انجمن مخفی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

رمان از سه داستان تشکیل شده که به صورت موازی روایت می.شوند. داستان "بهاءالدین کمال" و "قدسی" دختر کوچک میرزا محسن، داستان "یحیی برمکی" و کنیزش "مستوره" و روایتی از عاشورا.
"بهاء" طبیبی است که در ممالک مترقی درس. خوانده است و حالا که به ایرانبرگشته، به امر "میرزا محسن لواسانی" که از یاران "شیخ فضل.الله نوری" است به مدرسه.ی خان می.رود تا درآن.جا به مداوی بیماران بپردازد.

داستان بعد از قتل شیخ فضل.الله روایت می.شود؛ زمانی که چماق.داران به میرزا حمله می.کنند تا او را به میانه.ی بازارچه ببرند و در میان کتاب.هایش بسوزانند. اگرچه چند نفری مانع می.شوند و او بدون عمامه و ردا با حالی منقلب از شهادت شیخ، به شاه.عبدالعظیم پناهنده می.شود.

در این میان "همایون خان کمال" - پدر بهاء- که زمانی بهاء نوجوان به فرمان او در بوسیدن دست میرزا از دیگران سبقت می.گرفت؛ در گذر زمان آدم متفاوتی می.شود و به قول خودش نمی.داند چه.طور شد که از پشت میز صحاف.خانه وارد گود سیاست می.شود؛ اعلامیه پخش می.کند و وارد جلسات، بحث.ها و در نهایت عضو اصلی "انجمن مخفی" و جزء مخالفین میرزا می.شود.

روایت دوم، روایت یحیی مکی و مستوره است در کتابی به.نام "وقف.نامه".. وقف.نامه روایت آن .دو از سفر به وادی طف است. مدرسه.ی خان از موقوفات یحیی است و بهاء با وارد شدن به مدرسه، وقف.نامه را می.خواند.

هرکس که وقف.نامه را می.خواند دچار نوعی حیرت و تردید می.شود. روایت یحیی و مستوره. نقش مهمی در زندگی روزمره.ی این افراد دارد. خوانندگان وقفنامه.یحیی به دو دسته تقسیم می.شوند: کسانی که "ظاهریون" نامیده می.شوند و به ظواهرکتاب اقتدا می.کنند و کسانی که معنای عمیق و ژرف.تری را از آن طلب می.کنند.

یحیی مکی در مُلک سلطان محمد که بیدادگری ظالم بود، زندگی می.کرد. "همان.که عمارتی از سرهای بی.شمار مردم ساخت." یحیی از مکتب و مدرسه بیرون می.زند و پالان.دوز می.شود. عوام می.شود و راه وادی طف پیش می.گیرد و مستوره او را در این سفر هم.راهی می.کند. اما مستوره برای یحیی تنها کنیز نیست. "چون به مستوره.مان نظر کنیم او را اکمل خلائق بینیم، خَلقاً و خُلقاً؛ که صورتی ماهگون دارد... هر دو راکب یک اشتریم. لیک اشتر از گاه آمدنِ او، فرمان از او بَرد. پس به حقیقت راکب اوست ..."

قدسی برای بهاء، نقش مستوره. را دارد. نقش راکب. او در خیالات خودش، هنگامی که وقف.نامه را می خواند، قدسی را در لباس مستوره می.بیند که او را به وادی طف می.برد.
"من گریخته.ام. از اراده.ی آقاجان گریخته.ام و به دست.های قدسی پناه آورده.ام. اما قدسی مرا رانده است، به سوی آینده.ای که آن را ندانسته.ام. جهان من دگرگون شده است. و من به هر آن.چه نشانه.ای از اعتماد داشته باشد، چنگ می.زنم: چون غریقی به قدسی می.آویزم. همان.طور که به همراه یحیی مکی در وقف.نامه.اش به مستوره آویخته.ام..."

اما روایت سوم و زبان آن مربوط به نقل.گویی یحیی و مستوره از حادثه و وقایع روز عاشوراست. نقل.هایی از جنس روضه و مقتل.خوانی که اشک از چشم.ها جاری می.کند.

حیرت و رفع حیرت، شک و یقین؛ دورن.مایه.ی اصلی داستان را می.سازد. اطمینان و قطعیتی در کار نیست. هر کس به فراخور حال، اوضاع و وظیفه.ای که برای خود می.شناسد، حوادث را تعبیر و به آن حکم می.کند. شخصیت.های داستان به فراخور جبر زمان یا حوادث، خاکستری.اند. اما این شخصیت.ها در سیر داستان به سفید یا سیاه میل می.کنند.

نویسنده روایتی غریب از آدم.ها و نوع برخورد آن.ها با مشروطه.خواهی و کفرستیزی امام حسین علیه السلام را روایت می.کند. شاکری – شاید ناخواسته- به نوعی مردم.نگاری و بررسی رفتاری مردم دست زده است؛ رفتار مردم در انتخاب.هایشان، در مقابل حق و باطل. اکثریتی که "عوام .کالانعام" محسوب می.شوند و چوب جهل.شان را می.خورند؛ چه در مشروطه، چه در زمان قیام امام سوم علیه السلام.

شاکری در هر کدام از این سه.روایت با توجه به منظر.گاه تاریخی آن، سعی کرده تا زبانی متناسب با آن دوره را به .کار برد. تا آن.جایی که زبان هر کدام از این سه روایت؛ به ترتیب سنگین.تر می.شود و اصطلاحات دشوار.تری در خود دارد. اما برگ برنده.ی او در این روایت.های ثقیل و تاریخی، جمله.نویسی.های کوتاه و توصیفات زیبای اوست.

انجمن مخفی کتاب خوش.خوانی محسوب می.شود. و خوش.خوانی برای رمانی با چنین حجم، حُسن است. اما متأسفانه داستان در یک سوم نهایی ریتم خود را از دست می.دهد و کند می.شود. در یک سوم پایانی رمان، زبانِ داستان متکلف.تر است و سیر اتفاق.ها شبیه شروع کتاب پر هیجان و پر از توصیف نیست. و البته نویسنده از پس خاتمه.ی حوادث و نتیجه.گیری.ها هم به خوبی بر نیامده .است.

به عنوان مثال به کشته.شدن میرزا، رابطه.ی. میرزا، قدسی و همایون.خان، که مهم.ترین اتفاقات پایانی هستند، بسیار گذرا و نامناسب پرداخته شده است. تا جایی که نه تنها انتظار خواننده بر آورده نمی.شود؛ بلکه ضربه.ی نهایی.ای که نویسنده در نظر گرفته، ضربه.ای بی.جا و بدونِ دلیل به.حساب می.آید.

همان.طور که در مقدمه.ی رمان آمده، بیان داستانی و استفاده از رمان برای بررسی تاریخ از روش.هایی است که در ایران کم.سابقه است؛ اما در کشورهای اروپایی، روسیه، امریکا و حتی کشورهای شرق آسیا متداول. استفاده از رمان و بیان داستانی به جهت خصوصیات ویژه آن از جمله عامه.پسندی و عامه فهمی، یکی از ابزارهای غیر قابل انکار در بیان رویدادهای تاریخی است. اما رمان انجمن مخفی که جایزه.ی قلم زرین امسال را نیز از آنِ خود کرده .است، رمان "نخبه.پسند"ی است تا داستانی عامه.پسند! و به نظر می.رسد ناشر هم به نخبه.پسندی و خاص بودن رمان اذعان داشته است که در چاپ اول، کتاب را در هزار نسخه منتشر کرده است.

دو حادثه.ی مهم تاریخی – مشروطه و قیام عاشورا- نقطه.ی عطف و نبض کالبد مذهب شیعه و تاریخ ایران به حساب می.آید. حوادثی که التقاط اندیشه.های سیاسی و اسلامی را به خوبی. نشان می.دهد و شاکری در این کتاب، سعی کرده است تا با تلفیق این دو حادثه.ی مهم، رمانی در بستر تاریخ بسازد. تلاشی که تا به امروز نمونه.ای منحصر به .فرد و قابل تامل محسوب می.شود.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 504]