نهضت جنگل و كودتاي 1299

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: نهضت جنگل و كودتاي 1299

سيد مصطفي تقوي

در مسير پر پيچ و خم تحولات ايران ازنهضت مشروطيت تا کودتاي 1299، نهضت جنگل از جمله پديده.هايي است که نمي.توان آن راناديده گرفت. انگيزه.ها و اهداف نهضت، ترکيب رهبران نهضت و رفتارشناسي آنان، فرايندتحولات نهضت، سرنوشت و سرانجام آن، هر کدام مسائل مهمي هستند که مطالعه وآسيب.شناسي آنها مي.تواند تجربه.هاي ارزشمندي را در اختيار خواننده قرار دهد. پرداختن به اين مقوله.ها بيرون از هدف اين نوشته است. در اين مقال تنها به تأثير ياعدم تأثير نهضت جنگل در وقوع کودتاي 1299 اشاره کوتاهي مي.شود.

در جنگرواني که انگليسيها به منظور بسترسازي براي وقوع کودتا در ايران به راه انداختهبودند، بزرگنمايي خطر بلشويسم و به تبع آن خطر نهضت جنگل، نقش مهمي داشت. انگليسيهابه خوبي مي.دانستند و اذعان داشتند که « خلق و خوي ايراني مستعد ويروس بلشويسمنيست»، اما آنچنان بر خطر بلشويسم تأکيد مي.کردند که بسياري از ايرانيان باورشانشده بود. گفته مي.شود هنگامي که نيروهاي قزاق به رهبري رضاخان و سيد ضياءالدينطباطبايي، سحرگاه سوم اسفند 1299 وارد تهران شدند، در جريان بگير و ببندهاي آنها،برخي از بازداشت.شدگان قبل از کودتا که در زندان به سر مي.بردند، هنگامي کهتوانستند از زندان فرار کرده و به خيابان بيايند، چنين پنداشتند که اشغال.کنندگان تهران، حتماً همان بلشويکهايي هستند که مدتها خبر ورود قريب.الوقوع آنها به تهرانبر سر زبانها افتاده بود! از اين رو، براي اينکه از شرّ اشغالگران رها شوند، برايخوشايند آنها فرياد « زنده باد بلشويسم» سر مي.دادند!

به هر حال کودتاي1299به وقوع پيوست، اما اين پرسش مهم باقي مي.ماند که آيا واقعاً نهضت جنگل و بهويژه شاخه بلشويکي آن مي.توانست تهران را تصرف کند؟ براي پاسخ به اين پرسش دو نکتهرا بايد مورد توجه قرار داد. يکي سياست روسيه شوروي در قبال ايران، و ديگري، ميزانتوانايي و امکانات نهضت جنگل. درباره سياست روسيه شوروي نبايد از ديده به دور داشتکه اگرچه در ميان برخي از سياستمداران و نظاميان آن دولت، تمايل به سلطه بر ايران وايجاد يک دولت دست.نشانده در ايران وجود داشت، اما اسناد و منابع تاريخي موجود روشنمي.سازند که در آن برهه، ديدگاه رسمي و رويکرد مسلط در سياستگزاريهاي شوروي بر عدممداخله در امور ايران استوار بود. حضور نيروهاي شوروي در نواحي شمالي ايران نيزمعلول ترس آنها از دسيسه.هاي انگليسيها بوده و بيشتر جنبه دفاعي داشت. اما دربارهميزان توانايي نهضت جنگل بايد به سير تحولات آن توجه داشت. به نظر مي.رسد آن نهضتسه مرحله مهم را پشت سر گذاشت. مرحله اول از آغاز نهضت در هنگامه جنگ جهاني اول تاتأسيس جمهوري، مرحله دوم دوره جمهوري، مرحله سوم دوره پس از شکست جمهوري.

در هر کدام از مراحل سه گانه يادشده، نهضت موقعيت ويژه.اي داشت. در مرحلهاول، قدرت نهضت در استانهاي گيلان و مازندران به گونه.اي بود که دانسترويل، فرماندهنظاميان انگليس، در زمستان 1296ش براي عبور نيروهاي خود از قزوين به شمال کشور،ناگزير بود که با ميرزا کوچک خان قرارداد منعقد کرده و امتيازاتي به او بدهد. مرحلهدوم نهضت با تأسيس حکومت جمهوري با شرکت بلشويکها در خرداد 1299 آغاز مي.شود و دراوايل مرداد همان سال با کودتاي بلشويکها بر ضد ميرزا کوچک خان عملاً اين مرحله بهپايان مي.رسد. تأسيس حکومت جمهوري اگرچه به ظاهر اوج اقتدار نهضت را نشان مي.داد،اما به واقع، آغاز مرگ نهضت نيز بود، زيرا با حذف ميرزا کوچک خان از نهضت و سلطهانحصاري بلشويکها بر آن، نهضت پايگاه مردمي و مشروعيت خود را که پيش از اين نيز بهعلت عملکردهاي هنجارشکنانه برخي از رهبران نهضت آسيب ديده بود، به تمام از دست داد. بدين ترتيب، مرحله سوم نهضت از مرداد ماه 1299 در چنين فضايي شروع شد. زمام امور بهدست افرادي همچون احسان.الله خان و خالو قربان افتاد و آنها در اطلاعيه.اي برنامهخود را چنين اعلام کردند: 1. تشکيلات ارتش سرخ ايران مطابق ارتش روسيه و حمله بهتهران 2. لغو اختيارات مالکين و امحاي اصول ملوک.الطوايفي 3. رفع احتياجات اصليکارگران شهر و دهات. در چنين شرايطي که ميرزا کوچک ناگزير رشت را ترک کرده و به جنگلپناه برده بود، بلشويکها يکه تاز ميدان شده بودند. رفتار آنان با مردم به اندازه.اينامناسب بود که توده.هاي مردم هر لحظه آرزو مي.کردند که قواي دولت مرکزي به ياريآنان بشتابند و در اين راه حاضر به هرگونه کمک و همکاري با قواي قزاق بودند. درچنين شرايطي نيروهاي دولت مرکزي که تا چندي پيش از اين از پيشرفت در مازندران وگيلان نااميد شده بودند، حمله به بلشويکها را آغاز کردند و مردم نيز به آنان کمکمي.کردند. بلشويکها فرار را بر قرار ترجيح دادند. مسيو يقيکيان در روزنامه ايرانکنوني در اين باره نوشت: « صبح زود من از منزل بيرون آمدم اولين اشخاصي را که ديدمبلومکين و دکتر بلينکي بودند که اتومبيل خود را پر از کالا و اجناس کرده و از رشتبه طرف انزلي پيش مي.رفتند و طوري عجله داشتند که حتي جواب سلام مرا هم ندادند».

همين وضعيت تا پايان سال 1299 و پس از آن نيز تا پايان رسمي عمر نهضت يعنينيمه دوم سال 1300 ادامه داشت. حال با وجود چنين وضعيتي آيا مي.توان گفت که نهضتجنگل در نيمه دوم سال 1299 قادر به تهديد تهران بوده است؟

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 301]