ناصرالدین شاه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ويدا معزي نيا
ناصرالدين شاه چهارمين پادشاه قاجاريه فرزند محمد شاه و جهان خانم (مهد عليا) در ششم ماه صفر سال ۱۲۴۷ ه.ق به دنيا آمد. در تربيت ناصرالدين سعي بسيار شد و مسئوليت آموزش برخي از شاهزاده.ها به ميرزا عيسي قائم مقام فراهاني و فرزندش ميرزا ابوالقاسم و پس از آن به ميرزا تقي خان اميرکبير واگذار گرديد. ناصرالدين يکي از شاهزاده.هايي بود که دانش خود را از اميرکبير آموخت. در چهارده سالگي با گلين خانم دختر يکي از شاهزادگان قاجار پيمان زناشويي بست.1

در سال 1263 ه.ق رسماً حکومت آذربايجان به وي تفويض شد و عازم دارالسلطنه تبريز گرديد. مدتي بعد پدرش محمد شاه درگذشت و تا رسيدن وي به تهران مادرش مهد عليا زمام امور را به دست گرفت. ناصرالدين با ياري و راهنمايي ميرزا تقي خان اميرکبير روانه پايتخت شد و بر تخت سلطنت نشست و ميرزا تقي خان را به صدارت برگزيد. نخستين سالهاي سلطنت ناصرالدين شاه با شورشهاي پي در پي در ولايات و ايالات کشور همراه بود. شورش سالارالدوله حاکم خراسان، فتنه باب و شورش آقاخان محلاتي از آن جمله.اند. به تدريج عوامل شورشي سرکوب و کشور از ثباتي نسبي بهره.مند گرديد. در سايه اين ثبات امير کبير دست به اصلاحات اقتصادي، سياسي و اجتماعي زد ولي درباريان با اقدامات وي از در مخالفت درآمدند و در سال 1268 ه.ق، شاه کم تجربه و خودکامه را به عزل و قتل وزير خردمندش واداشتند.2

پس از قتل اميرکبير ميرزا آقاخان نوري سرسپرده انگليسي به صدارت رسيد و بي.کفايتي او در اداره مملکت سبب شد تا اوضاع نابسامان و آشفته قبل از اميرکبير بر اين مرز و بوم سايه بگستراند و هرات از ايران جدا شود و به دست انگليسيها بيفتد. در زمان ناصرالدين شاه علاوه بر افغانستان، بسياري از سرزمينهاي ايران واقع در شمال خراسان شامل مرو، خوارزم و خيوه توسط روسها به يغما رفت و در همان حال انگلستان نيز قسمتهايي از سيستان و بلوچستان را از ايران جدا ساخت. اقدامات و در حقيقت خيانتهاي ميرزا آقاخان نوري، ناصرالدين شاه را خشمگين کرد و حکم عزل وي را صادر نمود.3

پس از عزل آقاخان نوري شاه از انتخاب صدراعظم خودداري کرد و در صدد برآمد کابينه کوچکي مرکب از شش وزير تشکيل دهد. گذشته از اين اقدام ناصرالدين شاه تشکيلات ديگري به نام مجلس شوراي دولتي به وجود آورد؛ حال آنکه نه کابينه و نه مجلس مذکور هيچ يک پاسخگوي نيازهاي کشور نبود. بنابراين پس از حدود شش سال که دربار ايران بدون صدراعظم روزگار مي.گذرانيد، شاه ميرزا محمد خان سپهسالار را به عنوان صدراعظم برگزيد. صدارت نامبرده دوامي نيافت و چون وي فردي نظامي بود به سبب اشتغال فراوان به امور سپاهيان از رسيدگي به امور کشور غفلت مي.ورزيد. پس از وي شاه ميرزا حسين خان سپهسالار قزويني را به صدارت انتخاب کرد. يکي از وقايع دوران صدارت سپهسالار قزويني اعطاي امتياز استخراج کليه معادن ايران به يک يهودي انگليسي به نام رويتر بود که با اعتراض گسترده مردم و روحانيون، دولت مجبور به لغو قرارداد فوق شد و سپهسالار قزويني از صدارت معزول گرديد. نامبرده در طول صدارتش موجبات دو سفر ناصرالدين شاه به اروپا را فراهم نمود.

دو صدراعظم بعدي ناصرالدين شاه ميرزا يوسف مستوفي.الممالک و ميرزا علي.اصغر امين.السلطان بودند. سفر سوم ناصرالدين شاه به فرنگ در سال 1306 ه.ق به همت امين.السلطان صورت گرفت.4 در همين سفر شاه امتياز لاتاري را به ميرزا ملکم خان وزير مختار ايران داد و امتياز انحصار توتون و تنباکو را به تالبوت انگليسي واگذار کرد. البته پس از بازگشت ناصرالدين شاه از اروپا هر دو قرارداد مورد ايراد و انتقاد قرار گرفت و به دستور شاه امتياز لاتاري لغو گرديد، ولي در مورد انحصار توتون و تنباکو اين قرارداد با مخالفت جمعي از روحانيون و مبارزاني همچون سيد جمال.الدين اسدآبادي رو به رو گشت. سيد جمال.الدين اسدآبادي با ارسال نامه.اي به آيت الله ميرزا محمدحسن شيرازي سبب شد تا اين مرجع بزرگ با صدور فتوايي زمينه را براي مخالفت همگان فراهم سازد و با حکم شرعي مبني بر حرام بودن استفاده از توتون و تنباکو شاه را در سال 1309 ه.ق مجبور به لغو قرارداد فوق نمايد.5

اعطاي امتياز تأسيس بانک شاهنشاهي به مدت شصت سال، چاپ و نشر اسکناس، امتياز کشتيراني در رود کارون به انگليسيها و امتياز راه شوسه انزلي تا تهران به روسها از اتفاقات همين دوران است. در نيمه دوم قرن نوزدهم ميلادي و همزمان با سلطنت ناصرالدين شاه قاجار، اروپا از لحاظ تمدن جديد و علوم پيشرفت حيرت انگيزي نموده بود و در اغلب کشورهاي اروپايي مردم در سايه آزادي و حکومت قانون زندگي مي.کردند ولي در ممالک اسلامي و خاورميانه مردم ستمديده از نعمت آزادي فردي و حيات اجتماعي به کلي بي نصيب بودند. به خصوص در ايران مظالم شخص شاه و درباريان جان مردم را به لب رسانده بود. در اين ميان سيد جمال.الدين اسدآبادي قيام نمود و پرچمدار آزادي مسلمين و منادي بيداري ملل مشرق زمين گشت.6

سيد جمال.الدين اسدآبادي به علت افکار انقلابي و ضديت با حکومت استبدادي ناصرالدين شاه مورد بي مهري شاه قرار گرفته بود و شاه مانع فعاليت نامبرده در ايران بود. سال 1308 ه.ق هنگامي که سيد جمال.الدين اسدآبادي در اعتراض به مفاسد شاه و حکومت در صحن حضرت عبدالعظيم (ع) بست نشسته بود به زور مأموران دولتي از بست خارج و به دستور شاه به اتهام تحريک و توطئه از ايران اخراج شد. سرانجام روز هفدهم ذيقعده سال 1313 ق ناصرالدين شاه در آستانه برگزاري جشن پنجاهمين سال سلطنت در حرم عبدالعظيم (ع) با گلوله ميرزا رضاي کرماني شاگرد سيد جمال.الدين اسدآبادي از پاي در آمد و در باغ جيران شهر ري مدفون گشت.

ناصرالدين شاه از خط خوشي بهره.مند بود و به نقاشي، طراحي، عکاسي، سير و سياحت و شکار علاقه وافر داشت . به تن آسایي و تعدد زوجات توجه خاصي نشان مي.داد. او داراي ذوق ادبي نيز بود و در قالب غزل، رباعي و قطعه شعر مي.سرود.

_________________________________

1. عباس امانت، قبله عالم: ناصرالدين شاه قاجار و پادشاهي ايران (1313 ـ 1247)، ترجمه حسن کامشاد، تهران:نشر کارنامه، مهرگان، 1383، ص 94.
2. منيژه ربيعي، سرنوشت ناصرالدين شاه، تهران: اهل قلم، 1384، ص 6 ـ 8.
3. عليرضا اوسطي، ايران در سه قرن گذشته، ج1، تهران: پاکتاب، 1382، ص 140.
4. خانبابا بياني، پنجاه سال تاريخ ايران در دوره ناصري: مستند به اسناد تاريخي و آرشيوي، ج1، تهران: نشر علم، 1375، ص 242.
5. عباس رمضاني، سيد جمال اسدآبادي، تهران: ترفند، 1383، ص 88 ـ 89.
6. سيد جمال.الدين اسدآبادي و نهضت بيداري اسلامي: مجموعه مقالات کنگره بين المللي سيد جمال.الدين اسدآبادي، تهران: مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي، 1383، ص 135 ـ 137.

موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 211]