانين نادرست و گمراه كننده در زمينة طراحي؛
· فرآيند نادرست تهيه نقشه.هاي اجرايي و عدم كنترل بر كيفيت نتايج مندرج در نقشه.ها از سوي شهرداريها.
در كاليفرنيا مهارتهايي كه مي.بايست توسط معماران جهت يادگيري اصول طراحي مقاوم در برابر زلزله كسب گردد به نحوة عملكرد معماران در حوزة مورد مطالعات زلزله بر مي.گردد. نقش معماران در اين حوزه را مي.توان به سه دسته تقسين نمود:
· نقش معماران به عنوان عضوهاي كليدي در تيمهاي طراحي جهت ارتقاء مقاومت و ايمني ساختمان در برابر زلزله؛
· راهبري تيمهاي تخصصي جهت ارتقاء سطح علمي و دانش متخصصان علوم ساختماني در زمينة زلزله
· نقش معماران در عمليات بازسازي بعد از زلزله
با عنايت به مشكلاتي كه در ايران در زمينة طراحي و اجرا وجود دارد، مي.توان علاوه بر سه مورد مطرح شده به مهارتهاي ديگري نيز اشاره كرد كه معماران مي.بايد كسب نمايند:
· كسب مهارتهاي لازم در جهت طراحي مقاوم در برابر زلزله و تصميم گيريهاي هماهنگ با مهندسين سازه چه در مرحلة ايده و چه در مراحل تكميل طرح.
· كسب مهارتهاي لازم در زمينة اجراي ساختمان ( همانطور كه مستحضريد معماران به عنوان مهندس ناظر در ايران فعاليت گسترده.اي دارند و عدم نظارت دقيق بر اجراي صحيح، مقاومت ساختمان را به ميزان زيادي كاهش مي.دهد.
· كسب مهارتهاي لازم در زمينة طراحي و اجراي اجزاء غير سازه.اي با توجه به دانش مقاوم سازي در برابر زلزله.
با آنكه ايران از زلزله خيزترين مناطق دنيا محسوب مي.گردد، يكي از مهمترين و بزرگترين مشكلات در طراحي و ساخت مقاوم در برابر زلزله عدم آشنايي معماران با مسئلة زلزله و طراحي بر اساس آن مي.باشد. عدم فعاليت در كارهاي گروهي و هماهنگي با مهندسين سازه و ژئوتكنيك و نيز سازندگان و در رأس همة كارفرمايان، از ديگر معضلات موجود در ايران است.
در بخش طراحي مي.توان چنين اظهار داشت كه ايدة اوليه سازة يك پروژه، نقش بسيار اساسي در مقاومت آيندة سازه در برابر زلزله دارد. ايدة طراحي اوليه ممكن است سيستم ساختماني.اي را ديكته نمايد كه در آن سيستم، دستيابي به مقاومت در برابر نيروهاي جانبي به سختي حاصل گردد. در نتيجه مي.توان به اهميت همكاري مشترك ميان معماران، مهندسان سازه و ديگر متخصصان پي برد. در فرآيند طراحي، از ايدة اوليه تا طراحي جزئيات اجرايي حضور ملاحظات سازه.اي جهت طراحي و ساخت مقاوم در برابر زلزله ضروري مي.باشد و نمي.توان ادعا نمود كه در يك طرح مقاوم در برابر زلزله فرآيند طراحي معماري جداي از فرآيند طراحي سازه. صورت گرفته و انتخاب سيستم سازه پس از اتمام طراحي معماري انجام گرفته است. فرآيند طراحي معماري و طراحي سازه به موازات هم بوده و هيچيك بدون ديگري به هدف نهايي خود دست نمي.يابند.
با نگاهي به دانشكده.هاي معماري ايران، اين نكته قابل توجه مي.باشد كه با وجود حساسيت مسئلة زلزله در ايران، اساتيد معماري ايران آشنايي لازم و اطلاعات بهنگام ازاين پديده نداشته و در نتيجه دانشجويان معماري نيز دربارة اين مسئله مهم آگاهي لازم كسب نمي.كنند. .از ديگر مشكلات موجود آموزش فعلي در دانشگاهها عدم برقراري ارتباط مهندسين معمار با دروس و مطالب مربوط به علم سازه ، مهندسي عمران، زلزله و همچنين عدم آگاهي مهندسان سازه از علوم مربوط به مهندسي معماري منجمله درك فضا و… مي.باشد كه اين مسئله خود، هماهنگي ميان اين دو گروه متخصص را از بين برده و اساساً روحية مشاركت و همكاري را از دانشگاهها كه محل آموزش متخصصان و برخورد آراء و افكار مي.باشد تضعيف مي.سازد. شايد يكي از بزرگترين اقدامات در اين زمينه برگزاري دروس مشترك و ميان رشته.اي براي برقراري ارتباط ميان اين دو گروه و ايجاد درك متقابل ميان آنها مي.باشد. آشنايي با مسائل زلزله و طراحي مقاوم به دانشجويان معماريكمك خواهد كرد تا در طراحي نه فقط به فرم، فضا، قواعد بصري و عملكرد بلكه به ملاحظات سازه.اي نيز توجه داشته تا ايده اوليه طراحي آنان در برگيرندة مفاهيم پايداري بنا در برابر زلزله باشد. در حقيقت فرم و سازه و به تبع آن مهندس معمار و مهندس سازه از يكديگر نمي.توانند جدا باشد بلكه آنان پيوندي ناگسستني جهت خلق اثري با كيفيتهاي بصري، فضايي و سازه.اي دارند.
از آنجائيكه دانشگاهها در ارتقاء دانش متخصصين نقشي بسيار كليدي دارند، آموزش اعضاي هيئت علمي. دانشگاهها و آشنايي آنها با علوم روز طراحي بسيار مهم مي.باشد. در اين راستا برگزاري سمينارهاي متعدد جهت آشنايي مدرسان مدارس معماري با طراحي و ساخت مقاوم در برابر زلزله بسيار مؤثر بوده و توصيه مي.گردد..
نيازبه تداوم آموزش ( آموزش مستمر ) در سطوح گسترده.. براي ارتقاء كيفيت علمي و عملي، مطابق آخرين پيشرفتها در عرصة تئوري و تجربه احساس مي.گردد. تا زمانيكه عرصة عملي به سرعت در حال تغيير باشد، آموزش مستمر كليد حفظ صلاحيت و فراگيري روشها و فرآيندهاي جديد و خاص مي.باشد. در اين راستا نيز برگزاري دوره.هاي كوتاه مدت آموزشي و ايجاد فرصتهاي پژوهشي توصيه مي.گردد.
هدايت و راهبري پروژه.هاي ساختماني مبحثي بسيار مهم بوده و از كليدي.ترين نكاتي است كه در ارتقاء كيفيت ساخت و ساز مي.بايست به آن پرداخت. در بحث هدايت و راهبري مي.توان به قابليتهاي مهندسان معمار اشاره كرد. بدليل آنكه در فرآيند طراحي، مهندسان معمار از جمله افرادي هستند كه با تمامي گروههاي مختلف در ارتباط مي.باشند، مي توانند نقش راهبري را بخوبي ايفا كنند. به عبارت ديگر از آنجائيكه تمام گروههاي طراحي و اجرا مي.بايست براي انجام كار خويش با مهندسان معمار مشاوره داشته باشند پس بهتر آن است كه هدايت و رهبري اين گروهها نيز به مهندسان معمار سپرده شود.
براي آنكه مهندسان معمار بتوانند نقش رهبري خويش را در فرآيند طراحي و ساخت به خوبي ايفا كنند، مي.بايست مهارتهاي لازم در زمينة طراحي معماري منطبق بر زلزله را كسب كنند. اين مهارتها به شرح زير مي.باشند:
1ـ شركت در برنامه.هاي آموزشي بلند مدت، با توجه ويژه به طراحي و اجراء منطبق با زلزله.
2ـ شركت در بازديد از مناطق زلزله زده بعد از وقوع زلزله جهت بررسي خسارات و مطالعه بر روي نمونه.هاي رفتار سازه.اي.
3ـ شركت در كميتة تدوين راهنماها و معيارها منطبق بر زلزله، كار بر روي ارتقاء معيارها و توسعة استفاده از راهنماهاي طراحي.
4ـ همكاري با مهندسان سازه كه داراي مهارت لازم در زمينة طراحي منطبق بر زلزله مي.باشند.
5ـ تدوين اهداف و انتظارات طراحي و ساخت مقاوم در برابر زلزله براي هر پروژه، با همكاري كارفرما و ساير اعضاي تيمهاي طراحي ( جدول شمارة 1 ملاحظه گردد ).
6ـحصول اطمينان از طرحهاي شماتيك به كمك معماران و مهندسان.
7ـ تعيين گروههاي كاري ( تقسيم مسئوليتهاي ميان معماران، مهندسان و سازندگان ) براي همكاري در هر قرارداد كه توسط معماران و مهندسان انجام پذيرفته است.
8ـ توسعة روشهاي طراحي منطبق با زلزله، مانند راهنماي شيوة همكاري متخصصين در تمام مراحل طراحي ( خصوصيات سايت، فرم، سازماندهي سيستم.هاي سازه.اي، اجرا و عناصر غير سازه.اي )،
9ـ توسعه و تدوين راهنماي جزئيات اجرايي منطبق بر زلزله و گزارشهاي ارزيابي.
10ـ ارائة نحوة درست تقسيم كار در طراحي منطبق بر زلزله ( بر پاية تقسيم مسئوليتها و خدمات ).
11ـ آموزش و تعليم موضوعات طراحي منبطق با زلزله به كارفرمايان.
12ـ آموزش روشهاي طراحي منطبق با زلزله به سازندگان وتشويق كارفرمايان به بحث با سازندگان در مورد طراحي منطبق با زلزله.
13ـ تدارك بازنگري تخصصي طراحي براي پروژه.هاي بزرگ خارج از برنامه.هاي معمول و ايجاد همكاري.هاي متقابل ميان متخصصان براي طراحي مقاوم در برابر زلزله. .[1]
علاوه بر نقش مؤثر معماران در هدايت و رهبري پروژه.ها و كسب مهارتهاي لازم طراحي، تقسيم مناسب كار در پروژه.ها مي.تواند بسيار راهگشا باشد. در كاليفرنيا توصيه مي شود كه اين تقسيم كاري طي موافقتنامه.هايي صورت پذيرد . همچنين پيشنهاد مي شود كه براي ايجاد ضمانت اجرايي، اين موافقتنامه.ها جزء قراردادها قرار گيرند. چنانچه موافقتنامه.ها به روش صحيح و قانونمند انجام نپذيرند، توافق.هاي ديگري در طول پروژه صورت مي.گيرند كه اثر نامطلوبي بر روي كيفيت پروژه خواهد داشت. مي توان گفت كه نقش مديريتي معماران در اين بخش نيز حياتي بوده و هدايت صحيح مي.تواند از بوجود آمدن توافق نامه.هاي صوري و بي كيفيت جلوگيري كند.
بازنگري مضاعف و كنترل دقيق شركتهاي معماري نيز از ديگر شيوه.هايي است كه براي ارتقاء دانش معماران دربارة زلزله در كاليفرنيا پيشنهاد شده است. بدين صورت كه چندين معمار و مهندس با تجربه، روزهاي متمادي را به مطالعة سياستها و روشهاي اساسي شركتهاي معماري در طرحهاي انجام گرفته صرف نموده و سپس آن را با آنچه به واقع مي.بايست انجام پذيرد، مقايسه مي.كنند. اينگونه بازنگريها در سطحي وسيعتر بوسيلة متخصصان طراحي مورد استفاده واقع مي گردد و شركتهاي بيمه نيز از اين طرح پشتيباني مي.كنند. بطور مثال مؤسسة بيمة تمام پولهايي كه بيمه شدگانش جهت بازنگري مضاعف تا سقف مشخصي خرج كرده.اند، باز پرداخت مي كند.
از ديگر روشهاي دستيابي به هدف طراحي و ساخت مقاوم در برابر زلزله، امتحان و تعيين صلاحيت معماران در اين زمينه مي.باشد. در ايران بر طبق اساسنامة نظام مهندسي معماران در طي 15 سال 3 بار در امتحان نظام مهندسي شركت مي كنند. در اين آزمون جاي خالي موضوعات و سؤالات مرتبط با زلزله به چشم مي.خورد. تعيين صلاحيت معماران در اين زمينه و تعيين سطح آگاهي ايشان از مسائل مرتبط با زلزله در طراحي و اجراي ساختمان بسيار مفيد و ضروري بنظر مي.رسد.برگزاري امتحان معماري جامع و در برگيرنده نكات مربوط به طراحي و ساخت مقاوم در برابر زلزله از اهميت بسيار بالايي برخوردارمي.باشد. در نتيجه تمام افرادي كه موفق به گرفتن صلاحيت نامة معماري (پروانة اشتغال به كار معماري ) مي.شوند از آگاهي و توانايي بالايي در زمينة زلزله برخوردار مي.باشند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 287]