اصول مهندسي فاكتور.هاي انساني و تطابق شرايط با كاربر

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: اهداف :
پس از يادگيري اين مطالب، فراگيرنده قادر خواهد بود به پرسش.هاي زير پاسخ دهد :

مهندسي فاكتور.هاي انساني يا ارگونومي چيست ؟ اهداف ارگونومي و دامنه عملكرد آنرا شرح دهد سيستم انسان ـ ماشين داراي چه عواملي است ؟ آنتروپومتري را شرح داده اهداف آن را بنويسد ويژگي.هاي ارگونوميك ايستگاه هاي كاري نشسته و ايستاده چه مواردي هستند ؟ روش صحيح حمل دستي بار (به صورت اتفاقي و غير تكراري) چه روشي است ؟ واژه هاي كليدي

ارگونومي، مهندسي فاكتورهاي انساني، آنتروپومتري، بهره وري، ايستگاه كار، فيزيولوژي كار

بيان مسئله

كمتر فعاليتي را بتوان يافت كه عاري از هر گونه عامل تهديدكننده اي باشد. از اينرو حفظ صيانت نيروي انساني به عنوان رسالتي مهم مطرح مي.گردد و در اين بين بخش عمده از مواردي كه سلامت جسمي و روحي كاربران را به خطر مي اندازد مربوط به شرايط ارگونومي محيط.هاي كار مي.باشد. ارگونومي بطور علمي در طول دوران جنگ.هاي جهاني مطرح گرديد. ارگونومي از نظر لغوي بــه معناي قوانيــن كار مي.باشــد در حقيقت ارگو (ergo) به معني كار و Nomos به معني قوانين و اصول مي.باشد. ارگونومي از تطابق هر چه بيشتر شرايط محيط كار با اپراتور سخن مي.گويد به تعبيري مي.توان ارگونومي را به ترتيب زير تعريف نمود.

"علم اصلاح و بهينه سازي محيط، مشاغل و تجهيزات به گونه اي كه متناسب با محدوديت.ها و قابليت.هاي انسان باشند". (مولف) با توجه به تعريف ياد شده مشخص مي.گردد كه دامنه عملكرد اين علم مي.تواند بسيار وسيع باشد

اهداف و دامنه عملكرد ارگونومي

مهمترين اهداف ارگونومي عبارتست از

الف) ايمني ـ بهداشت

ب) توليد ـ بهره وري

اين علم از يك سو به سلامت افراد مي.انديشد و از سوي ديگر كارآمد بودن و بهره وري سيستم.ها را در فعاليت.هاي متنوع صنعتي يا غيرصنعتي بطور دقيق مد نظر دارد.

با عنايت به آنچه تاكنون ذكر شده و با توجه به اهداف مزبور بخشي از حيطه هاي عملكردي ارگونومي را مي.توان به شرح زير دانست :

1) بررسي ميزان توانمندي شاغلين با توجه به نوع كار و انرژي مصرفي

2) مطالعه ابعاد فيزيكي بدن (آنتروپومتري) و كاربرد اين دسته از اطلاعات در طراحي ايستگاه هاي كار

3) طراحي ارگونوميك ابزارهاي دستي

4) طراحي ايستگاه هاي كار نشسته، ايستاده (يا توام) و آناليز سيستم انسان ـ ماشين

5) بررسي.هاي روانشناختي از ديدگاه نحوه ارتباط بين افراد

6) تعيين رژيم.هاي كار و استراحت (زمان.هاي استراحت و مدت انجام كار)

7) بررسي روش.هاي حمل دستي كالا و طراحي خطوط بسته بندي و بارگيري دستي

8) بررسي صدمات اسكلتي عضلاني مرتبط با كار و آناليز وضعيت.هاي بدني

9) بيومكانيك شغلي

10) ارگونومي و كار در منزل

11) كاربرد بهينه رنگ و موسيقي در محيط.هاي كار

آنچه در بالا ذكر شد بخشي از موضوعاتي است كه از ديدگاه مهندسي انساني قابل بررسي و ارزيابي مي.باشد، كه نكاتي در مورد برخي از آن.ها به اختصار ذكر مي.شود.
سيستم انسان ـ ماشين

سيستم انسان ـ ماشين يكي از سيستم.هاي فراگير در مبحث ارگونومي است كه داراي چهار فاكتور اساسي مي.باشد كه عبارتند از انسان ـ محيط تجهيزات ـ شغل، بديهي است چنانچه بتوان در هر سيستم يا محيطي اين چهار عامل را آناليز نمود مي.توان مزايا و معايب آن سيستم يا ساختار را معين ساخت و بدنبال آن به بررسي معايب و رفع آن.ها پرداخت به بيان ديگر هر سيستم كاري شامل عناصر و اِلِمان.هاي انساني و تجهيزاتي مي.باشد كه مستقر در يك محيط تعريف شده اي هستند اين سيستم.ها يا به تعبيري ارگوسيستم.ها مي.توانند به شكل.هاي ساده يا پيچيده كه تحت نام كلي سيستم انسان ـ ماشين نيز خوانده مي.شوند، مطرح گردند (2).

در اشكال ياد شده حروف M ,H ,E به ترتيب گوياي محيط، انسان و تجهيزات مي.باشند.

بالطبع هر يك از المان.هاي تشكيل دهنده يك سيستم انسان ـ ماشيني مي.تواند بر حسب نوع و شرايط، اثرات قوي يا ضعيفي را بر روي ديگر عوامل سيستم بگذارند.
تعيين رژيم.هاي كار ـ استراحت

از جمله موارد حائز اهميت در انجام فعاليت.هاي شغلي خصوصا امور صنعتي تنظيم زمان.هاي كار و استراحت پرسنل مي.باشد با مطالعات انجام شده بطور متوسط ميزان مصرف انرژي برخي از مشاغل در جداولي آورده شده است از طرفي به كمك تجهيزاتي چون ارگوسيكل يا نوار گردان و يا با محاسبه ضربان قلب مي.توان برآورد مناسبي از قابليت.هاي مصرف انرژي در افراد مختلف را تعيين نمود و سپس به كمك معادلاتي مي.توان زمان.هاي استراحت و كار را مشخص كرد.

ايستگاه هاي كار

در بررسي.هاي ارگونوميك، ايستگاه هاي كار از جمله مواردي هستند كه بطور دقيق بررسي مي.شوند. ايستگاه هاي كار را بطور عمده به سه دسته نشسته، ايستاده، نشسته ايستاده تقسيم مي.كنند و در طراحي هر يك از آنها به اصول ابعاد شناسي بدن، حدود دسترسي كاربر، نوع فعاليت، زمان و فاكتور.هاي مرتبط ديگر توجه مي.شود.

بديهي است عدم رعايت اصول مهندسي انساني در فعاليت در ايستگاه هاي كار مي.تواند باعث بروز صدمات جسماني و كاهش راندمان گردد. بسياري از مشكلات جسماني ناحيه ستون فقرات (بويژه كمر)، ناراحتي.هاي اندام فوقاني (بويژه مچ دست و شانه ها) و حتي عوارض بينايي در اثر كار در شرايط نامناسب ايستگاه هاي كار رخ مي.دهد.

آنتروپومتري (تن سنجي)

يكي از موارد مهمي كه در ارگونومي مطرح مي.باشد، آنتروپومتري است. آنتروپومتري، علم سنجش ابعاد بدن مي.باشد در اين مبحث از جمله اهداف مهم تعيين دامنه ابعادي اندام.هاي مختلف در بين كاربران و به طور كلي افراد بشر مي.باشد بديهي است در طراحي ايستگاه هاي كار بايد اطلاعات اوّليه اي در خصوص ويژگي.هاي ابعادي بدن در اختيار باشد، به كمك سنجش.هاي مطرح در آنتروپومتري مي.توان اين اطلاعات اوليه را به دست آورد. آنتروپومتري بدو شكل عمده استاتيك و ديناميك تعريف شده است.

در آنتروپومتري استاتيك، اندازه اندام.هاي مختلف در شرايط ثابت وبدون حركت به دست مي.آيد در نوع ديناميك، دامنه حركتي اندام.ها و چگونگي حركات نيز مورد بررسي قرار مي.گيرند.
بررسي صدمات اسكلتي ـ عضلاني مرتبط با كار

در محيط .هــاي كار بــه علت وجــود عوامــل مخاطــره آميز گوناگون امكان بروز بيماري.هاي شغلي (Occupational Diseases) امري ثابت شده است. در بين صدمات و عوارضي كه سلامت شاغلين را تهديد مي.كند برخي از بيماري.ها جزء بيماري.هاي مرتبط با كار (Work Related Diseases) مي.باشند كه از جمله مهمترين اين دسته از بيماري.ها عوارض اسكلتي عضلاني (Musculoskeletal Disorders) يا MSD مي.باشند، كه به شكل اختصاصي تر آنرا تحت عنوان (WMSDs) ـ (Work-related Musculoskeletal يا Disorders) ـ بيان مي.كنند. از بين ريسك فاكتور.هاي مهم (WMSDs) مي.توان به موارد زير اشاره نمود.

الف) وضعيت استقرار بدن حين انجام كار (body Posture)

ب) ميزان نيروي اعمال شده از طرف اندام.ها

ج) انجام فعاليت.هاي تكراري (Repetitive task)

از بين صدمات اسكلتي عضلاني مرتبط با كار كه باعث كاهش توانمندي افراد و بالطبع افت راندمان شغلي مي.شود مي.توان كمر درد (LBP) وعوارض ـ مچ دست خصوصا (CTS , CTD) را نام برد.

به كمك اجراي اصول مهندسي انساني مي.توان عوامل مكانيكي و تنش.هاي عضلاني را تا حدود قابل توجهي كنترل نمود، به بيان ديگر با كمك روش.هاي ارگونوميك مي.توان ضمن طراحي مناسب ايستگاه هاي كار، وضعيت استقرار بدن (Posture) را تصحيح نمود البته لازم به توضيح است كه فاكتور.هاي موثر در چگونگي وضعيت استقرار بدن در حين كار متنوع هستند كه برخي از آنها عبارتند از : ويژگي.هاي فيزيكي كاربر، نيازهاي شغلي، شرايط ايستگاه كار.

حمل دستي كالا

يكي از معضلات بهداشتي كه از ديدگاه اصول ارگونومي قابل بررسي است حمل دستي بار مي.باشد. در اكثر صنايع كشور و حتي در امور غيرشغلي به دفعات زياد جابجايي دستي كالا و بلند كردن بار ـ (Manual lifing) ـ اتفاق مي.افتد و اين امر يكي از دلايل مهم براي بروز كمردرد مي.باشد از اين رو عدم توجه به اين مهم نه تنها از نظر سلامت وايمني شغلي كارگران باعث بروز مشكلات جسماني مي.شود بلكه از ديدگاه اقتصادي نيز به بروز خسارت.هاي مالي منجر مي.گردد. به گزارش سازمان نايوش (NIOSH) در آمريكا(1981) بيشتر از 60% مشكلات ستون فقرات مربوط به كمر درد (LBP) مي.باشد و سالانه حدود نيم ميليون كارگر در آمريكا به درجات مختلف به اينگونه صدمات مبتلا مي.شوند. اين گزارش حاكي از اين حقيقت است كه در حدود 60% غرامت.هاي ناشي از صدمات جسماني در بلند كردن دستي بار و حدود 20% در هل دادن و كشيدن بار اتفاق مي.افتد. كميسيون ايمني و بهداشت انگلستان گزارش كرده است كه بيش از 25% حوادث مربوط به جابجايي دستي كالا بوده است.

(R.S. Bridger : Introduction to Ergonomics)

بطور كلي دو حالت متمايز براي بلند كردن بار به صورت دستي ممكن است اتفاق افتد.

الف) حالت اسكات (Leg Lift, Squat)

ب) حالت استوپ (Back Lift, Stoop)

حالت اسكات، حالتي است كه طي آن ستون فقرات كاملا به صورت كشيده و مستقيم نگهداشته مي.شود، زانو.ها خم شده و بار با دست.هابه صورت محكم گرفته مي.شود و سپس با نيروي عضلات پا، بار به طرف بالا هدايت مي.شود. در اين روش نيرو.هاي وارده بر ستون فقرات در حد قابل ملاحظه اي كنترل مي.شوند.

حالت استوپ، حالتي است كه طي آن ستون فقرات خم شده و پاها مستقيم هستند در واقع بلند كردن بار به اين روش باعث مي.شود كه نيروهاي زيادي بر ديسك.هاي بين مهره اي اعمال شوند حالت اول حالتي ايمن وحالت دوم، شرايط غير ايمن دارد. لازم به توضيح است كه از ديدگاه اصول مهندسي انساني روش.هاي جديدي كه بر پايه طراحي ايستگاه كار استوار است تعيين شده است كه با اجراي آن لازم نيست خم شدن زانوها و نشستن در حين برداشتن دستي بار اتفاق افتد. در حقيقت با عنايت به مطالعات ارگونوميك محيط كار و به كمك جديدترين معادله حمل دستي بار، ايستگاه كار به گونه اي طراحي مي.شود كه هيچ يك از حالات ذكر شده اتفاق نمي.افتد و كارگر قادر خواهد بود با بهره وري بالاتر و تحمل تنش.هاي عضلاني كمتر، حمل دستي بار را انجام دهد.

فيزيولوژي كار (Work Physiology)

يكي از مباحث عمده و مهم در مهندسي انساني، فيزيولوژي كار است در فيزيولوژي كار شاخص.هاي فيزيولوژيك بدن كه بطور مستقيم يا غيرمستقيم از شرايط محيطي و شغلي متاثر مي.شود مورد مطالعه قرارمي.گيرد. به كمك يافته هاي فيزيولوژيك مذكور مي.توان اطلاعات گوناگوني را در مورد سطح توانمندي، ميزان قابليت تطابق افراد، سطح خستگي، تغييرات ضربان قلب و أريتم تنفس ميزان انرژي مصرفي و 000 رابدست آورد.

پایگاه مهندسین ایران
اهداف :
پس از يادگيري اين مطالب، فراگيرنده قادر خواهد بود به پرسش.هاي زير پاسخ دهد :

مهندسي فاكتور.هاي انساني يا ارگونومي چيست ؟ اهداف ارگونومي و دامنه عملكرد آنرا شرح دهد سيستم انسان ـ ماشين داراي چه عواملي است ؟ آنتروپومتري را شرح داده اهداف آن را بنويسد ويژگي.هاي ارگونوميك ايستگاه هاي كاري نشسته و ايستاده چه مواردي هستند ؟ روش صحيح حمل دستي بار (به صورت اتفاقي و غير تكراري) چه روشي است ؟ واژه هاي كليدي

ارگونومي، مهندسي فاكتورهاي انساني، آنتروپومتري، بهره وري، ايستگاه كار، فيزيولوژي كار

بيان مسئله

كمتر فعاليتي را بتوان يافت كه عاري از هر گونه عامل تهديدكننده اي باشد. از اينرو حفظ صيانت نيروي انساني به عنوان رسالتي مهم مطرح مي.گردد و در اين بين بخش عمده از مواردي كه سلامت جسمي و روحي كاربران را به خطر مي اندازد مربوط به شرايط ارگونومي محيط.هاي كار مي.باشد. ارگونومي بطور علمي در طول دوران جنگ.هاي جهاني مطرح گرديد. ارگونومي از نظر لغوي بــه معناي قوانيــن كار مي.باشــد در حقيقت ارگو (ergo) به معني كار و Nomos به معني قوانين و اصول مي.باشد. ارگونومي از تطابق هر چه بيشتر شرايط محيط كار با اپراتور سخن مي.گويد به تعبيري مي.توان ارگونومي را به ترتيب زير تعريف نمود.

"علم اصلاح و بهينه سازي محيط، مشاغل و تجهيزات به گونه اي كه متناسب با محدوديت.ها و قابليت.هاي انسان باشند". (مولف) با توجه به تعريف ياد شده مشخص مي.گردد كه دامنه عملكرد اين علم مي.تواند بسيار وسيع باشد

اهداف و دامنه عملكرد ارگونومي

مهمترين اهداف ارگونومي عبارتست از

الف) ايمني ـ بهداشت

ب) توليد ـ بهره وري

اين علم از يك سو به سلامت افراد مي.انديشد و از سوي ديگر كارآمد بودن و بهره وري سيستم.ها را در فعاليت.هاي متنوع صنعتي يا غيرصنعتي بطور دقيق مد نظر دارد.

با عنايت به آنچه تاكنون ذكر شده و با توجه به اهداف مزبور بخشي از حيطه هاي عملكردي ارگونومي را مي.توان به شرح زير دانست :

1) بررسي ميزان توانمندي شاغلين با توجه به نوع كار و انرژي مصرفي

2) مطالعه ابعاد فيزيكي بدن (آنتروپومتري) و كاربرد اين دسته از اطلاعات در طراحي ايستگاه هاي كار

3) طراحي ارگونوميك ابزارهاي دستي

4) طراحي ايستگاه هاي كار نشسته، ايستاده (يا توام) و آناليز سيستم انسان ـ ماشين

5) بررسي.هاي روانشناختي از ديدگاه نحوه ارتباط بين افراد

6) تعيين رژيم.هاي كار و استراحت (زمان.هاي استراحت و مدت انجام كار)

7) بررسي روش.هاي حمل دستي كالا و طراحي خطوط بسته بندي و بارگيري دستي

8) بررسي صدمات اسكلتي عضلاني مرتبط با كار و آناليز وضعيت.هاي بدني

9) بيومكانيك شغلي

10) ارگونومي و كار در منزل

11) كاربرد بهينه رنگ و موسيقي در محيط.هاي كار

آنچه در بالا ذكر شد بخشي از موضوعاتي است كه از ديدگاه مهندسي انساني قابل بررسي و ارزيابي مي.باشد، كه نكاتي در مورد برخي از آن.ها به اختصار ذكر مي.شود.
سيستم انسان ـ ماشين

سيستم انسان ـ ماشين يكي از سيستم.هاي فراگير در مبحث ارگونومي است كه داراي چهار فاكتور اساسي مي.باشد كه عبارتند از انسان ـ محيط تجهيزات ـ شغل، بديهي است چنانچه بتوان در هر سيستم يا محيطي اين چهار عامل را آناليز نمود مي.توان مزايا و معايب آن سيستم يا ساختار را معين ساخت و بدنبال آن به بررسي معايب و رفع آن.ها پرداخت به بيان ديگر هر سيستم كاري شامل عناصر و اِلِمان.هاي انساني و تجهيزاتي مي.باشد كه مستقر در يك محيط تعريف شده اي هستند اين سيستم.ها يا به تعبيري ارگوسيستم.ها مي.توانند به شكل.هاي ساده يا پيچيده كه تحت نام كلي سيستم انسان ـ ماشين نيز خوانده مي.شوند، مطرح گردند (2).

در اشكال ياد شده حروف M ,H ,E به ترتيب گوياي محيط، انسان و تجهيزات مي.باشند.

بالطبع هر يك از المان.هاي تشكيل دهنده يك سيستم انسان ـ ماشيني مي.تواند بر حسب نوع و شرايط، اثرات قوي يا ضعيفي را بر روي ديگر عوامل سيستم بگذارند.
تعيين رژيم.هاي كار ـ استراحت

از جمله موارد حائز اهميت در انجام فعاليت.هاي شغلي خصوصا امور صنعتي تنظيم زمان.هاي كار و استراحت پرسنل مي.باشد با مطالعات انجام شده بطور متوسط ميزان مصرف انرژي برخي از مشاغل در جداولي آورده شده است از طرفي به كمك تجهيزاتي چون ارگوسيكل يا نوار گردان و يا با محاسبه ضربان قلب مي.توان برآورد مناسبي از قابليت.هاي مصرف انرژي در افراد مختلف را تعيين نمود و سپس به كمك معادلاتي مي.توان زمان.هاي استراحت و كار را مشخص كرد.

ايستگاه هاي كار

در بررسي.هاي ارگونوميك، ايستگاه هاي كار از جمله مواردي هستند كه بطور دقيق بررسي مي.شوند. ايستگاه هاي كار را بطور عمده به سه دسته نشسته، ايستاده، نشسته ايستاده تقسيم مي.كنند و در طراحي هر يك از آنها به اصول ابعاد شناسي بدن، حدود دسترسي كاربر، نوع فعاليت، زمان و فاكتور.هاي مرتبط ديگر توجه مي.شود.

بديهي است عدم رعايت اصول مهندسي انساني در فعاليت در ايستگاه هاي كار مي.تواند باعث بروز صدمات جسماني و كاهش راندمان گردد. بسياري از مشكلات جسماني ناحيه ستون فقرات (بويژه كمر)، ناراحتي.هاي اندام فوقاني (بويژه مچ دست و شانه ها) و حتي عوارض بينايي در اثر كار در شرايط نامناسب ايستگاه هاي كار رخ مي.دهد.

آنتروپومتري (تن سنجي)

يكي از موارد مهمي كه در ارگونومي مطرح مي.باشد، آنتروپومتري است. آنتروپومتري، علم سنجش ابعاد بدن مي.باشد در اين مبحث از جمله اهداف مهم تعيين دامنه ابعادي اندام.هاي مختلف در بين كاربران و به طور كلي افراد بشر مي.باشد بديهي است در طراحي ايستگاه هاي كار بايد اطلاعات اوّليه اي در خصوص ويژگي.هاي ابعادي بدن در اختيار باشد، به كمك سنجش.هاي مطرح در آنتروپومتري مي.توان اين اطلاعات اوليه را به دست آورد. آنتروپومتري بدو شكل عمده استاتيك و ديناميك تعريف شده است.

در آنتروپومتري استاتيك، اندازه اندام.هاي مختلف در شرايط ثابت وبدون حركت به دست مي.آيد در نوع ديناميك، دامنه حركتي اندام.ها و چگونگي حركات نيز مورد بررسي قرار مي.گيرند.
بررسي صدمات اسكلتي ـ عضلاني مرتبط با كار

در محيط .هــاي كار بــه علت وجــود عوامــل مخاطــره آميز گوناگون امكان بروز بيماري.هاي شغلي (Occupational Diseases) امري ثابت شده است. در بين صدمات و عوارضي كه سلامت شاغلين را تهديد مي.كند برخي از بيماري.ها جزء بيماري.هاي مرتبط با كار (Work Related Diseases) مي.باشند كه از جمله مهمترين اين دسته از بيماري.ها عوارض اسكلتي عضلاني (Musculoskeletal Disorders) يا MSD مي.باشند، كه به شكل اختصاصي تر آنرا تحت عنوان (WMSDs) ـ (Work-related Musculoskeletal يا Disorders) ـ بيان مي.كنند. از بين ريسك فاكتور.هاي مهم (WMSDs) مي.توان به موارد زير اشاره نمود.

الف) وضعيت استقرار بدن حين انجام كار (body Posture)

ب) ميزان نيروي اعمال شده از طرف اندام.ها

ج) انجام فعاليت.هاي تكراري (Repetitive task)

از بين صدمات اسكلتي عضلاني مرتبط با كار كه باعث كاهش توانمندي افراد و بالطبع افت راندمان شغلي مي.شود مي.توان كمر درد (LBP) وعوارض ـ مچ دست خصوصا (CTS , CTD) را نام برد.

به كمك اجراي اصول مهندسي انساني مي.توان عوامل مكانيكي و تنش.هاي عضلاني را تا حدود قابل توجهي كنترل نمود، به بيان ديگر با كمك روش.هاي ارگونوميك مي.توان ضمن طراحي مناسب ايستگاه هاي كار، وضعيت استقرار بدن (Posture) را تصحيح نمود البته لازم به توضيح است كه فاكتور.هاي موثر در چگونگي وضعيت استقرار بدن در حين كار متنوع هستند كه برخي از آنها عبارتند از : ويژگي.هاي فيزيكي كاربر، نيازهاي شغلي، شرايط ايستگاه كار.

حمل دستي كالا

يكي از معضلات بهداشتي كه از ديدگاه اصول ارگونومي قابل بررسي است حمل دستي بار مي.باشد. در اكثر صنايع كشور و حتي در امور غيرشغلي به دفعات زياد جابجايي دستي كالا و بلند كردن بار ـ (Manual lifing) ـ اتفاق مي.افتد و اين امر يكي از دلايل مهم براي بروز كمردرد مي.باشد از اين رو عدم توجه به اين مهم نه تنها از نظر سلامت وايمني شغلي كارگران باعث بروز مشكلات جسماني مي.شود بلكه از ديدگاه اقتصادي نيز به بروز خسارت.هاي مالي منجر مي.گردد. به گزارش سازمان نايوش (NIOSH) در آمريكا(1981) بيشتر از 60% مشكلات ستون فقرات مربوط به كمر درد (LBP) مي.باشد و سالانه حدود نيم ميليون كارگر در آمريكا به درجات مختلف به اينگونه صدمات مبتلا مي.شوند. اين گزارش حاكي از اين حقيقت است كه در حدود 60% غرامت.هاي ناشي از صدمات جسماني در بلند كردن دستي بار و حدود 20% در هل دادن و كشيدن بار اتفاق مي.افتد. كميسيون ايمني و بهداشت انگلستان گزارش كرده است كه بيش از 25% حوادث مربوط به جابجايي دستي كالا بوده است.

(R.S. Bridger : Introduction to Ergonomics)

بطور كلي دو حالت متمايز براي بلند كردن بار به صورت دستي ممكن است اتفاق افتد.

الف) حالت اسكات (Leg Lift, Squat)

ب) حالت استوپ (Back Lift, Stoop)

حالت اسكات، حالتي است كه طي آن ستون فقرات كاملا به صورت كشيده و مستقيم نگهداشته مي.شود، زانو.ها خم شده و بار با دست.هابه صورت محكم گرفته مي.شود و سپس با نيروي عضلات پا، بار به طرف بالا هدايت مي.شود. در اين روش نيرو.هاي وارده بر ستون فقرات در حد قابل ملاحظه اي كنترل مي.شوند.

حالت استوپ، حالتي است كه طي آن ستون فقرات خم شده و پاها مستقيم هستند در واقع بلند كردن بار به اين روش باعث مي.شود كه نيروهاي زيادي بر ديسك.هاي بين مهره اي اعمال شوند حالت اول حالتي ايمن وحالت دوم، شرايط غير ايمن دارد. لازم به توضيح است كه از ديدگاه اصول مهندسي انساني روش.هاي جديدي كه بر پايه طراحي ايستگاه كار استوار است تعيين شده است كه با اجراي آن لازم نيست خم شدن زانوها و نشستن در حين برداشتن دستي بار اتفاق افتد. در حقيقت با عنايت به مطالعات ارگونوميك محيط كار و به كمك جديدترين معادله حمل دستي بار، ايستگاه كار به گونه اي طراحي مي.شود كه هيچ يك از حالات ذكر شده اتفاق نمي.افتد و كارگر قادر خواهد بود با بهره وري بالاتر و تحمل تنش.هاي عضلاني كمتر، حمل دستي بار را انجام دهد.

فيزيولوژي كار (Work Physiology)

يكي از مباحث عمده و مهم در مهندسي انساني، فيزيولوژي كار است در فيزيولوژي كار شاخص.هاي فيزيولوژيك بدن كه بطور مستقيم يا غيرمستقيم از شرايط محيطي و شغلي متاثر مي.شود مورد مطالعه قرارمي.گيرد. به كمك يافته هاي فيزيولوژيك مذكور مي.توان اطلاعات گوناگوني را در مورد سطح توانمندي، ميزان قابليت تطابق افراد، سطح خستگي، تغييرات ضربان قلب و أريتم تنفس ميزان انرژي مصرفي و 000 رابدست آورد.

بديهي است با مطالعه شرايط حرفه اي و ويژگي.هاي فيزيولوژيك كاربران مي.توان از استرس.ها و تنش.هاي مختلفي كه افراد را تهديد مي.كنند جلوگيري نمود. در مطالعات فيزيولوژي كار نيازهاي شغلي باتوجه به توان هوازي لازم نيز مورد بررسي قرار مي.گيرد مثلا دريافته اند كه انجام فعاليت.هاي خيلي سنگين به بيشتر از 5/2 ليتر اكسيژن در هر دقيقه نياز خواهد داشت، اين مقدار براي كار.هاي سبك كمتر از 5/0 مي.باشد. در اين دسته از مطالعات، ضربان قلب، فشارخون و اسيد لاكتيك نيز مورد اندازه گيري و بررسي قرار مي.گيرند (3).
پيشنهادها:

با توجه به دامنه عملكرد وسيع علم ارگونومي و نگرش توام مهندسي انساني به سلامت افراد و بهره وري سيستم.ها، لازم به نظر مي.رسد كه شاغلين در حرف گوناگون با وظايف شغلي متنوع نسبت به الگوهاي مطرح در ارگونومي آشنايي لازم را پيدا نموده و در جهت اجراي آن.ها كوشش نمايند بديهي است كارشناسان علوم بهداشتي با عنايت به رسالت خطير حفظ سلامت افراد بشر جايگاه ويژه اي را در اين راستا به خود اختصاص خواهند داد لذا توصيه مي.شود الگوها و پيشنهادهاي ساده و قابل اجراي ارگونومي از سطح ادارات و سازمان.هاي دولتي به اجرا درآيد و بخش.هاي مختلف ادارات مثل واحد.هاي تايپ، تكثير، امور دفتري، دفاتر امور كارشناسي و مديريتي از اين ديدگاه مورد مطالعه و بررسي قرار بگيرند تا الگويي مناسب براي مراكز صنعتي، خصوصي و حتي مراجعين تعريف شود. مفاهيم بنيادي ارگونومي را حتي مي.توان با زباني ساده از ابتدائي ترين سطوح آموزشي يعني مهد.هاي كودك و مدارس تعريف نمود تا حداقل بتوان از بروز صدمات عضوي آتي اقشار جامعه جلوگيري كرد، البته كاربرد اصول ارگونومي در واحد.هاي صنعتي و يا در طراحي محصولات به شكل.هاي ديگري قابل دستيابي مي.باشد.
خلاصه

ارگونومي علمي است چند نظامه با دامنه عملكرد وسيع كه از اهداف عمده آن ارتقاء سطح سلامت در سايه بهره وري هر چه بيشتر سازمان مي.باشد. ارگونومي مي.تواند به سئوالات گوناگوني در زمينه شرايط محيط كار پاسخ دهد.

· شايد يكي از پرسشهاي مهمي كه مديران واحد.هاي مختلف صنعتي به دنبال پاسخگويي به آن مي.باشند، نحوه استخدام بهينه و مناسب نيروي كار مي.باشد، بديهي است كارگراني كه در يك واحد صنعتي مشغول بكار مي.شوند بايد قادر باشند با شرايط حاكم بر محيط كار، به توليد و فعاليت بپردازند و بالطبع عدم كارايي كاربر، حادثه پذيري و عدم مسئوليت پذيري اپراتور از جمله عوامل مهمي هستند كه مي.توانند به طور مستقيم يا غير مستقيم بر توليد و بهره وري اثرات منفي گذارند.

· به كمك الگو.هاي ارگونوميك مي.توان فعاليت.هاي مورد نظر در انجام امور شغلي را از ديدگاه ميزان مصرف انرژي به گروه هاي سبك تا خيلي سنگين تقسيم بندي نمود و بطور موازي با ارزيابي.هاي افراد در برنامه هاي قبل از استخدام، نحوه بكارگيري كاربران را متناسب با قابليت.هاي آنها تعريف نمود.

· در مباحث مهندسي انساني، روش.هاي ايجاد انگيزش در شاغلين با هدف افزايش سطح رضايت مندي و كاهش خطاهاي اپراتوري مطرح مي.شود.

· يكي ديگر از مواردي كه بر روي توانمندي جسماني و دقت.هاي ذهني و ادراكي پرسنل اثر مي.گذارند، خستگي مي.باشد خستگي يك عامل بازدارنده اي است كه نه تنها باعث كاهش قواي جسماني افراد مي.شود بلكه به طور غير مستقيم و در اثر كاهش ميزان دقت، حادثه پذيري فرد افزايش يافته و نهايتا بهره وري شغلي تنزل مي.يابد در مباحث مهندسي انساني به كمك معادلات و اندازه گيري.هاي فردي و محيطي، زمان.هاي كار و استراحت تنظيم مي.شوند.

· آيا مبتلا به كمر درد هستيد ؟ ! در بين افراد بشر، بخش كثيري از مردم به درجات مختلف مبتلا به گونه هايي از صدمات استخواني ـ عضلاني هستند كه يكي از شايع ترين آن.ها كمر درد (LBP) مي.باشد. عامل كمر درد حتما نبايد فعاليت.هاي جسماني و يدي سنگين و طاقت فرسا باشد بلكه شايد در برداشتن قلم از روي زمين هم اين عارضه بروز كند. حتي در زمان استراحت هم ريسك فاكتورهايي وجود دارند كه باعث اين صدمه مي.شوند به محل نشستن خود در همين لحظه كه در حال مطالعه هستيد نگاه كنيد، نيم نگاهي هم به طرز نشستن خود بيفكنيد، چگونه است ؟ چند ساعت در طول شبانه روز از صندلي براي نشستن استفاده مي.كنيد!

آيا نوع صندلي شما مطلوب است ؟ آيا نوع مطلوب صندلي را مي.شناسيد؟

آيا نوع و طرز نشستن شما مطلوب است ؟ آيا روش صحيح نشستن را مي.دانيد؟

مطالعات مختلف به اثبات رسانده اند كه ايستگاه كار (نشسته ـ ايستاده، چه توام) چنانچه مطابق با اصول مهندسي فاكتور.هاي انساني نباشد مي.تواند عاملي مهم و موثر در بروز كمر درد تلقي شود. بديهي است چنانچه فعاليت.هاي سخت و سنگين جسماني هم به آن اضافه شوند، اين عوارض تشديد مي.شوند.

در مباحث ارگونومي راهكارهاي گوناگوني در خصوص اصلاح شرايط كار و كنترل صدمات اسكلتي عضلاني مرتبط با كار، توصيف مي.شود.

با عنايت به آنچه ذكر شد دست اندركاران علوم بهداشتي مي.توانند با مطالعه دقيق.تر يافته هاي ارگونوميك نسبت به ارائه پيشنهادها و نظرات اصلاحي براي ارتقاء سطح سلامت شاغلين در فعاليت.هاي مختلف، موفق تر عمل نمايند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 293]