نقد و بررسی شعری از شیرکو بیکس

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

محقق : اقبال محمدی ( بلبان آباد )
« مار ماسیه کی جاسوس »
له به ر سیلاو ( به خاطر وجود سیلاب )
ئه و رو ژه ماسیگره کان ( ماهیگبران آن روز )
نه یانتوانی له ماله وه ( نتوانستند از خانه )
بینه ده ری ( بیرون بیاییند )
بویه ئیتر له گوره پانی رووبارداو ( به همین خاطر در پهنای رود بار و ..)
له بنه وه ( در اعماق آب )
بو به جه ژنی ماسییه کان و تا شه و دره نگ ( عید بود برای ماهیان و تا دیر وقت )
هه لپه رین و ده س له ملان ( با شادی و رقص و آواز )
خواردیانه وه . ( لذت بردند )
که سیلاوه که نیشته وه توری توره ( اما وقتی سیلاب فرو نشست تور عصبانی )
به چاو ساغی ( با راهنمای )
یه کیک له مار ماسییه گه وره جاسوسه کان ( یکی از مار ماهیهای بزرگ جاسوس )
هه ر له گوره پانی ئاودا ( در همان پهنای آب )
بو سه یه کی بو نانه وه ( دامی برایشان انداختند )
به داخه وه ( و افسوس ...)
هه موو به سه ر خوشی گیران ! ( همه آنها در حالی که سرمست بودند به دام افتاند)
مارتین هایدگر فیلسوف بزرگ آلمانی گفته است :
« وجود و هستی تنها در زمان و زبان است که معنا می یابد و شعر عالی ترین فرم زبان است »
در تمام طول تاریخ همواره و در همه جوامع انسانها برای ابراز اندیشه ها و افکار و به قول دکارت « من می اندیشم پس من هستم » برای اثبات هستی خویش راهکارهای مختلفی را آزموده اند از ابداع فلسفه و منطق یونایان و طبابت ایرانیان و جنگ های مغولیان گرفته تا تولیدات صنعتی جدید کشورهای صنعتی و پیشرفته همه به نوعی وسیله ایی بوده اند برای ابراز و جود و هستی و بیان اندیشه هایشان . اما آنچه شاید در میان همه اقوام مشترک باشد شعر و شاعری بوده است که از نخستین ایام اختراع زبان و خط توسط انسانها ، از آن برای بیان مقاصد خویش و نفوذ این اندیشه ها در دیگران استفاده نموده اند .و به قول هایدگر آنانکه از این عالی ترین ابزار ابراز وجود استفاده نموده اند ، ماندگار تر بوده اند ، ایلیاد و ادیسه هومر هنوز ما را با دوران اوج تمدن یونانیان باز می گرداند شاهنامه فردوسی سندی بر وجود و هستی قوم پارس می باشد و و سروده های هندی هنوز دلیلی بر قدمت تمدن آنان است. قبل از اختراع وسیال رسانه ایی فراگیر و گسترش علم و صنعت شاعران بیشترین کارکرد را در میان اطرافیان و ملل خویش داشته اند ، همواره بزرگترین متفکران به سرودن شعر نیز گرایش داشته اند . و این نشان از قدرت و جادوی شعر دارد . شعر همپای اندیشه های زمانه محتوا و موضوعات خود را بیان نموده است زمانی برای بیان دلاوری جنگجوبان بود و شاهنامه ها پدید آمدند ، زمانی برای بیان مسائل عارفانه و همزبانی با عارفان بزرگ و زمانی زبان حال عاشقان بود واما در زمانه ما که مسائل اجتماعی بزرگی بر جوامع روی داد و بزرگترین انقلابات سیاسی و اجتاعی و فرهنگی پا به عرصه مسائل جهانی نهادند شعر نیز همزمان با این تحولات تحول و دگرگونیهای اساسی در مضمون محتوای خود ایجاد کرد و جاودانه ترین شعرها همان اشعاری بودند که به بررسی مسائل و مشکلات اجتماعی پرداختند . وبزرگترین شاعران شاعران اجتماعی بودند البته ناگفته نماد که با تغیر در محتوا و مضمون اشعار در قالب و فرم شعری نیز تغیرات بنیادین آغاز شد گرایشی جهانی به شعر نو پدید آمد . در کشورهای غربی این کار به مانند دیگر تغیرات زودتر و سریعتر از کشورهای دیگر صورت گرفت و در دیگر کشورها نیز بعد از زمانی هم در محتوای اشعار و هم در فرم وقالب شعری تحول ایجاد شد . وچون ما در این نوشتار در پی بررسی نقش شعری یکی از از شاعران کرد زبان می باشیم وچون کردها از مللی هستند که بعدها به شعر نو و مضامین اجتماعی روی آوردند وهم از لحاظ پیشرفت رسانه ایی در پله هایی پایینتر از غربیان بودند پس به این خاطر شاعرانشان زبان گویای آنان بودند و اشعارشان نمودی از وضعیت جامعه آنها کردها با گوران تحولی در شعر کلاسیک به وجود آوردند و از این قالب جدید برای بیان اندیشه های جدید به خصوص اجتماعی روی آوردند . شاعرانی نظیر پشیو شیرکو بیکس لطیف هلمت رفیق صابر فرهاد پیربال و..... در این نوشتا ر ما در پی نقد و برسی شعری از شیرکو بیکه س که بدون شک از بزرگترین شاعران کرد در تمام اعصار به ویژه در دوران معاصر بوده است می پردازیم شیرکو با بهره گیری از تشبیهات و تصویرات بدیع و زیبا محتوایی عمیق و اجتماعی را در اشعار خویش بیان می نماید شیرکو شاعری پست مدرن می باشد که با در هم آمیختن محتوای بسیار جدید و نو و بهره گیری از تشبیهات و استعارات کلاسیک و طولانی نمودن اشعار تا حد رمان شعری توانسته است جایگاهای جهانی برای خویش کسب نماید و جوایز فراوانی را کسب کند و چنین بار نامزد دریافت جایزره نوبل گردد . که بنا به دلایلی از اخذ این جایزه بی بهر مانده است... پس از این مقدمه کوتاه این به بررسی شعر « مار ماسیه کی جاسوس » می پردازیم .
این شعر که به مانند بیشتر اشعار شیرکو شعری سمبولیک و نمادین می باشد در پی بررسی مسائله ایی بسیار مهم در جوامع امروزی می باشد . چنانچه بیشتر ما مطلعیم تاریخ جهان در صده بیستم مصادف بود با انقلابهای بزرگ سیاسی و گاها اجتماعی فرهنگی ، انقلابها که بر اثر عواملی چند و نظریات گوناگونی از باورهای مختلف و از سوی نظریه پردازان برای علل وقوع آنها ارائه شد است اما به هر حال و به هر دلیل این پدیده مهم بسیار روی داده است. اکثر انقلابها در جوامع گوناگون بالاخص شرقی به وسیله توده ها صورت گرفته است و در شرایط بحران برای مدتی ضمام امور را در دست گرفته ان و سپس همان نظریه مشهور افلاطونی که قدرت فساد می آورد دامن گیر انقلابها و وارثان آنان را گرفته و دوباره تبدیل به کشورهای جدا از آرمانهای انقلاب گشته اند و به دیکتاتوریها بسیار نزدیک گشته اند ، هر چند کارل پوپر این دیدگاه و این پیشبینی نمودن سیر جوامع را از روی تجربیات گذشته کاری عبث و و بی خردانه می داند اما تا حدودی صادق است . شیرکو نیز در این شعر سیر انقلاب را در جامعه ایی نمادین و فرضی بررسی نموده است :
در شعر زیر وازه های زیر نماد ی از اصطلاحات زیر می باشند :
سیلاب : دوران انقلاب و فروپاشی حکومتها
ماهیگیر : حاکمان و زمام داران قدرت
ماهی ها : عامه مردم و توده ها
مار ماسی : عوامل مخرب و دو پهلو در دوران انقلاب
تور : قدرت و وسیله اقتدار حکومتها
عمق آب : درگونی در زیربنا ی جامعه
در مصرع اول شاعر با ترسیم فضای سیلابی ، خواننده را به یاد فضای غیر طبیعی و سیلاب گونه جامعه می اندازد که در ایام انقلاب بسیار فراوان دیده می شود و امری طبیعی می باشد ایامی که برای عامه یا توده مردم ( ماسیه کان ) روزهای ابراز وجود و شادمانی و پایکوبی ( هه لپه رکی ) می باشد و فرصتی است تا ایام را به کام قدرتمندان و حاکمان بر منصب ( ماسیگره کان ) تلخ کنند و و نگذارند دیگر پا را از گلیم خویش درازتر نموده و بر مردم اعمال دیکتاتوری نمایند . و آنها را مجبور به پذیرش فضای موجود بنمایند ( له مال نه ینه ده ری ) . البته گاها علاوه بر انقلابات عوامل کوتاه و مختصر و گذرای که بیشتر به هیجان از آن نام برده می شود نیز موجب اخلال و بروز سیلاب می گردد . اما آنچه انقلاب را از این شور و هیجانات لحظه ایی و زود گذر جدا و متمایز می نماید عمقی بودن آنها می باشد . ( له گوره پانی روبار دا و له بنه وه ) کلمه له بنه وه یعنی در عمق نشان از وسعت و دامنه و عمیق بودن انقلابات دارد که به نحوی فراگیر و عمومی و همه جانبه می باشد که اکثر نظریه پردازان بر انند که انقلابات تنها در صورتی انقلاب شمرده می شوند که تغیر از زیر بنا و عمق جامعه صورت پذیرفته باشد و تغیرات روبنای حاصل و پیامد تغیرات زیر بنایی باشد . نکته ایی دیگر در اینجا که شاعر و متفکر توانای کرد بدان اشاره نموده است عمر و مدت انقلاب و ایام آرمانی و خوشیهای انقلابیون و توده ها می باشد ، چنانچه در بالا اشاره شد. بیشتر انقلابات بعد از مدتی که اکثرا هم دوره ایی بالنسبه کوتاه مدت بوده اند راه و آرمان انقلاب را تغیر و تحریف و گاها بر ضد آنها به کا برده اند. در اینجا ( بو به جه ژنی ماسیه کان تا شه و دره نگ ) شاعر مدت یک شب را برای اظهار لذت و بهر برداری ماهیها از فضای سیلابی بیان نموده است و این کوتاه مدتی حاکی از همان مسائله ایی است که بیان شد . و با فروکش نمودن سیلاب یا همان ایام انقلاب و پر جنب جوش باز ( توری توره ) که نماد قدرت می باشد پا به عرصه جامعه نهاده و توده را باز به زیر سیطره و سلطه خویش کشیده و بازبر آنها اعمال قدرت و نفوذ و دیکتاتوری می نماید در اینجا شاعر از تکرار واژه ماهیگیر امتناع نموده است و به جای آن واژه « تور» را که نماد قدرت می باشد آورده است چرا که بعد از هر انفلابی عوامل و کارگزاران و حکام تغیر نموده اما آنچه هرگز و در هیچ جایی تغیر نخواهد نمود خود قدرت خواهد بود که بعد از هر انقلابی نیز باز بر توده و عامه اعمال خواهد شد و باز همان گونه که گفته شد موجب به فساد کشیدن کارگزاران آن ولو انقلابی هم باشند خواهد شد به مانند : استالین انقلابی کمونیست و یا مائو تسه یانگ بزرگ انقلابی چین و یا فیدل کاستروی کوبای،هم رزم چه گوارای بزرگ و... واینها همه نشان از آن دارد که برای حفظ قدرت حاکمان از زور و سلطه استفاده خواهند کرد و این همان نظریه جبر تاریخ را برای ما روشن خواهد نمود که همیشه حاکمان برای حفظ بقای خود مجبور به اعمال زور و قدرت خواهند بود و زیر دستان نیز در برابر آنها خواهند ایستاد و این همان چرخ محرکه تاریخ خواهد بود که موجب تکرار تاریخ خواهد شد البته چنانچه گفته شد انتقادات فراوانی بر این نظریه وارد نموده اند من جمله کارل پوپر که پیشتر بدان اشاره شد . اما نکته ایی که نباید ناگفته بماند آوردن کلمه ( مار ماسییه گه وره جاسوسه که ) می باشد که در اینجا نشان از گروه و طبقه ایی در جامعه می باشد که دو پهلو و دو کاراکتر می باشند از طرفی قدرت گرا ( مار ) می باشند واز طرفی دیگر قدرت پذیر و توده ایی ( ماهی ) و اینها که شاعر از آنها به عنوان جاسوسان نام می برد مخربترین عامل کارایی انقلابات می باشند و و در دوره های مختلف و در جوامع گوناگون مختلف بوده اند ، این نقش را گاها به ظاهر روشنفکران ، گاها علمای مذهبی ، گاها خرده بورزواها بازی نموده اند و موجب قبضه قدرت از دست انقلابیون و باز گشت آنها به دست دیکتاوترهای جدید گردیده اند . شیرکو بیکس شاعر این عصر می باشد انقلاب های فراوانی را دیده است ویا در کتابها خوانده است ، آغاز آنها را خوب می داند و فرجامشان را نیز ، به همین خاطر است که با قاطعیتی فراوان چنین شعر بی نظیری را سروده است و جامعه را به کسب تجربه از آن خوانده است .
منابع :
زی و زنه / شیرکو بیکس
هستی و زمان / مارتین هایدگر
جامعه باز و دشمنان آن / کارل پوپر
نظزیه های دولت / اندرو وینسنت/ ترجمه دکتر بشیریه
نظریه پردازی انقلابها / جان فورن / ترجمه فرهنگ ارشاد

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 305]