دین و علل عقب ماندگى كشورهاى اسلامى و علل پیشرفت غرب در چیست؟

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

:newComment(579)" target="_blank">
رای پاسخ گویی به پرسش حضرت عالی چند موضوع را باید مورد بررسی قرار دهیم:

الف: دین وعقب ماندگى كشورهاى اسلامى

در ابتدا لازم است میان دو موضوع، تفكیك قائل شویم یكى دین اصیل و ناب و خالص كه از طرف خداوند به عنوان برنامه‏اى كامل براى زندگى بشر آمده است و دیگرى، عقایدى موهوم و خرافات كه ساخته دست بشر بوده و به عنوان دین معرفى گردیده است (همانند عقاید موهوم ارباب كلیسا دربارة خداوند و تعالیم آنها دربارة علم و نحوة زندگى مردم اروپا در قرون وسطا). این تفكیك از آن رو لازم است كه نفس دین كه در جهت رشد و تعالى و تكامل و پیشرفت بشر در ابعاد مختلف زندگى است و بر علم و دانش و كار و تلاش نیز توصیه و تأكید دارد هرگز نمى‏تواند عامل عقب‏ماندگى و انحطاط باشد.

شواهد و دلایل بسیارى را مى‏توان براى اثبات این موضوع اقامه كرد، از جمله:

1. پیشینه تمدن مسلمانان در طى قرون متمادى و صدور آن به كشورهاى دیگر از جمله كشورهاى اروپایى نشان مى‏دهد كه نه تنها دین موجب عقب ماندگى نمى‏شود بلكه اعتقاد به دین در كنار عمل به آن، سبب رسیدن به درجات بالایى از پیشرفت و رشد مى‏گردد.

2. تنها مسلمانان و كشورهاى اسلامى نیستند كه به این گرفتارى مبتلایند بلكه كشورهاى غیر اسلامى بسیارى نیز به دلایلى از جمله سلطه استعمار در فقر مطلق یا نسبى باقى مانده‏اند.

3. در كشورهاى پیشرفته نیز به رغم در اختیار داشتن منابع فراوان و دسترسى به ارقام بالایى از رشد اقتصادى، رفاه همگانى تحقق نیافته است و به طور معمول، گروه خاصى از رهاورد توسعه بهره مى‏گیرند و عده بسیارى در فقر زندگى مى‏كنند.

4. على‏رغم رشد و ترقّى تمدن غرب در برخى از زمینه‏ها، انحطات و بحران‏هاى جدى دیگرى در كنار آن پدید آمد و بشریت را در ورطه خطرناكى قرار داده و فریاد متفكران و اندیشمندان را بلند كرده است. پیشرفت غرب به دلیل تك ساحتى بودن، پیشرفت انسانیت و در خدمت بشر نبوده است بلكه پیشرفت صنعت و تكنولوژى و خارج از هویت و وجود انسان صورت گرفته است آیا در كشورهاى پیشرفته، پیشرفت اخلاق، ایمان و رفتارهاى انسان صورت پذیرفته است؟

این چه پیشرفتى در انسانیت و تمدن است كه به جهت نفت و سلطه بر جهان، خون هزاران انسان‏هاى بى گناه ریخته مى‏شود؟ آیا جنگ جهانى اول و دوم انفجار اتمى هیرو شیما وناكازاكى، كشتار وسیع مردم ویتنام، فقر وفلاكت كشورهاى جهان سومى به خصوص كشورهاى آفریقایى و اشغال غیرقانونى عراق و فجایع زندان‏هاى ابوغریب و براى بیان سیاه بودن تمدن غربى كفایت نمى‏كند؟

5. بسیارى از دانشمندان غربى و پدید آورندگان تمدن جدید غرب نیز دین‏گرا هستند هر چند این تمدن نو، بر پایه دین‏گرایى بنیان نهاده نشده است.

بر این اساس روشن مى‏شود كه نه دین سبب عقب‏ماندگى است و نه پیشرفت غرب محصول دین‏گریزى است. برعكس، رگه‏هایى از دین‏گریزى كه در اوان پیدایش تمدن غرب رخ نمود، یكى از آسیب‏هاى جدى و نواقص تمدن غرب به شمار مى‏آید كه متفكّران و اندیشمندان غربى، به سرعت متوجه این خلأ گردیده و كوشیده‏اند گرایش به دین را همواره زنده نگه دارند. با این حال، مشكل اساسى جهان غرب این است كه دین حاكم بر آن، از اصالت، جامعیت، وثاقت و خردپذیرى كافى برخوردار نیست و راه یافتن تحریف در آن، مشكلات بسیارى را پدید آورده است.

ب: علل عقب‏ماندگى

دربارة اینكه چرا كشورهاى اسلامى عقب افتاده‏اند، باید گفت: این مسئله علل و ریشه‏هاى تاریخى مختلفى دارد و بررسى جامع و همه جانبه آن، نیازمند كاوش هایى ژرف و گسترده است. با این حال مى‏توان به چهار عامل اساسى در این زمینه اشاره كرد:

1. مسلمانان بر اساس انگیزش و هدایت‏هاى دینى، مسیر رشد تعالى را پوییدند و بر اثر انحراف از دین و آلودگى به مفاسد دنیاپرستى و سستى و كاهلى، به انحطاط و عقب ماندگى گراییدند.

2. نظام‏هاى سیاسى فاسد و استبدادى نیز نقش مهمى در این زمینه داشتند. این نظام‏ها به جاى همّت در جهت رشد و پیشرفت مسلمانان، فقط به فكر حفظ قدرت خویش و صرف هزینه‏هاى عمومى مسلمانان در جهت خوش‏گذرانى و رفاه خود بودند. وجود این نظام‏ها و حاكمان فاسد، خود ناشى از انحرافات سیاسى صدر اسلام پس از رحلت پیامبر عظیم‏الشأن و انحرافات اعتقادى و اجتماعى بعد از آن بود. این نظام‏هاى سیاسى، بر شخصیت و منش انسان‏ها و فرهنگ این جوامع آثار زیان بارى نهاد.

3. بیگانگان و استعمارگران براى عقب نگاه داشتن كشورهاى جهان سوم از جمله مسلمانان و استثمار منابع انسانى و

طبیعى تهاجم گسترده اى به این كشورها داشتند.

4. سرگرم شدن مسلمانان به تفرقه و جنگ‏هاى داخلى و جانشین ساختن شعارهاى استعمارى همچون ناسیونالیزم و پان‏عربیزم به جاى تكیه بر اصول‏گرایى و اتحاد بین‏الملل اسلامى، از دیگر علل عقب ماندگى مسلمانان است.

ج: علل پیشرفت غرب

عوامل بسیارى مى‏تواند موجب پیشرفت و ركود شود كه اساسى‏ترین آنها تلاش و فعالیت در جهت شناخت سنن و قوانین حاكم بر جهان هستى و استفاده درست از امكاناتى است كه خداوند در اختیار بشر نهاده است. علت پیشرفت غرب هرگز دین‏گریزى نبوده است بلكه در آنجا خرافات در لباس دین، آنان را به عقب ماندگى وا مى‏داشت و پشت پا زدن به آن خرافات، نقش مانع زدایى در جهت رشد و ترقى را ایفا نمود. پیشرفت علمى و صنعتى غرب، مرهون عوامل بسیارى است كه بررسى تمام موارد آن مجالى وسیع مى‏طلبد ولى به اختصار به بعضى از آنها اشاره مى‏شود:

1. آشنایى غربى‏ها با تمدن اسلامى و شرقى در طول جنگ‏هاى صلیبى و نیز مسافرت‏هاى جهانگردانى مانند ماركوپولو وانتقال دانش وفرهنگ اسلامى به غرب.

2. رنسانس فكرى در اروپا (با توجه به مجموعه عواملى كه این تحول فكرى را ایجاد كرد) و مبارزه با خرافات و عقاید موهومى كه در بین مردم آن دیار رایج بود.

3. كنار گذاشتن كلیسا از اداره امور جامعه و به وجود آوردن نهادهاى جدیدى براى اداره آن.

به اعتراف دانشمندان و صاحب نظران، دنیاى غرب با چپاولگرى و غارتگرى ملل دیگر، آنها را استثمار كرد و با استعمار آن كشورها و گماشتن مزدور در رأس آنها، از یك طرف مانع پیشرفت این كشورها شده و از طرف دیگر با استفاده از ثروت‏ها و سرمایه‏هاى انسانى و طبیعى آنها، صنایع خود را بهبود بخشید خلاصه اینكه كشورهاى اسلامى و اكثر كشورهاى جهان سوم عقب مانده نیستند بلكه عقب نگه داشته شده اند.

گفتنى است اروپا در قرون وسطا، غرق در تاریكى جهل و خرافه بود. ارباب كلیسا با تلقین برخى عقاید موهوم، اجازه رشد علم و دانش را نمى‏دادند در حالى كه در همان زمان، دانشمندان اروپایى تحت تأثیر تمدن اسلامى قرار داشتند كه تا قلب اروپا پیش رفته بود (آندلس یا اسپانیاى امروزى و شبه جزیره بالكان). اینان خواهان تحوّل در اروپا و نگرش جدید به علم و دانش شده بودند چرا كه ارباب كلیسا با تفتیش عقاید، حتى اظهار نظر درباره پدیده‏هاى جهان را گمراهى تلقى مى‏كردند چنان‏كه گالیله در همین دوران محاكمه شد و صدها دانشمند به همین دلیل محكوم گردیدند این وضعیت در حالى بود كه مراكز علمى جهان اسلام در آن زمان، محل فراگیرى دانش و ساخت ابزارهاى دقیق (مانند ساعت و لوازم جراحى و) بود. ده‏ها دانش‏پژوه اروپایى در این مراكز مشغول به تحصیل بودند. تعالیم اسلامى همگان را به علم، دانش و تفكر در آفرینش دعوت مى‏كرد و آیات قرآنى، خود پیشگام در بیان حقایق هستى و چگونگى رخدادهاى آن بود. در همین وضعیت بود كه اروپا تحت تأثیر قرار گرفت و خیزشى علمى در آن سامان شكل داده شد.

غرض از بیان این مقدمات آن است كه آنچه مورد انكار پیشقراولان رنسانس در اروپا قرار گرفت، عقاید موهوم ارباب كلیسا دربارة خداوند و تعالیم آنها دربارة علم و نحوة زندگى مردم بود وگرنه اصل خداى جهان، كمتر مورد انكار دانشمندى فرهیخته قرار گرفته است. آنچه مایه تأسف است، اینكه برخى از تازه واردان به عالم فكر و اندیشه كه هنوز در وادى نخست آن نیز فرود نیامده‏اند با تمثیلى بى‏مورد و جاهلانه، از آنچه در قرون وسطا اتفاق افتاده است، كپى بردارى كرده و همان نسخه‏ها را براى امروز جهان ما مى‏پیچند. این كپى‏بردارى كه حدود یك قرن است آغاز گشته و تقریباً دوران زوال خود را مى‏گذراند، تاریخى بس عجیب و غریب دارد تا آنجا كه بسیارى از كسانى كه خود روزى منادى آن بودند، به اشتباه خود پى برده و سعى در جبران آن كرده‏اند. براى نمونه، در این زمینه مى توان به كتاب ارزشمند «در خدمت و خیانت روشنفكران» اثر جلال آل احمد مراجعه كرد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1320]