جرم، بزه و اجتماع

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: بيان تاريخچه بزه ديده شناسي

مفهوم--هاي اوليه بزه ديده شناسي را نه جرم شناسان و جامعه--شناسان بلكه شاعران، نويسندگان و داستان سرايان پي--نهاده--اند. داستان سراياني كه در ميان آنان “توماس وي كوينس”، “جبران خليل جبران” و “آلدوس هاكسلي” به چشم مي--خورند.

اولين برخورد نظام مند با قربانيان بزه در سال 1948 در كتاب “هانس فون منتيك” با عنوان “بزهكار و قرباني او” پديدار شد. واژه “بزه ديده شناسي” را در سال 1949 يك روانپزشك آمريكايي به نام “فردريك ورثام” برگزيد و در كتاب خود با عنوان “نمايش خشونت” به كار برد. در خلال ساليان نخست بزه ديده شناسي، نوشتارها درباره قربانيان بزه در مقايسه با نوشته--هاي جرم--شناسي رشد كمي داشت. اما طي دهه 80 نشر عظيمي از كتاب--ها و مقاله--هاي ارزنده حاكي از ظهور عصر بزه ديده شناسي بود. از طرفداران جدي بزه ديده شناسي عمومي جهاني “رابرت الياس” دانشمند سياست پيشه در دانشگاه سان فرانسيسكو است. در سال--هاي دهه 1970 مطالعه--هاي فردي قربانيان جرايم خاص تحت تاثير مطالعه--هاي كلي بزه ديدگي قرار گرفت. طي 25 سال اخير بزه شناسي دچار تغيير و تحول عمده--اي شد. بزه ديده شناسي اوليه جنبه نظري داشت كه كم كم با تحقيق--هاي افرادي نظير “آلن برگر”، “ولفگانگ”، “كورتيس” و “سيلورمن” جنبه كاربردي پيدا كرد. نشست--هاي بزه ديده شناسي آن را از يك نظام دانشگاهي به يك جنبش انساني و از تحقيق علمي به عمل--گرايي سياسي تبديل كرد، به طوري كه در نخستين كنفرانس ملي قربانيان بزه - تورنتو 1985 - جنبش بزه ديده، صنعت توسعه يافته دهه ناميده شد.

آسيب--شناسي بزه ديده:

در ميان جديدترين دانش--هاي جرم--شناسي ديگر مسئله عمده جرم نيست، بلكه بزه ديده است، يعني كسي كه شيوه زندگي و فعاليت--هاي روزمره وي ممكن است او را در برابر جرم آسيب--پذير كند. “كين برگ” در كتاب “مسائل بنيادي جرم--شناسي” اوضاع و احوال پيش از وقوع بزه را در حكم وضعيتي كه در آن كنش----هاي بزهكار و قرباني او به هم گره مي--خورد مورد توجه قرار مي--دهد و آن را به سه وضعيت عمده زير تقسيم مي--كند:

-1 اوضاع مخصوص: وضعيت--هاي شكل--گيري بزه و قرباني

-2 اوضاع غير مخصوص: اوضاع و احوالي كه در آن بزهكار در پي فرصتي براي شناسايي شكار خويش مي--باشد و ايجاد زمينه ارتكاب بزه نيز بر عهده خود اوست.

-3 اوضاع واسطه (مختلط:) كه در رفتار استثمارگرانه روساي باندهاي تبهكار با زير دستان خود تصوير مي--شود

بنيامين --مندلسون گونه--هاي كنش--هاي متقابل بين بزه ديده و بزهكار را در سه مورد ترسيم مي--كند:

يك - بزه ديدگان سهيم در بروز بزه

دو- بزه ديده بزهكار: فردي كه به دنبال كنشي بزهكارانه نسبت به ديگري، خود قرباني مي--شود.

سه- بزه ديدگان كاملا بي--گناه مانند كودكان بزه ديده.

با توجه به موارد بالا در خصوص مشاركت بزه ديده در آسيب--سازي نخستين بايد تسهيلاتي كه خود بزه ديده آن را آگاهانه يا ناآگاهانه براي وقوع بزه فراهم مي--آورد، دوم رفتارهايي كه خطر يا مجال بزه--ديدگي را فزوني مي--بخشد، سوم صدور علائمي كه بزه ديده از خود بروز مي--دهد و چهارم بي--حفاظ بودن آماج بزه مورد توجه واقع شود.

هدف جرم شناسي

هدف جرم شناسي مطالعه آن دسته از اعمال اجتماعي است كه جرم نام دارد.

“دور كيم” جامعه--شناس فرانسوي جرم را چنين تعريف مي--كند: “ عملي كه وجدان جمعي را جريحه--دار مي--كند”. بدين ترتيب جرم را به صورت عملي مشخص با طبيعتي خاص و خصوصيتي معين نشان نمي--دهد. جرم را برخي به بيماري اجتماعي تشبيه كرده--اند. اما بين جرم و بيماري لااقل اين تفاوت وجود دارد كه بيماري در عالم واقعيت با نشانه--ها و علائمي مشخص همراه است كه قابل مشاهده و بررسي است اما هيچ عملي نيست كه به خودي خود جرم محسوب شود. زيان--ها و صدمه فلان عمل هر قدر زياد و مهم باشد مرتكب آن هنگامي مجرم تلقي مي--شود كه افكار عمومي و اعتقاد گروه اجتماعي وي را مجرم بشناسد. به عبارت ديگر آنچه عملي را جرم مي--سازد جنبه عيني و بيروني عمل نيست بلكه تعيين كننده جرم قضاوتي است كه جامعه در مورد آن مي--كند. اين حقيقت به اندازه--اي روشن است كه اعمالي مانند پدر كشي كه درجوامعي منفي--ترين اعمال محسوب مي--شود و در بعضي جوامع عقب-- مانده چنانچه در اوضاع و احوال خاصي صورت گيرد اساسا جرم شناخته نمي--شود. بر عكس در همين جوامع نقض محرمات جنسي يا غذايي كه در برخي كشورها امري كاملا عادي است ممكن است جنايتي نابخشودني تلقي شود. پس جرم قصوري كاملا اجتماعي است يعني كاملا نسبي است. جرم قضاوتي است كه افكار عمومي درباره عملي خاص انجام دهد. جرم را قانون تعريف مي--كند و دادگاه درباره اعمال افراد بر اساس قانون قضاوت مي--كند و مجرم را پس از ثبوت جرم محكوم مي--كند. بنابراين در تعريف جرم بايد به نكات زير توجه كنيم:

-1 تعريف جرم درطول زمان در جامعه تغيير مي--كند.

-2 جوامع مختلف از عمل مجرمانه تعريف--هاي مختلف دارند.

-3 عكس العمل جوامع مختلف در برابر جرم از طريق قوانين جنايي در طول زمان و مكان تغيير مي--كند.

بزه چيست؟ بزهكار كيست؟

بزه يا بزهكار يك پديده اجتماعي است كه در محيط--هاي مختلف به شكل--هاي متفاوتي مشاهده مي--شود. شكستن نظم اجتماعي و انحراف از هنجارهاي جامعه را بزهكاري تعريف كرده--اند. از ديدگاه روانكاوي بزهكار كسي است كه نيروهاي غريزي در وجود او به خوبي اداره نشده است و ذهن آگاه فرد به خوبي بر نيروهاي غريزي نظارت ندارد.

بنابراين چنانچه ذهن آگاه نتواند راهي براي خروج نيروهاي غريزي پيدا كند كه مورد قبول جامعه باشد، فرد دست به رفتارهايي بر خلاف هنجارهاي اجتماعي مي--زند و يا ميان دو دسته از فشارهاي دروني و بروني قرار مي--گيرد و دچار بزهكاري مي--شود.

تعريف بزه و رفتار بزهكارانه در هر جامعه--اي توسط قوانين حقوقي و هنجارهاي اجتماعي آن جامعه مشخص مي--شود. بايد اذعان داشت كه قرن--هاست رفتارهاي قتل، دزدي، تخريب، نزاع، كلاهبرداري، تجاوز، آتش افروزي و... به عنوان رفتار بزهكارانه پذيرفته شده است و همه جوامع براي آن تعريف مشخصي دارند. تنها تفاوت مشهود، نوع و ميزان تنبيهي است كه بر اساس قوانين حقوقي آن جامعه تعيين مي--شود. البته بزه را بر اساس ارزش--ها و تعيين ارزش--ها يا بر حسب زمان و مكان تعريف مي--شود. با رويكردهاي مختلف به موضوع بزهكاري و تعريف حقوق معلوم مي--گردد كه بزه از ديدگاه حقوقي، جامعه شناسي و جرم شناسي متفاوت است.

“هير شي” معتقد است بزهكاري وقتي اتفاق مي--افتد كه قيود فرد نسبت به اجتماع ضعيف شوند يا به طور كلي از بين بروند. اين قيود را تحت چهار مفهوم به طور خلاصه بيان خواهيم نمود:

-1 وابستگي: در حقيقت يك نوع قيد و بند اخلاقي است كه فرد را ملزم به رعايت هنجارهاي اجتماعي مي--كند، اين وابستگي را “هيرشي” همپايه وجدان اخلاقي و يا من برتر مي--داند.

-2 تعهد: تعهد همپايه عقل سليم يا خود است

-3 درگير بودن: ميزان مشغوليت فرد در فعاليت--هاي مختلف است كه باعث مي--شود او وقت براي انجام كار خلاف نداشته باشد.

-4 باورها: ميزان اعتباري كه فرد براي هنجارهاي قراردادي اجتماع قائل است.

اقسام بزهكاري

بزهكاران را از لحاظ مطالعات اجتماعي و از نظر عرف و قانون بر حسب نوع كاري كه انجام مي--دهند، مي--توان به سه گونه زير تقسيم كرد:

-1 بزهكاري بر عليه اشخاص عادي جامعه كه زندگي عادي بر اساس فرهنگ و قانون براي خود انتخاب كرده--اند. مثل كشتن آنها به عمد و يا غير عمد، تهديد آنها به ضرب و حمله و تجاوز به عنف كه تمام اين اعمال از لحاظ قانوني، عرف و فرهنگ جامعه--پذير نمي--باشند و كسي كه مرتكب چنين اعمالي گردد، بزهكار يا مجرم خوانده مي--شود.

-2 بر عليه دارايي و مالكيت ديگران، البته اگر مالكيت از طريق مشروع و نتيجه دسترنج و حاصل زحمات او باشد، مانند ورود به خانه آنها به قصد دزدي و بردن اموال منقول قيمتي، جعل اسناد و مدارك مربوط به مالكيت، دزدي اتومبيل و يا غارت كردن اموال ديگران. كساني كه مرتكب چنين اعمالي شوند مجرم يا بزهكار ناميده مي--شوند.

-3 بزهكاري بر عليه نظم عمومي و سلامت افراد جامعه مانند ارتكاب جرايمي از قبيل فحشا كه نظام اجتماعي خانواده--ها را بر هم مي--زند و يا به عدم تشكيل خانواده منجر مي--گردد. يا مبادرت به قمار بازي كردن كه حقوق ديگران را به مخاطره مي--اندازد و يا استعمال مواد مخدر كه به نابودي نيروي انساني سازنده اجتماع كمك مي--كند.

عوامل موثر بر وقوع بزه

بي--شك يكي از عوامل مهم در وقوع بزه محيط--هايي است كه بزهكار با آنها سرو كار دارد. وي تحت تاثير اين محيط--ها است كه شخصيتش شكل مي--گيرد. در اين بخش به بررسي مختصر و تاثير محيط--هاي فرهنگي، طبيعي و اقتصادي مي--پردازيم:

محيط فرهنگي

منظور از محيط فرهنگي در جرم--شناسي كليه جنبه--هاي فرهنگي هر اجتماع اعم از آداب، رسوم، اخلاقيات، اعتقادات و نيز موسسات مربوط به تعليم و تربيت و كليه امور مربوط به آنهاست كه به نحوي از انحاء شخصيت اطفال و نوجوانان را تحت تاثير قرار داده و عامل موثري در ميزان بزهكاري آنان محسوب مي--شود. آنچه مسلم است آموزش و پرورش، سواد آموزي است و سوادآموزي نيز جز وسيله چيز ديگري نيست. حال بسته به اين است كه اين وسيله در اختيار چه كسي و براي چه منظوري مورد استفاده قرار مي--گيرد. اگر در دست غير صالح قرار گيرد استفاده نامشروع مي--كند. و مي--شود مصداق شعر سنايي: چو دزدي با چراغ آيد گزيده--تر برد كالا؛ و اگر دست فرد صالح قرار گيرد استفاده مشروع مي--كند و مي--شود مصداق يك انسان كامل.

محيط طبيعي

منظور از محيط طبيعي، محيط خارجي--اي است كه انسان در آن زندگي مي--كند و مي--تواند به نحوي در بزهكاري افراد موثر واقع شود. اين عامل براي اولين بار مورد توجه “بقراط” قرار گرفت. اين دانشمند به پزشكان توصيه نموده بود كه قبلا در وضع اقليمي، فصول و باد و هوا بررسي كنند. “ساترلند” نيز در بحث مشابهي در اين زمينه نموده مي--نويسد: قرن--هاست بعضي از مكاتب كوشش كرده--اند عوامل طبيعي رفتار مجرمانه را كشف و ارائه نمايند نتايج تحقيقات آنان حاكي است كه آمار جرايم عليه اموال در ماه--هاي زمستان بيش از فصول ديگر نشان مي--دهد و جرايم عليه اشخاص بيشتر در ماه--هاي تابستان اتفاق مي--افتد. اين عقايد در مورد بزهكاري اطفال و نوجوانان پذيرفته نيست چرا كه جرايم بر ضد اموال بالاخص سرقت كه رقم بزرگ بزهكاري را تشكيل مي--دهد ممكن است در كليه فصول سال متفاوت باشد.

مثلا جرايم جنسي بيشتر در اواخر بهار و اوايل تابستان- خاتمه امتحانات و شروع تعطيلات- و جرايم بر ضد اشخاص با تشكيل باند در تابستان بيشتر از فصول ديگر ارتكاب مي--يابد.

محيط اقتصادي

عامل ديگري كه ممكن است در بزهكاري اطفال و نوجوانان موثر واقع شود، عامل اقتصادي است كه جرم--شناسان توجه خاصي بدان مبذول داشتند و در اكثر نوشته--ها از اين عامل مطالبي به رشته تحرير در آورده--اند. بنابراين جرم--شناسان در اصل موضوع كه عامل اقتصادي در بزهكاري موثر است اتفاق نظر داشته و اگر اختلافي در پاره--اي موارد به چشم مي--خورد از نحوه تاثير جنبه--هاي مختلف اين عامل قوي است. بدين صورت كه گروهي تضاد طبقاتي و عدم توزيع عادلانه ثروت و دسته--اي فقر و درماندگي وتهيدستي و برخي تمايل به ثروتمند شدن و تجمل پرستي و همچنين گروهي، بيكاري و قرض و نيز عده--اي نداشتن توانايي لازم را براي برآوردن احتياجات زندگي و بعضي نيز ترس از كسر شدن اموال و يا آنچه را كه دارند و بالاخره عده--اي حرص و طمع و گروهي بحران--هاي اقتصادي و تورم و رشد و توسعه صنعت و نوسانات قيمت--ها و نيز دسته--اي گرسنگي و قحطي را مبناي بزهكاري دانسته ومعتقدند كه اين عوامل در بروز جرايم مختلف بويژه جرايم مالي تاثير غيرقابلاانكاري دارد.

علل و عوامل بزهكاري

اكثر روانشناسان را عقيده بر اين است كه بزهكاري نوجوانان را بايد در اين علت--ها جستجو كرد:

-1 خانواده نابسامان -2 ناايمني عاطفي -3 عقب ماندگي عاطفي -4 انحراف عاطفي، نارسايي اجتماعي -5 انحراف--هاي اجتماعي -6 تعارضات فرهنگي -7 فقر اقتصادي -8 بي--سوادي -9 جعل مادي و معنوي -10 تبعيض -11 فساد -12 عدم برخورداري از رفاه و بهداشت -13 حكومت نالايق

بايد توجه داشت كه تاثير عوامل نامبرده هميشه و درباره همه بزهكاران يكسان نيست. بلكه تاثير آنها بر حسب افراد مختلف فرق مي--كند. يك بزهكار بايد از شريك جرمش جدا در نظر گرفته شود. به عبارت ديگر بزهكاري يك پديده طبيعي و ذاتي نيست و هيچ فرد بزهكاري، بزهكار و تبهكار متولد نمي--شود. بلكه عوامل متعدد و متنوع محيطي و در راس آنها به احتمال زياد محيط خانواده است كه فرد را به سوي بزهكاري مي--كشد.

راهكار درمان بزهكاري

اين قلم يادآور مي--شود نوع بزهكاري و تعداد بزهكاران همه يكسان نيستند. بنابراين نمي--توان يك روش يا شيوه هماهنگي براي پيشگيري از بزهكاري پيشنهاد كرد. اگر چه پيشگيري بزهكاري مانند ساير بيماري--ها بر درمان مقدم است و هزينه--اش كمتر و ضايعات آن ناچيز، اما اين مهم مي--تواند از طريق خانواده و آموزش و يادگيري، به درستي و با ظرافت از سوي نهادهاي ذي--ربط تحقق يابد. در هر صورت هر گاه در مورد موضوع بزهكاري سخن به ميان مي----آيد دو امكان در پيش است: اول اينكه سعي كنيم كليه خصوصيات محيطي را كه گمان مي--رود عامل بزهكاري مي--باشند مورد توجه قرار بدهيم؛ و دوم اينكه بكوشيم اقدامات معيني كه جنبه پيشگيري داشته باشند، انجام بدهيم. بعضي از اين اقدامات عبارتند از: معالجه روانپزشكي، آموزش انفرادي و كاركردن با موضوع و مورد بخصوص، آموزش و راهنمايي اولياء به منظور افزايش مهارت--هاي آنها در زمينه خانواده و حمايت اقتصادي و اجتماعي و رواني از خانواده--هاي نيازمند (تحت سرپرست يا در معرض فروپاشي)، ايجاد امنيت شغلي و اجتماعي، تقويت پيوندهاي عاطفي، اهتمام به كانون گرم خانواده و كنترل--هاي معقول و منطقي نهادهاي مرتبط با افراد در جامعه (مثل خانواده، جامعه و مراكز فرهنگي، اجتماعي و قانوني)

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 266]