مصاحبه با محمدرضا شجریان در روز 70 سالگی.اش

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:
«هفتاد» سالگی و عشق تصدیق کن که عجیب است!
گفت.وگوی اختصاصی ۴۰چراغ با استاد محمدرضا شجریان
سلامت زندگی کردن درباره.ی یک هنرمند ابعاد مختلف دارد...
این.که فکرم جوان باشد را بیش از این.که جوان به نظر برسم، دوست دارم.
نگران این هستم که جوان.ها در راهی که انتخاب می.کنند، سرخورده شوند و به گوشه.ای پناه ببرند.
«هفتاد» سالگی و عشق تصدیق کن که عجیب است! *
چلچراغ: امروز اول مهرماه ۱۳۸۹ است و او ـ محمدرضا شجریان ـ درست همین امروز ۷۰ساله می.شود. گرچه ۷۰ساله به نظر نمی.رسد. تر و تازه است و جوان. جوان.تر از خیلی از جوان.های امروز. او با پیراهنی ساده و لبخندی ساده.تر وارد می.شود. دست می.دهد و سلام ما را پاسخ می.گوید. ساعتی می.نشینیم و حرف می.زنیم. قبلش کمی درددل می.کنیم و او امیدواری می.دهد که همه چیز بهتر می.شود که جهان چاره.ای جز این ندارد. گفت.وگوی ما را با او بخوانید. او که محمدرضا شجریان است.

امروز ـ اول مهرماه ـ شما دقیقاً پا به ۷۰سالگی گذاشته.اید. احساس.تان در آغاز ۷۰سالگی چگونه است؟
احساس همیشه یکی است. چه آدم ۷۰ساله باشد، چه ۲۰ ساله. تغییر آن.چنانی در احساس من رخ نداده است.

اما شما راهی طولانی را تا امروز آمده.اید. یعنی در این راه طولانی احساسات.تان هیچ تغییری نکرده است؟
آن.چه که در یک آدم ۷۰ساله با یک آدم ۲۰ساله تفاوت دارد، در واقع میزان تجربه است. آدم در این مسیر تجربه.ی بیشتری به.دست می.آورد و نسبت به اطرافش آگاهی بیشتری می.یابد. این آگاهی به آدم یک نوع شناخت و در نهایت یک نوع اعتماد به نفس می.دهد، مگر این.که کار آدم به جاهای بالا بکشد و به پوچی برسد.

شما به «تجربه» اشاره می.کنید. در این که شکی نیست. مسلماً تجربه.ی شما در ۷۰سالگی با تجربه.تان در ۲۰سالگی یکسان نیست. اما ماجرای «انگیزه» چه می.شود؟ آیا محمدرضا شجریان، همچنان مانند ۲۰سالگی، انگیزه.ی «شجریان» شدن دارد؟
در هر کسی انگیزه.ها با اقتضای سن تغییر می.کند. در هنرمند هم همین.طور است. من هم از این قاعده مستثنی نیستم. انگیزه.ی امروز من با آنچه پیش از این بوده، تفاوت کرده...

چه تفاوتی کرده است؟
یک زمانی در نوجوانی و جوانی فکر می.کردم که باید به دیگران نشان دهم که خواندن یعنی چی؟ اما الآن دنبال این نیستم. یک وقت دیگر انگیزه.ام این شد که باید حرمت فرهنگ و هنر را دودستی نگه دارم تا اعتبار پیدا کند. اما امروز انگیزه.ی من این است که آن.چه را در غالب اشعار تحویل داده.ایم، به کار ببندند.

چه کسی به کار بندد؟
فرقی نمی.کند... مردم. هر کس مخاطب این اشعار است. من توقع دارم که روز به روز عده.ی بیشتری محتوای آن.چه را خواندم درک کنند و بتوانند مفهوم آن را در زندگی خود دخیل کنند تا از این راه زندگی.شان بهتر شود، آرامش بیشتری بگیرند، لحظات خوب.تری بگذرانند و رستگار شوند. آنها اگر خوب باشند، من هم خوب هستم. امروز چیز دیگری نمی.خواهم.

در این راه موفق بوده.اید؟
آره... موفق بوده.ام، اما دلم می.خواهد روز به روز عده.ی بیشتری به آن.چه خوانده.ام توجه کنند تا من هم احساس موفقیت بیشتری کنم. می.دانید؛ هنر برای کمال انسانیت است و کمال هم حدی ندارد که آدم بخواهد بگوید اگر تا اینجا آمد، موفق است. روز به روز مرزهای کمال گسترده.تر می.شود و هرچه تلاش کنی، سطحش از تو بالاتر می.ایستد.

با این انگیزه، قاعدتاً شما باید پرکارتر از ۳۰سالگی و ۴۰سالگی.تان باشید.
بله، هستم. الآن واقعاً کارهای جورواجور سرم ریخته که می.توانم بگویم هیچ آرامش و استراحتی ندارم. در آن سال.ها هیچ.وقت تا این حد گرفتاری ذهنی نداشتم. آن موقع فقط دنبال موسیقی و تمرین و ارائه.اش بودم، اما الآن خیلی مسائل دیگری در کنارش هست که هر کدام وقت مرا می.گیرد و دائماً ذهنم را اشغال می.کند.

اما وقتی می.گویید دوست دارید که مردم اشعار را بیشتر بفهمند و بیشتر زمزمه کنند، این مستلزم آن است که در عرصه.ی اجرای موسیقی فعال.تر باشید. بیشتر بخوانید و بیشتر با مردم در ارتباط باشید.
راستش فکر می.کنم آن.قدر که باید به مردم تحویل بدهم را داده.ام. آن.قدر شعرهای خوب از حافظ و سعدی و مولانا و عطار و دیگران خوانده.ام که فکر می.کنم مرور همین.ها هم برای مردم کافی باشد. الآن هم هرچی فکر می.کنم چه چیز دیگری بخوانم که به.خوبی آن اشعاری که تا به حال خوانده.ام باشد، به.راستی چیزی پیدا نمی.کنم. باز هم مجبور می.شوم از لابه.لای آنها چیزی پیدا کنم و بخوانم. همیشه بهترین.ها را خوانده.ام و حتی بیشتر از دیگران.

نقطه.ی عزیمت انتخاب این اشعار کجا بوده است؟
وقتی آدم می.خواهد کاری ارائه دهد، طبیعتاً با توجه به حال خودش و شرایط جامعه و مردم کار را انتخاب می.کند و می.خواند. ضمن این.که خود موسیقی هم صرف.نظر از شعر جایگاهی دارد که باید خودش را در جای.جای کار نشان دهد و بدون نیاز به شعر ارزش.های خودش را داشته باشد.

گفت.وگویی از شما در روزنامه.ی «اطلاعات» در سال ۱۳۵۶ چاپ شده که در آن روز به وضعیت موسیقی آن روزها به.شدت تاخته.اید. گفت.وگوی دیگری هم با مجله.ی «آدینه» در دهه.ی ۶۰ داشته.اید که در آن هم عمیقاً از وضعیت موسیقی گلایه کرده.اید و امروز هم می.بینیم که سرسخت.ترین منتقد وضعیت موسیقی هستید... آیا معتقدید وضعیت موسیقی هیچ.گاه در این ملک سامان نمی.گیرد؟
بخشی از موسیقی به مردم وابسته است و بخش دیگری از آن به هنرمند. اما در این میان ارگان.هایی هستند که رابطه.ی میان این دو بخش.اند. ما سعی می.کنیم همیشه بهترین.ها را ارائه دهیم و مردم هم همیشه در انتظار بهترین.ها هستند، اما در این میان همیشه کسان و جاهایی که واسطه بوده.اند، کار را خراب کرده.اند. در آن دوران هم که رادیو و تلویزیون متولی و مبلغ اصلی موسیقی بود، موسیقی.های سطح پایین و اغلب کاباره.ای حرف اول را می.زد. با وجود همه.ی بزرگانی که در رادیو و تلویزیون بودند و سعی داشتند کارهای خوب ارائه شود، اما در نهایت سیاست این نهاد به سمت موسیقی کاباره.ای مایل بود. تهیه.کنندگان این آثار، قدرت اصلی را در دست داشتند و این نوع موسیقی را ترویج می.کردند. اوضاع آن.قدر بد و بدتر شد که سال ۱۳۵۵ کار را رها کردم و گفتم دیگر نمی.خواهم با رادیو و تلویزیون کار کنم. ولی مردم همچنان مشتاق بودند و من همچنان پی کار را داشتم تا این ارتباط بین من و مردم حفظ شود. اما معمولاً در همه.ی شرایط کسانی در این وسط بوده.اند تا این ارتباط را خراب و یا کم.رنگ کنند. این وضعیت همچنان و تا امروز ادامه دارد. امروز صدا و سیما مدعی بزرگ موسیقی است که هیچ توجهی به موسیقی خوب ندارد. آنها سیاست.های خود را دنبال می.کنند و برای.شان تفاوتی نمی.کند که چه چیزی پخش کنند. از سوی ارگان.های دیگر هم اتفاقی نمی.افتد. همچنان ما هیچ سالن استانداردی برای کنسرت نداریم، سالنی که آکوستیک لازم را داشته باشد و یا حتی به لحاظ ظاهر دارای شأنیت یک کنسرت باشد. امروز هیچ کس از متولیان موسیقی، توجهی به موسیقی ندارد.

این توجه باید چگونه باشد تا نظر شما را جلب کند؟
هنر باید بیاید توی جامعه. باید لحظه به لحظه بین مردم جاری شود. شما وقتی توی زمین کشاورزی.تان چاه می.زنید، این چاه هر چقدر هم آب داشته باشد، تا کانال.کشی درست و حسابی نشود، به درد نمی.خورد. گیاهی از آن سبز نمی.شود، گل خوشبویی پرورش نمی.یابد، گندم.زار را پر و پیمان نمی.کند. ما الآن مشکل.مان آب آن چاه نیست که چاه.ها آب فراوان دارند، گندم.زارها و گل.ها و گیاهان.مان هم تشنه.ی استفاده از آن آب هستند؛ مشکل.مان در کانال.کشی است که خوب نیست، درست نیست. آب از یک طرف هرز می.رود و گیاه هم از خشکی و تشنگی می.سوزد...

اما در این دوران کانال.کشی.های دیگری هم هست...
بله، ما در عصر تکنولوژی زندگی می.کنیم و این به رابطه.ی هنرمند و مردم کمک فراوانی کرده است. الآن این رابطه به.شدت سریع و صریح شده است. کافی است چیزی بخوانی و حرفی بزنی تا چند لحظه بعد آن سوی دنیا بشنوند و خبردار شوند.

پس قاعدتاً به.عنوان یک هنرمند که دغدغه.ی رابطه با مردم را دارد، باید این.سال.ها را بیشتر از ۳۰، ۴۰ سال پیش دوست داشته باشید.
به.شرطی که کسانی.که مصرف.کننده.ی هنر هستند، بدانند که این هنر و تولید این اثر هنری هزینه هم دارد. بدانند پشت هر اثر هنری سال.ها تجربه خوابیده و ماه.ها تمرین صورت گرفته که این تجربه.ها و تمرین.ها هزینه.بر بوده است. این تند و تند کپی کردن.ها بدون توجه به هزینه.های سنگین هنرمندان و تهیه.کنندگان غیرمنصفانه است. یعنی مردم باید به این آگاهی برسند که به همان اندازه که پشتیبانی معنوی.شان مهم است، پشتیبانی مالی.شان هم اهمیت دارد...

با این حال هر وقت نیاز بوده، مردم این نوع حمایت را هم انجام داده.اند... فراموش نکرده.اید که سال گذشته مردم چطور برای خرید آلبوم آخر شما به سی.دی.فروشی.ها هجوم آوردند.
بله، این اتفاق.ها می.افتد و مردم هم همیشه قدرت و تصمیم جمعی.شان را نشان داده.اند، اما این مسئله نباید مقطعی باشد. این حمایت.ها صورت گرفته، اما زودگذر بوده. مثل وقت.هایی که زلزله می.شود. ببینید مردم در زلزله.ی رودبار یا زلزله.ی بم چه.کار که نکردند. اما مگر چقدر طول کشید؟ به.زودی همه این مصیبت.ها را فراموش کردند و کسی دیگر پی.گیری نکرد که آیا این کمک.ها به بهترشدن زندگی مصیبت.دیدگان منجر شد یا خیر.

آیا معتقدید که مردم ما بیشتر اهل «واکنش» هستند تا «کنش»؟
شاید بتوان چنین گفت. اما اگر هم اهل واکنش باشند، باید این تبدیل به یک عادت شود. مردم از ما انتظار دارند. انتظار دارند که همیشه به کمک.شان بیاییم و تنهای.شان نگذاریم. مردم ما را دوست دارند و دشمن هم فراوان داریم.

فراوان؟
بله... فراوان... فراوان.

چرا این.قدر دشمن دارید؟
نمی.دانم. این را باید از خودشان پرسید.

وقتی به نشریات قدیمی رجوع می.کنم، می.بینم در آن دوران هم شمایانی که این نوع موسیقی را ارائه می.داده.اید، دشمنان فراوانی داشته.اید و پرسش همیشه این بوده که چطور می.شود با کسانی.که از حافظ و سعدی و مولانا می.خوانند، دشمنی کرد...
دشمنی کرده.اند برای این.که همیشه خواسته.اند از کنار هنرمند سودی ببرند. یا سود مادی یا سود تبلیغاتی. وقتی یک هنرمند تن به این بازی نمی.دهد، دشمنی.ها آغاز می.شود. آنها دچار یک نوع بغض و بخل می.شوند و شروع می.کنند به دشمنی کردن. گاه اوقات حرف.هایی از کسانی می.شنوم که با خودم می.گویم آخر چطور می.شود یک نفر چنین حرفی بر زبان براند. آن هم وقتی که هیچ بدی در حق او صورت نگرفته. من یک هنرمندم و دارم کار خودم را می.کنم، به کسی هم کار ندارم. ولی نمی.فهمم این بهتان زدن.ها و ناسزاها و دشمنی.ها نسبت به موسیقی من برای چیست. اصلاً باید یک نفر برود این.ها را ببیند که چی می.خواهند، چرا این حرف.ها را می.زنند؟

هیچ.وقت دنبالش نرفته.اید ببینید که این.ها کی هستند و چرا این حرف.ها را می.زنند؟
اصلاً... اصلاً... یکی دو تا که نیستند... آنها کار خودشان را می.کنند، من هم کار خودم را... وقت و حوصله.اش را هم ندارم که بروم دنبالش بپرسم چرا به این موسیقی فحش می.دهند. دوست دارد فحش بدهد... بگذار بدهد. بگذار دلش خوش باشد... مردم که ناسزاها را باور نمی.کنند. مردم وقتی احساس کنند باید از هنرمندی حمایت کنند و باید دوستش داشته باشند، این کار را ناخودآگاه انجام می.دهند. بسیاری از جوانانی که مرا دوست دارند و همیشه در هر جا از من حمایت کرده.اند، ممکن است به هیچ وجه موسیقی مرا دوست نداشته باشند. اما می.فهمند، آگاهی این را دارند که اگر کسی دارد موسیقی درستی ارائه می.دهد، باید از او حمایت کنند. باید او را دوست داشته باشند. با این حال می.دانید بهترین حمایت.کننده.ی من چه کسانی هستند؟

چه کسانی هستند؟
بهترین حمایت.کننده.ی من همین.هایی هستند که به موسیقی من فحش می.دهند. من باید از آنها سپاسگزار باشم که بهترین عامل برای افزایش محبوبیت کار من هستند. هرچه آنها ناسزا بگویند، مردم مرا بیشتر دوست دارند. چی از این بهتر؟ من هنرم این بوده که کارم را درست انجام دهم. بعضی.ها هم هنرشان این است که ناسزا بگویند.

مگر شما هنوز نگران محبوبیت.تان هستید؟
نه... ولی هر کس دوست دارد که مردمش او را دوست داشته باشند. این چیز کمی نیست. این که مردم دوستت داشته باشند و وجدانت هم آرام باشد.

وجدان شما آرام است؟
بله، چون کارم را درست انجام داده.ام. من هنرم این بوده که کارم را درست انجام دهم. بعضی.ها هم هنرشان این است که ناسزا بگویند.

درباره.ی شما همیشه گفته شده که سلامت زندگی کرده.اید. این «سلامت زندگی کردن» چه نشانه.هایی دارد؟
سلامت زندگی کردن درباره.ی یک هنرمند ابعاد مختلف دارد. از سلامت جسم بگیرید تا سلامت فکر، سلامت گفتار، سلامت رفتار. وقتی دارای این سلامت باشی، قدر و مقامت پیش مردم بالا می.رود. هرجا می.روی، با دیده.ی احترام به تو نگاه می.کنند. من بالاترین سرمایه را دارم و آن محبتی است که مردم به من دارند. این شعار نیست، یک اعتقاد قلبی است. این که مردم مرا دوست دارند را با هیچ چیز دیگری عوض نمی.کنم. وقتی آدم.ها و عشق.شان وجود دارد، دیگر مادیات اهمیت خود را از دست می.دهند و باید بقیه.ی چیزها را دور ریخت. بعضی.ها می.خواهند با پول و قدرت مردم را بخرند و فکر می.کنند که می.توانند این کار را بکنند. اما مردم را در واقع ما خریده.ایم. نه خودشان را، دل.شان را. من این کار را کرده.ام. بهایش هم کم نبوده. یک عمر زندگی بوده. یک عمر به.قول شما «سلامت» زندگی کردن بوده...

شما از عشقی صحبت می.کنید که مادیات در مقابل آن اهمیت خود را از دست می.دهند. آیا این بدان معناست که شما به مادیات بی.توجهید؟
بی.توجه نیستم. به مادیات توجه دارم در حدی که زندگی مرا تأمین کند...

و البته شاید هم بیشتر...
نه... نه... در حد یک زندگی عادی. همین.قدر برایم کافی است.

برای سلامت جسم چه می.کنید... در این روزهای ۷۰سالگی؟
من آدم پرخوری نیستم. از آن دسته آدم.ها نیستم که هرچه دم دست.شان بیاید، بخورند. سیگار نمی.کشم، اهل هیچ دودی نیستم، هیچ اعتیادی ندارم. یک زمان.هایی کوه می.رفتم که الآن دیگر نمی.شود. اما پیاده.روی می.کنم. در همه.ی این سال.ها سعی کرده.ام سالم زندگی کنم. نتیجه.ی آن می.شود که بتوانی در ۷۰سالگی هم مثل ۵۰سالگی آواز بخوانی و زندگی عادی.ات را داشته باشی. این سلامت به تنهایی کافی نیست، باید در کنارش صداقت هم داشته باشی. این.که ریاکاری نکنی، چون مردم زودتر از هر کس دیگری می.فهمند. دست آدم.های ریاکار زود رو می.شود، چون آنها نمی.دانند که فرستنده.ها و گیرنده.ها از یک جنس هستند. از سر هم.اند. یک هنرمند، یک سیاست.مدار، یک وکیل، یک تاجر... اگر صداقت داشته باشد، بلافاصله حرفش و کارش به دل مردم می.نشیند. کسی در درست بودن او شک نمی.کند. اما ریاکار که باشد، حتی پیش از آن.که خودش بفهمد، مخاطبش فهمیده است.

آیا در جریان موسیقی زیرزمینی امروز هستید؟
خیلی کم پیش می.آید که چنین موسیقی را گوش کنم. دو سه باری در جایی بوده.ام و چیزهایی شنیده.ام، اما هیچ.وقت آن را دنبال نکرده.ام. موسیقی بایگانی.های مختلفی دارد. سرچشمه.های متفاوتی دارد که دوران تکنولوژی مدرن باعث شده در ارتباط بیشتری با یکدیگر قرار بگیرند. موسیقی زیرزمینی که بیشتر به شکل موسیقی رپ ارائه می.شود، مال ما نبوده، اما امروز در اختیار جوان.های ما قرار گرفته و شکلی ایرانی پیدا کرده. چون به نوعی ما موسیقی شبیه آن را داشته.ایم. چه دراویشی که در خیابان.ها می.خواندند، چه روضه.خوان.های.مان که حرف.های.شان را لابه.لای مرثیه.ها و مداحی.ها به مردم می.گفتند و چه پیش.پرده.خوان.های تئاتر که حرف.های انتقادی می.زده.اند. اینجا می.بینید که موسیقی رپ امروز در مضمون و محتوا چندان از موسیقی جاری در کوچه و بازار ما دور نبوده است. حالا امروز ریتم متفاوتی پیدا کرده و با موسیقی غربی درآمیخته.

اما در آن دوران هیچ.گاه «کلام» تا این حد بی.پروا نبوده...
بله، خب به هر حال آن شعرها بیشتر جنبه.ی مذهبی داشته. یا مداحی بوده یا چاووش.خوانی یا انتقادهای ظریف. اما الآن موسیقی رپ بیشتر جنبه.ی اعتراضی پیدا کرده و این اعتراض گاهی به شکل بی.پروایی خودش را اثبات می.کند. بی.پروایی که گاهی دیگر تبدیل به بی.ادبی می.شود.

چرا؟ این بی.ادبی از کجای جامعه.ی ما می.آید؟
به.نظرم مقصر این بی.ادبی.ها مسئولان هستند. مشکل ما آنهایی بوده.اند که چنان سایه.ی سنگین خودشان را روی سر این جوان.ها انداخته.اند که آنها مجبور شده.اند بروند توی زیرزمین خانه.شان و هنرشان را تولید کنند. آنها اجازه نداده.اند جوان در جهت اصالت خودش پیش برود و آن وقت سر از یک جای دیگر درآورده. مقصر مسئولان.اند. در همه.جای دنیا هم همین.طور است. این محدودیت.ها انحراف می.آورد. مردم و جوان.ها هیچ تقصیری ندارند.

وظیفه.ی شما این وسط چیست؟
این.که بیش از پیش اصالت این جوان.ها را بهشان یادآوری کنم. این.که از آنها بخواهم حتی اگر حرف جدیدی می.خواهند بزنند ـ که باید بزنند ـ اصالت.شان را فراموش نکنند. هیچ.کس از آنها انتظار ندارد که به سنت پایبند باشند. این تصمیم خود آنهاست که بخواهند دنباله.روی سنت پیشینیان.شان باشند یا سنت.شکنی کنند، اما این انتظار از آنها می.رود که اصالت.شان را حفظ کنند. من خودم در بسیاری از موارد برخلاف سنت.های رایج حرکت کردم، اما تمام تلاشم این بوده که اصالتم و ریشه.ام را فراموش نکنم. فراموش نکنم که کجایی هستم و ریشه.ام در کجاست.

مصداق این سنت.شکنی اما پایبندی به اصالت.ها در کارهای شما چه بوده؟
وقتی شروع کردم به خواندن شعر نو در فضای موسیقی سنتی، این اتفاق افتاد. کسی انتظار نداشت شعر نیما و سهراب و اخوان ثالث را با نوای سنتور و کمانچه بشنود. من این کار را کردم و طبیعی است که در ابتدا هم مخالفانی داشتم. همان.طور که هر سنت.شکنی دارد. همان.طور که نیما هم مخالفانی چنین داشت.

شما این خوش.وقتی را داشته.اید که با شاعران بزرگی چون نیما، سهراب و ... هم.عصر باشید...
بله، این خوش.شانسی من بوده که بعد از نیما به دنیا آماده.ام که بتوانم شعر نو بخوانم.

بله، اما پرسش من این است که آیا تصور می.کنید در روزگار «کم.شاعر» امروز، باز هم محمدرضا شجریانی پیدا شود؟
بله، پیدا می.شود. خاک خودش این کار را می.کند. جغرافیا بستر فرهنگ است و این جغرافیا خودش می.داند که کی و کجا هنرمندش را تحویل دیگران بدهد. بهترش را هم می.دهد. این یک قانون است؛ مطمئن باشید.

شما از بسیاری از شاعران معاصر ترانه خوانده.اید؛ از نیما تا سهراب، از سیاوش کسرایی تا فریدون مشیری... اما چرا هیچ.گاه از فروغ چیزی نخوانده.اید؟
دلیل خاصی نداشته. شاید شعری را که بتواند در لحظه.ای خاص، ارتباط ویژه.ای با من بیابد پیدا نکرده.ام.

شعرهایی که خوانده.اید، انتخاب خود شما بوده یا آهنگ.سازان؟
اغلب انتخاب خودم بوده است، اما بسیار هم پیش آمده که آهنگ.ساز شعر را پیشنهاد داده و اگر دوست داشته.ام، آن را پذیرفته.ام.

آیا شاعران صاحب.نامی هم بوده.اند که پیشنهاد خواندن شعری از خودشان را به شما بدهند؟
بله، مواردی بوده، اما اجازه بدهید نام.شان را نبرم.

کنسرت.های فراوانی را در سراسر دنیا گذاشته.اید. آیا در جایی هم بوده.اید که کسی محمدرضا شجریان را نشناسد.
نه... هرجا رفته.ام، با استقبال فراوانی مواجه شده.ام.

و برای من جالب است که این استقبال از طرف مردمی صورت گرفته که در نبود موسیقی ایرانی خوب در خارج از ایران به تماشای کنسرت شما آمده.اند. کسانی.که سال.هاست به شنیدن ترانه.های مسموم لس.آنجلسی عادت کرده.اند.
من موافق نیستم که کلمه.ی «مسموم» را به.کار ببریم. موسیقی در هیچ شکلی آدم را به انحراف نمی.کشاند. این خود آدم است که از یک ابزاری ممکن است برای منحرف.شدن استفاده کند.

اما بعضی موسیقی.ها ظرفیت.شان برای این.که آدم را در مسیر دیگری بیندازند، بیشتر است.
من نمی.توانم حد و مرز و تعریفی برای آن قائل شوم. موسیقی مایه.ی انحراف نیست. با موسیقی یا می.رقصند، یا گریه می.کنند، یا فکر می.کنند، یا به آرامش می.رسند. خب، حالا شما بگویید در کجای این چهار مورد انحراف است؟ هیچ موسیقی.ای در هیچ.کجای دنیا آدم را به ابتذال نمی.کشاند.

با این حساب، شما با به.کار بردن واژه.ی موسیقی «مبتذل» هم موافق نیستید...
موسیقی مبتذل موسیقی.ای است که بد اجرا شود، همین. بسیاری از موسیقی.های سنتی ما مبتذل هستند. بد اجرا شده.اند، به مسخرگی کشیده شده.اند و بسیاری از موسیقی.های غیرسنتی هستند که بسیار خوب اجرا شده.اند. شعر و آهنگ و خوانندگی درستی دارند. تنظیم.های خوبی دارند. نمی.شود آنها را مبتذل دانست. ملاک ابتذال این است: بد اجرا شدن.

آیا فرصتی برای شنیدن موسیقی پیدا می.کنید؟
بله، من اگر وقت کنم، بیشتر موسیقی.های کلاسیک خوب گوش می.کنم. فضای ذهنی که این نوع موسیقی برای من ایجاد می.کند، هیجان یا آرامشی را که به من می.دهد، به.شدت دوست دارم.

آیا هیچ.وقت موسیقی.ای گوش کرده.اید که دیگران را متعجب کند؟
نه... به شکلی که انتخاب خودم باشد، خیر. اما اگر در جایی باشم که این نوع موسیقی پخش شود هم مخالفتی با آن نمی.کنم. همیشه گفته.اند بدترین موسیقی آنهایی است که در عروسی.ها پخش می.شود. خب، باید این نوع موسیقی هم باشد. آن فضا آن موسیقی را اقتضا می.کند. توی عروسی که آواز شجریان پخش نمی.کنند!

تصورش برایم سخت است که شما توی عروسی حضور داشته باشید و ارکستر بخواهد ترانه.های جوان.های امروز را بخواند.
نه... چرا نباید بخوانند. عروسی است دیگر. به.خاطر یک نفر که بقیه نباید معذب شوند. البته من اساساً کمتر پیش می.آید که به عروسی بروم. به.خاطر همین سروصداها و شلوغی.ها. اما اگر در یک عروسی هم مجبور باشم بروم و سروصدای موسیقی معذبم کند، اعتراضی نمی.کنم. می.ٰروم یک جای دیگر می.نشینم که صدای بلندگوها کمتر اذیتم کند.

پس مشکل بلندگوها هستند...
بله مشکلم با بلندگوهاست، نه با آن موسیقی که توی عروسی می.خوانند. آن موسیقی هم جایگاه خودش را دارد و اگر درست ارائه شود، آدم را به شادمانی وامی.دارد و شاید سر انگشتی هم با آن تکان دهد. چه اشکالی دارد؟

استاد! تا الآن چند تا ساز ساخته.اید؟
حدود ۱۱، ۱۲ ساز ساخته.ام که ۹تای آن الآن دارد در ارکستر مورد استفاده قرار می.گیرد.

اما هیچ.وقت این سازهای جدید همه.گیر نشده.
زمان می.برد. سالیان سال باید بگذرد تا این سازها بین مردم جا باز کند.

چقدر به آینده.ی همایون شجریان امیدوار هستید؟
خیلی... خیلی... همایون تا اینجا درست آمده. حرف.های زیادی برای گفتن دارد که تا اینجا گفته و پس از این هم فراوان خواهد گفت.

آیا این حرف.ها، حرف.های شماست؟
حرف.های خودش است. اما من هم با اغلب آنها موافقم. حرف.های زمانه.ی خودش است.

اگر روزی بخواهد حرفی بزند که حرف شما نباشد، با او مخالفتی نمی.کنید؟
اصلاً... اصلاً... او خودش یک آدم بالغ و باتجربه و خوش.فکری است که نظریات خودش را دارد.

اما بسیاری معتقدند که همایون به.شدت به شما وابسته است و بدون اجازه.ی شما هیچ کار نمی.کند.
نه... نه... عشق و علاقه.ی پدر و پسری بین ما هست، اما هیچ وابستگی هنری میان ما وجود ندارد.
جغرافیا بستر فرهنگ است و این جغرافیا خودش می.داند که کی و کجا هنرمندش را تحویل دیگران بدهد. بهترش را هم می.دهد. این یک قانون است؛ مطمئن باشید.

و اگر یک روزی همایون از شما پیشتر بیفتد، شما ناراحت نمی.شوید؟
باید بیفتد، اگر نیفتد عاقش می.کنم.

اگر عکس.های خانواده.ی سلطنتی را در یکی دو سال آخر دوران پهلوی بررسی کنید، که در همه.ی عکس.ها ـ برخلاف سال.های قبل.تر ـ شاه نایستاده، او روی یک صندلی نشسته است. گفته می.شود دلیلش این بوده که پسر شاه قدش از پدرش بلندتر شده بوده و او نمی.خواسته که مردم کسی را ببینند که از او بلندتر است، حتی اگر پسرش باشد. آیا شما نگران این نیستید که روزی همایون قدش از شما بلندتر شود؟
هرگز... هرگز... تمام آرزوی من این است که همایون از من جلوتر برود. یک روز وقتی ۱۵ساله بود، به من گفت بابا من هم می.خواهم مثل تو از صفر شروع کنم. بلافاصله به او گفتم: «تو غلط می.کنی! من از صفر آمده.ام تا اینجا، حالا می.خواهی دوباره بروی از صفر شروع کنی؟ تو باید از همین.جا شروع کنی.»

هیچ.وقت دعوایش نکرده.اید؟
هیچ.وقت... کسی نمی.تواند باور کند که ارتباط من با همایون تا چه حد عاشقانه است.

در ارتباط با وضعیت فعلی جوان.ها چه چیزی بیش از هر چیز دیگر شما را نگران می.کند؟
من نگران این هستم که مبادا شرایط فعلی اجتماعی نتواند استعدادهای آنان را بارور کند. این نگرانی همه.ی پدرهاست. من نگران این هستم که جوان.ها در راهی که انتخاب می.کنند، سرخورده شوند و به گوشه.ای پناه ببرند.

به.نظر می.رسد هرچه جلوتر آمده.اید، فعالیت.های اجتماعی.تان را گسترده.تر کرده.اید. مثلاً در زلزله.ی بم فعال.تر از زلزله.ی رودبار بودید. چرا روز به روز این فعالیت.ها گسترده.تر می.شود؟
من مجبورم... مجبورم با مردم باشم. نسبت به آنها مسئولیت دارم. نمی.توانم همین.جوری رهای.شان کنم. آنها همیشه از من حمایت کرده.اند، من چطور می.توانم نسبت به آنها ناسپاسی کنم؟

اما در شرایط یک زندگی عادی، آدم.ها هرچه سن.شان بالاتر می.رود، فعالیت.های اجتماعی.شان کمتر می.شود. درباره.ی شما این اتفاق معکوس بوده...
به.خاطر این.که توقع مردم از من بالاتر رفته. نمی.توانم این توقع را نادیده بگیرم. من دارم با این مردم زندگی می.کنم.

آیا این فعالیت.ها به شما حس جوانی هم می.دهد؟
کاملاً... این حس جوانی را دوست دارم. ممکن است جسمم توانایی خواست.هایم را ندهد، من طراوت آن سال.ها را ندارم، ولی خدا را شکر که سلامت هستم و می.توانم کار کنم.

جوان به نظر رسیدن را چطور؟ آن را هم دوست دارید؟
این.که فکرم جوان باشد را بیش از این.که جوان به نظر برسم، دوست دارم.

درست از مقابل در ورودی دفترتان تا اینجا، در اتاقی که الآن روبه.روی هم نشسته.ایم، دیوارها پر هستند از عکس.ها و طرح.هایی از صورت شما. آیا این بدان معنی است که شما شیفته.ی خودتان هستید؟
هیچ.کدام از این عکس.ها را من نزده.ام. همه.اش را بچه.ها انتخاب کرده.اند. اتفاقاً همیشه به آنها اعتراض می.کنم که چرا این.قدر عکس مرا می.زنند روی دیوار! خیلی از این عکس.ها هم عکس.هایی است که توی جلد نوارها کار شده است.

در این لحظه.های آغازین ۷۰سالگی، چه چیزی شما را به ادامه.ی زندگی امیدوار می.کند، آقای شجریان؟!
زمان دارد می.گذرد. این لحظه.ها مثل سیبی هستند که روی آب شناورند. باید دستت را دراز کنی و سیب را چنگ بزنی. همه.ی امیدم این است که در این سال.های باقی.مانده، سیب.های بیشتری از روی آب بگیرم.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 208]