شمال مغناطیسی از استوا سردرمی آورد؟

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: شمال مغناطیسی از استوا سردرمی آورد؟

نگاهی به سرعت گرفتن پدیده جابه جایی قطب های مغناطیسی زمین

شفق قطبی در آسمان تهران! شاید در چند دهه پیش موضوع جذاب و هیجان انگیز جابه جایی قطب های زمین صرفا با ترسیم فرضی شرایط زمین در آینده مورد بحث و بررسی قرار می گرفت، اما بتدریج به آن آینده نزدیک می شویم. موضوع بسیار ساده است؛ قطب های مغناطیسی زمین در حال حرکت و جابه جایی هستند. در این صورت دور از ذهن نخواهد بود که تا چند دهه آتی، شفق چشم نواز قطبی در آسمان تهران و کشورهای اطراف هم قابل روِیت باشد!
شاید بهتر باشد از این پس بابانوئل با دقت بیشتری به قطب نمای خود نگاه کند، زیرا قطب شمال مغناطیسی زمین در حال جابه جایی و عوض کردن جای خود با قطب جنوب مغناطیسی است. البته نباید خیلی هم نگران بود، چون خبر از جابه جایی جغرافیایی دو قطب نیست، بلکه تنها از بعد مغناطیسی جای خود را با یکدیگر عوض می کنند. بحث جابه جایی قطب های مغناطیسی زمین، موضوع بحث برانگیز چندان تازه ای نیست. نخستین نشانه های قطعی و علمی جابه جایی قطب های مغناطیسی زمین به مقاله ای باز می گردد که سال ۱۸۷۲ از سوی چالز اسین براشر منتشر شد، گرچه نخستین بار در سال ۱۸۳۱ گروهی از محققان متوجه وجود چنین تغییری شده بودند. او با تفسیر افسانه های مکزیکی به این نتیجه علمی رسید که قطب های مغناطیسی زمین تاکنون ۴ بار از بیش از ۱۰ هزار و ۵۰۰ سالپیش از میلاد تاکنون جابه جا شده اند. در دهه های گذشته تحقیقات دامنه داری در این زمینه انجام شده و حتی در ناسا رشته مطالعات گسترده ای با تمرکز بر سرعت و دیگر فاکتورهای تعیین کننده در این فرآیند به مرحله اجرا درآمده است؛ اما تحقیقات جدیدی در این زمینه به عمل آمده که موجب حیرت دانشمندان علوم زمین شناسی شده است؛ فرآیند جابه جایی قطب های مغناطیسی زمین با سرعت خیره کننده ۶۴ کیلومتر در سال در حال انجام است!
آرنولد شالت، زمین شناسی است که در انستیتو فیزیک زمین در فرانسه تحقیقات دامنه داری در این خصوص داشته است. تازه ترین تحقیقات وی نشان می دهد قطب شمال مغناطیسی زمین با سرعت ۶۴ کیلومتر در سال به سوی روسیه در حال نزدیک شدن است. نتیجه تحقیقات وی در نشریه معتبر نشنال جغرافی منتشر شده است، اما نکته جالب این داستان از همین جا پررنگ تر می شود. دقیقا ۵ سال پیش و در همین نشریه گزارشی منتشر شد که نتیجه تحقیقات دامنه دار گروهی از زمین شناسان درباره سرعت حرکت میدان مغناطیسی شمال زمین به سوی روسیه بود. در آن گزارش آمده بود، قطب شمال مغناطیسی زمین با سرعت ۴۰ کیلومتر در سال به سوی روسیه نزدیک می شود. این که تنها در مدت کمتر از ۵ سال با انجام دور تازه ای از تحقیقات مشخص شود که سرعت حرکت قطب شمال مغناطیسی زمین بیش از ۲۰ کیلومتر در سال افزایش یافته، موجی از حیرت و هیجان را در میان زمین شناسان ایجاد کرده است.
زمین شناسان در توجیه این فرآیند به هسته زمین اشاره می کنند و آن را عامل اصلی بروز این رویداد می دانند؛ البته هسته زمین آنقدر عمیق است که دانشمندان نمی توانند مستقیم میدان مغناطیسی سیاره مادر را مورد بررسی قرار دهند، اما با تکیه بر فناوری های نوین این امکان برای آنها فراهم شده است تا با دنبال کردن حرکات و جابه جایی های میدان مغناطیسی زمین در سطح و فضا، به گمانه زنی بپردازند. تحقیقات اخیر دانشمندان نشان می دهد منطقه ای مغناطیسی در سطح هسته زمین وجود دارد که تغییرات در آن بسیار سریع و فراتر از تصور صورت می گیرد. آرنولد شالت، تغییر قطب شمال مغناطیسی زمین را بر گردن همین منطقه مرموز از هسته زمین انداخته و پیش بینی می کند در دهه های آتی مردم کشورهایی که به دور از قطب شمال زندگی می کنند احتمالا شاهد پدیده جذاب و دلفریب شفق قطبی خواهند بود؛ البته او در طرح این موضوع که مردم کشورهای نزدیک تر به قطب نیز چنین امکانی را به دست آورند هنوز تردید دارد.
در حالی که بسیاری از زمین شناسان نزدیک شدن شمال مغناطیسی زمین به استوا را مورد بررسی قرار می دهند، بسیاری نیز درباره مسیر آینده حرکت شمال مغناطیسی زمین تردید دارند
شمال مغناطیسی زمین، جایی که عقربه های قطب نما آن را نشان می دهند در حوالی نقطه ای از زمین است که به آن در علم جغرافیا، قطب شمال گفته می شود. در حال حاضر شمال مغناطیسی زمین نزدیک به جزیره السمر کاناداست. قرن هاست که مسیریاب ها از شمال مغناطیسی برای هدایت کاروان ها و مسافران استفاده کرده اند و حتی هنوز هم در مناطق دورافتاده و محروم از فناوری های نوین، استفاده از این شیوه مسیریابی رواج دارد. با توجه به تغییراتی که در حال انجام است اختلالات زیادی در فرآیند جهت یابی آنها روی می دهد و شاید به همین دلیل است که می شنویم بسیاری از آنها که سال ها از این روش استفاده می کرده اند، دیگر اعتماد چندانی به تعیین مسیر با تکیه صرف بر شمال مغناطیسی ندارند! از سال ۱۸۳۱ که نخستین نشانه ها درخصوص جابه جایی شمال مغناطیسی زمین دیده شد، دانشمندان این فرآیند را در گذر زمان دنبال کرده اند. در سال ۱۹۰۴ گروهی از زمین شناسان متوجه شدند شمال مغناطیسی زمین با سرعت ۱۵ کیلومتر در سال به سوی شمال شرقی در حال جابه جاشدن است. در طول یک قرن گذشته این فرآیند همواره زیرنظر زمین شناسان بوده است تا آن که در سال ۱۹۸۹ این روند، سرعت قابل توجهی گرفت و در نهایت در سال ۲۰۰۷ دانشمندان به این نتیجه رسیدند که قطب شمال مغناطیسی زمین با سرعتی بین ۵۵ تا ۶۰ کیلومتر در سال به سوی سیبری روسیه در حال پیشروی است.
جابه جایی سریع قطبین مغناطیسی زمین گویای آن است که اعمال تغییرات اساسی و به روز کردن نقشه های میدان مغناطیسی زمین کاملا ضروری است.
در قرن گذشته شمال مغناطیسی زمین ۱۱۰۰ کیلومتر به سوی سیبری حرکت کرده است. این آمار جالب توجهی است که از سوی جو استونر از دانشگاه اورگان و حدود ۵ سال پیش ارائه شد. وی عقیده دارد اگر جابه جایی قطب های مغناطیسی زمین با همین روند ادامه داشته باشد، تا نیم قرن آینده یعنی حدود سال ۲۰۶۰ قطب شمال مغناطیسی زمین در سیبری خواهد بود. او می گوید: با پدیده ای طبیعی سر و کار داریم که بسیار سریع در حال روی دادن است. این پدیده حداقل در ۵۰۰ سال گذشته مشاهده نشده است. تحقیقات وی نشان می دهند چنین جابه جایی ۴۰۰ بار در ۳۳۰ میلیون سال گذشته روی داده است. این ارقام در نوع خود هیجان انگیز هستند، اما استونر طور دیگری فکر می کند: ما فقط شاهد سرگردانی طبیعی شمال مغناطیسی زمین هستیم!

● قطب سرگردان
زمین شناسان بر این عقیده اند که زمین دارای میدان مغناطیسی است؛ چون هسته سیاره مادر از مرکز یونی آهنی تشکیل شده که اطراف آن را فلزی مایع احاطه کرده است. این مجموعه به دینامی شباهت دارد که افسار میدان مغناطیسی زمین را در اختیار دارد. دانشمندان در گذشته بر این گمان بودند که چون هسته مذاب زمین همواره در حال حرکت است، بروز تغییرات در میدان مغناطیسی آن می تواند مکان سطحی شمال مغناطیسی را نیز تحت الشعاع قرار دهد. اگرچه تحقیقات دانشمندان در یک دهه گذشته مهر تأییدی بر این ایده است اما زمین شناسانی همچون شالت نیز هنوز در گفتن این که روزی شمال مغناطیسی زمین از روسیه عبور خواهد کرد تردید دارند. او می گوید: پیش بینی آینده بسیار دشوار است. البته این پایان ابهامات موجود نیست. در حالی که بسیاری از زمین شناسان نزدیک شدن شمال مغناطیسی زمین به استوا را مورد بررسی قرار می دهند، بسیاری نیز درباره مسیر آینده حرکت شمال مغناطیسی زمین تردید دارند، مسیری که ممکن است به هر سمتی باشد.