؛امام رضا (ع)و تبيين عقلاني احكام اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: ؛امام رضا (ع)و تبيين عقلاني احكام اسلامي
؛در دين اسلام اصل بر اباحه و حلال بودن اشياست. و اگر برخي از افعال و اشيا تحريم شده است، به خاطر ضررها و مفاسد مادي و معنوي است كه متوجه انسان و جامعه بوده و سعادت آن ها را به مخاطره مي افكنده است.هرچند شخص مسلمان نسبت به آن چه خدا گفته و پيامبر بيان كرده است، ايمان دارد و با اعتماد به درستي و تاثير آن در سعادت و شقاوت بدان عمل مي كند، اما دانستن حكمت و فلسفه احكام به ويژه محرمات امري ارزشمند است و سبب مي شود تا معرفت ديني و درجه باور و ايمان انسان، افزايش يابد و فرد با انگيزه قوي تري به تكاليف ديني عمل كند.به ويژه آن كه بيان فلسفه واسرار احكام الهي آن هم از زبان وحي و مفسران حقيقي وحي، بيشتر مي تواند عامل افزايش ايمان و جذب ديگران به آيين اسلام و مطرح كردن اين دين الهي به عنوان يك دين كامل و بنا شده بر اساس دليل و فطرت، باشد.اما آن چه كه به عنوان فلسفه و علل برخي از محرمات بيان مي شود نمي تواند «علت هاي منحصر» باشد، چنان كه مشاهده مي كنيم حضرت رضا(ع) در پايان بسياري از مسائلي كه به فلسفه احكام پرداخته اند اضافه مي فرمايند: و علت هاي بسيار ديگر،بنابراين شناخت تمام اسرار و حكمت هاي احكام وجود ندارد و خيلي از آن ها نيازمند به گذشت زمان هستند.بايد دانست در جايي كه با براهين محكم عقلي و نقلي ثابت شده است كه خداوند متعال دانا و حكيم است، و در فرمان خود خير و صلاح بندگان را مي داند، دانستن جزئيات فلسفه هر حكم آن هم با درك محدود عقل بشري ضرورتي ندارد و ما در درجه اول بايد نسبت به احكام الهي متعبد باشيم به اين معني كه هر دستوري كه ثابت شد از ناحيه دين است عمل كنيم، خواه اين حكمتش را فهميده باشيم يا نفهميده باشيم و ديگر اين كه اگر كسي بخواهد عمل به احكام را مربوط به دانستن فلسفه احكام كند، عمرش به آن وفا نمي كند و از عمل باز مي ماند و چه بسا موجب نابودي اش مي شود، مانند بيماري كه بخواهد نسخه طبيب حاذق را بررسي كند و از خصوصيات و مقدار تاثير آن و عكس العمل هاي گوناگون داروها مطلع شود. بديهي است چنين بيماري كه بايد بدون فوت وقت به دستور پزشك عمل كند، بيماري، او را با اين طرز برخورد با نسخه طبيب، از پادرخواهد آورد. (ر.ك: شهيد مطهري، اسلام و مقتضيات زمان، صص ٩٠-٨٧)

بيان فلسفه محرمات از برخي از امامان شيعه مانند امام صادق(ع) و امام رضا(ع) بيشتر وارد شده است و شايد علت اصلي همان شرايط دوران زندگي اين امامان معصوم(ع) باشد. زمان امام صادق(ع) كه هم زمان با انتقال حكومت اموي به عباسي بود، يك نهضت علمي و فكري و فرهنگي بزرگ در ميان مسلمين آغاز شد، نحله ها و مذهب هايي در اصول و فروع دين پيدا شدند، و در ميان مسلمانان شور و هيجان خاصي براي فهم و تحقيق در مسائل ديني پديد آمد و از سوي ديگر افكار انحرافي و افراد منحرف و زنديق هم سردرآوردند و نيز گرايش دانشمندان مسلمان به ترجمه آثار ديگر ملل به اين شور و هيجان علمي كمك كرد و باعث شد كه امامان معصوم(ع) و شاگردان آن ها به بيان افكار انحرافي و دفاع از معارف و حقايق اسلام مشغول شوند.اين شرايط در زمان مامون به اوج خود رسيد و او كه اهل علم و علاقه مند به مباحث عقلي و استدلالي و آزادي مذهب و انديشه بود، زمينه را بيشتر مهيا كرد.بنابراين دليل اين كه بيشترين روايات در زمينه فلسفه احكام و معارف دين در زمان اين دو امام بزرگوار وجود دارد، به دو مسئله بر مي گردد يكي رواج و گرايش به مسائل عقلي و استدلالي در بين مردم و ديگري آزادي نسبي امامان در بيان معارف و حقايق ديني.

؛فلسفه محرمات در كلام امام رضا(ع)
؛همان طور كه بيان شد دوران امامت حضرت رضا(ع) و به ويژه دوران ولايت عهدي ايشان، موقعيت مناسبي براي بيان حقايق ناب اسلام بود و يكي از اين مباحث ارزشمند بيان اسرار و فلسفه واجبات و محرمات الهي است. اين روايات عمدتا از طريق دو راوي به نام هاي محمد بن سنان و فضل بن شاذان به دست ما رسيده است. و ما در اين جا به علت محدوديت نمي توانيم به تمامي آن ها بپردازيم، اما برخي از مسائل مورد ابتلا و مسائل روز را ذكر مي كنيم.

؛فلسفه حرمت زنا( رابطه نامشروع)
؛امام رضا(ع) درباره حكمت تحريم زنا مي فرمايد:«حكمت حرام بودن زنا آن است كه اين كار سبب درگيري و كشته شدن افراد مي شود،(سقط جنين و قتل نوزاد) و نيز باعث نامشخص شدن نسب و ترك تربيت اطفال مي شود و به علاوه در ارث بردن فساد ايجاد مي كند،(زيرا وقتي پدر فرزند معلوم نبود، اموال به جامانده از طرف ميت به ناحق تقسيم مي شود) و امثال اين مفاسد.(كه در اثر روابط نامشروع به وجود مي آيد).»(علل الشرايع ج ٢ باب ٢٣٠ ص ١٩٣)اين حديث شريف گوياي حكمت هاي موجود در حرمت روابط نامشروع مي باشد. قرآن كريم مي فرمايد: ولا تقربو الزنا انه كان فاحشه وساء سبيلا (اسراء/٣٢) « به زنا نزديك نشويد كه كار زشت و راه بدي است». اين آيه شريفه نه تنها از زنا نهي كرده است بلكه فرموده، نزديكش هم نشويد.زيرااين عمل فاحشه است، زشتي آن صفت لاينفك و جدايي ناپذير آن است، به طوري كه در هيچ فرضي از آن جدا نمي شود. و با تعليل «ساء سبيلا» مي فهماند كه اين روش، روش زشتي است كه به فساد جامعه، آن هم در همه شئون اجتماع منجر مي شود و به طور كلي نظام اجتماع را مختل وانسانيت را به نابودي، تهديد مي كند ونيز اين عمل زشت موجب برهم زدن انساب و رشته خانوادگي است و با گسترش زنا ديگر جايي براي احكام نكاح و ارث باقي نمي ماند.(الميزان،ج١٣ص١٢٣)و در پايان حديث، امام رضا(ع) با بيان « ما اشبه ذلك من وجوه الفساد» مي خواهند تمام جنبه هاي فساد اين عمل را گوشزد كنند از آن جمله اين كه، اين عمل باعث اشاعه انواع بيماري هاي جسمي و رواني است. از جمله اين بيماري ها ايدز مي باشد كه در طول اين سال ها قرباني هاي زيادي را گرفته است و تا به امروز داروي موثري براي درمان آن كشف نشده است و تنها راه درمان اساسي اين بيماري پيش گيري است كه يكي از عوامل موثر پيش گيري قطع روابط نامشروع و پايبند بودن به اصول اخلاقي و ديني مي باشد.( ر.ك: ناصر مكارم شيرازي، يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، پيشين، ص ٥١٦)

؛فلسفه حرمت همجنس گرايي
؛امام (ع) در موردعلت تحريم لواط و هم جنس گرايي نيز مي فرمايد:«علت حرام بودن مذكر با مذكر و مونث با مونث(همجنس گرايي)... منقرض شدن نسل بشر و تباهي انديشه و ويراني دنياست».( عيون اخبار الرضا ج٢ ص ٩٦)

انسان به طور طبيعي و سالم، تمايل جنسي به جنس مخالف دارد و اين تمايل از ريشه دارترين غرايز انسان و ضامن بقاي نسل اوست وهرگونه كاري كه تمايل را از مسير طبيعي اش منحرف كند يك نوع بيماري و انحراف رواني در انسان ايجاد مي كند.مردي كه تمايل به جنس موافق دارد و يا مردي كه تن به چنين كاري مي دهد از سلامت رواني برخوردار نيست و دچار انحراف است. زيرا ادامه اين كار تمايلات جنسي نسبت به جنس مخالف را در انسان به تدريج مي كشد، و در مورد كسي كه تن به اين كار مي دهد احساسات زنانه به تدريج در او پيدا مي شود، و هر دو گرفتار ضعف مفرط جنسي و به اصطلاح سرد مزاجي مي شوند، به طوري كه بعد از مدتي قادر به آميزش طبيعي نخواهند بود.با توجه به اين كه احساسات جنسي مرد و زن هم در ارگانيسم بدن آن ها موثر است و هم در روحيات و اخلاق ويژه آنان، روشن مي شود كه از دست دادن احساسات طبيعي تا چه حد ضربه بر جسم و روح انسان وارد مي كند و اين گونه اشخاص از نظر رواني سالم نيستند و در خود يك نوع بيگانگي از خويشتن و از جامعه كه به آن تعلق دارند احساس مي كنند.(تفسير نمونه، ج٩ ص ١٩٤)

؛فلسفه حرمت مسكرات
؛ امام (ع) در فرازي ديگر زوال عقل را فلسفه حرمت شراب مي شمارد و مي فرمايد: «خداوند شراب را حرام كرد به اين دليل كه در آن مفاسد است از آن جمله سبب تغيير قوه عاقله و خرد شراب خواران است در نتيجه آن وادار كردن آن ها را بر انكار خداي عزوجل است و نيز دروغ بستن بر خدا و رسولش و ساير محرمات ديگر كه خدا و رسولش منع كرده اند مانند؛ قتل، تهمت هاي ناروا، زنا و نگه نداشتن خود از هر چيز حرام. به همين دليل حكم كرديم هر مست كننده اي از مشروبات حرام است. پس هركس ايمان به خدا و روز قيامت دارد و ما را دوست دارد و ادعاي محبت ما را مي كند بايد دوري كند، زيرا كه ميان ما و شراب خوار نسبتي نيست. (عيون اخبارالرضا ج٢ ص ٩٨)

كلمه «خمر» به طوري كه ازكتب لغت استفاده مي شود به معناي هر مايع مست كننده اي است، مايعي كه اصلا به اين منظور درستش مي كنند و اصل در معنايش ستر (پوشيدن) است و اگر مسكر را خمر و پوشاننده خواندند، بدين جهت است كه عقل را مي پوشاند و نمي گذارد ميان خوب و بد و خير و شر را تميز دهد. خمر به معناي مسكر در عرب تنها در شراب انگور و خرما و جو استعمال مي شده چون غير اين چند قسم مسكري نمي شناختند و بعدها مردم به تدريج اقسام آن را زياد كردند كه هم از جهت نوع بسيار شد و هم از جهت درجه سكرش انواع مختلفي پيدا كرد و به هرحال همه انواعش خمر است. (الميزان، ج٢، ص٢٨٨)قرآن خمر را پليد و از اعمال شيطان دانسته و دستور مي دهد از آن دوري كنيد و نيز مي فرمايد: «يسئلونك عن الخمر و والميسر قل فيهما اثم كبير...» (بقره/٢١٩) و اثم آن گناهي است كه به دنبال خود شقاوت و محروميت از نعمت ها را مي آورد و سعادت زندگي را در جهات ديگري تباه مي كند. (الميزان، همان، ص٢٨٩)امام هشتم(ع) در اين حديث به مضرات اخلاقي و عقلي ميگساري اشاره مي كنند و مي فرمايند: از جمله مضرات اخلاقي شراب انكار خداوند و دروغ بستن بر او و رسولش و نيز ارتكاب گناهان و جنايات بسياري چون قتل، هتك عفت، زنا، تهمت، ناسزاگويي، افشاي اسرار خود و ديگران، تجاوز به حريم قانون و مقدسات انساني و ديني و گسترش بي بندوباري و فسادهاي اخلاقي؛ به همين دليل در روايت آمده: «شرابخواري كليد تمام پليدي ها است».(وسائل الشيعه، ج١٧، ص٢٥٣)و مضرات عقلي اش اين است كه عقل را زايل و تصرفات عقل را نامنظم و مجراي ادراك را در حال مستي و خماري تغيير مي دهد و اين قابل انكار نيست و بدترين فساد و گناه هم همين است. (الميزان، ج٢، ص٢٩٠) يكي از اثرات مهمي كه شرابخواري دارد و در فراز آخر حديث، امام هشتم(ع) به آن اشاره مي كنند (فلا عصمة بيننا و بين شاربيها)، اين است كه رابطه شرابخوار با اولياي الهي و آسمانيان قطع مي شود و به تعبيري به حال خودش واگذاشته مي شود و اين سرآغاز بسياري از انحرافات اخلاقي است.علاوه بر مضرات فوق، شراب ضررهاي جسمي فراواني را به دنبال مي آورد و موجب اختلال در سيستم بدن از جمله قلب و اعصاب و حواس ظاهري چون چشم است. ( نمونه، ج٢، ص٧٩)

؛ فلسفه حرمت گوشت خوك
؛امام رضا(ع) در تبيين علت حرمت خوردن گوشت خوك به پليدي آن اشاره مي كند و مي فرمايد: «(گوشت) خوك حرام شده است زيرا او بدچهره و نكوهيده است و خدا آن را مايه عبرت گرفتن خلق، آفريده و بترسند (از شهوتراني و بي بندوباري كه موجب اين مي شود كه خداوند صورت زيباي بشري را از ايشان گرفته و به صورت خوكشان كند و مسخ شوند) و نيز خوك را در بين بشر گذارد تا دليلي براي گذشتگاني كه به اين صورت درآمده بودند باشد و (علت ديگر) اين كه خوراك خوك پليدترين پليدي ها و كثيف ترين كثافت هاست.» (عيون اخبار الرضا ج٢ ص ٤٨٥)در اين حديث شريف امام هشتم(ع) به دو جنبه از فلسفه هاي حرام بودن گوشت خوك اشاره مي كند: از جنبه اخلاقي و از جنبه بهداشتي، اما از جنبه اخلاقي اين كه: در علوم طبيعي ثابت شده كه هر حيواني داراي صفاتي است كه اين صفات از طريق غده ها و تراوش آن ها در اخلاق كساني كه از آن تغذيه مي كنند اثر مي گذارد. خوردن گوشت خوك باعث مي شود در انسان اخلاق خوك توليد شود. زيرا خوك سمبل بي غيرتي و بي ناموسي است كه هيچ گونه ادبي در زناشويي ندارد و خود اروپاييان كه از گوشت خوك بيشتر استفاده مي كنند اين را مي دانند وحتي اگر بخواهند كسي را به بي غيرتي سب كنند او را به نام خوك مي خوانند و اين يكي از بزرگ ترين فحش هاي آنان است و نيز معروف است كه خوك مظهر شيطان است و اين فكر را بيشتر خود اروپايي ها كه مريد حيوان مزبورند دارند. اين مطلب در قصه هاي مذهبي مسيحيان آمده كه درآن جا هر وقت بخواهند به شيطان جسميت دهند آن را به صورت خوك درمي آورند.و اما از جنبه بهداشتي: اين كه اين حيوان هرگونه كثافتي را پيدا كند مي خورد و گاهي نيز از فضولات خودش تغذيه مي كند و در نتيجه وجودش سراپا كثافت است و به همين دليل ثابت شده است كه گوشت اين حيوان داراي انگل هاي بسيار خطرناكي است.(تفسير نمونه، ج١، ص٥٨٦)

؛فلسفه حرمت ربا
؛ربا يكي ديگر از محرمات اسلامي است كه به صراحت در قرآن از آن نهي شده است. امام در اين باره مي فرمايد: «علت حرام بودن ربا اين است كه مايه تباهي اموال مي شود... خريد وفروش ربوي در هرحال به زيان خريدار و فروشنده خواهد بود پس خداوند ربا را بر بندگان حرام نمود تا سبب نابودي اموال نشود... و نيز ربا نسيه حرام است به خاطر از بين رفتن كارهاي خير و نابودي مال و تمايل يافتن مردم به سودخوري و ترك قرض دادن به نيازمندان و به اين دليل است كه در ربا شيوع فساد و ظلم و نابودي ثروت ها وجود دارد.» (عيون اخبارالرضا، ج٢ ص٩٢)رباخواري از آن جمله محرماتي است كه خداوند در قرآن بسيار شديد با آن برخورد مي كند، زيرا فساد ربا به يك نفر يا چند نفر تجاوز نمي كند، بلكه آثار شومش جامعه را فاسد مي كند و نظام حيات را مختل كرده و پرده اي بر روي فطرت انساني مي كشد و دين را به دست فراموشي مي سپارد.و در اين روايات فوق حضرت رضا(ع) به مفاسد مهم رباخواري اشاره مي فرمايد: ١ - نابودي ثروت ها، زيرا رباخواران به جمع كردن اموال و انباشتن ثروت مي پردازند و در راه به دست آوردن جاه و مقام با هم مسابقه مي گذارند و اين ها باعث وجود جنگ و غارت مي شود كه هم ثروت هاي مادي و هم ثروت هاي معنوي را به باد مي دهد.(ر.ك:الميزان، ج٢ ص ٦٢٨)٢ - رباخواري باعث مي شود كه كمك هاي دوستانه به ديگران و اعمال خير فراموش شود.٣ - رباخواري باعث مي شود كه سرمايه به سمت فعاليت هاي غيرمولد برود.٤ - ربا باعث ايجاد شكاف طبقاتي شده و اينكه ثروت در دست عده اي باشد و اين اسباب تباهي انسان ها را فراهم مي كند.

٥ - ربا باعث مي شود افراد بسياري دچار ظلم و ستم جانكاه شوند. ستمي كه جسم و روان آدمي را مي آزارد و از مسير تكامل و تعالي و زندگي درست و سازنده بازمي دارد.
پنجشنبه 16 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 378]