قلمزنی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: آشنایی با صنایع دستی ایران هنرهای سنتی ایران ، هنرهای اصیل مردمی هستند . هنرهایی که از فطرت پاک مردم نشأت می گیرند.این هنرها از دیرباز در تمامی شئون زندگی مردم رسوخ کرده و به صورت جزئی تفکیک ناپذیر درآمدهاند. رحل قرآن ، منبر مسجد ،تنگ گلاب و فرشی که به عنوان زیرانداز به کار می رود، همه و همه نشان از پیوند همیشگی هنر و آیین ،آداب و زندگی مردم دارد.
طوفان حوادث دوران ،نتوانسته صخرة پر صلابت هنر ایران را فرسایش و تغییر دهد.
هنر گذشتة ایران ، بسان صدفی است که موج بلند و شکوفای اسلام ،آن را صیقل داده وبه گوهری ناب تبدیل کرده و به ساحل سرزمینهای مختلف افکنده است . شاید اغراق نباشد اگر بگوییم ،بررسی و شناخت هنرهای سنتی ایران ، مقدمهای بر شناخت هنر جهان می باشد .
این هنرها، ازگذشته دور تاکنون ، بدون تغییرات زیاد، باقی ماندهاند و اگر به آنها توجه نشود رفته رفته به بوتة فراموشی سپرده خواهند شد. از اینرو ، سعی بر آن بوده ، تا گامی هر چند لرزان در جهت شناساندن هنرهای سنتی ایران ونحوة اجرای آنها برداشته شود.
سابقه تاریخی قلمزنی هنر قلمزنی سابقهای بس طولانی و تاریخی دارد. دلیل این ادعا؛اشیایی است که مربوط به هزاران سال پیش می باشند . پایداری فلز در شرایط مختلف باعث حفظ مدارک پیشینة قلمزنی شده است .
سابقة تاریخی این هنر به «سیت »ها یا «سکا»ها باز میگردد.سیتها در حدود پنج تا هفت هزار سال پیش در قفقاز یا جنوب روسیة فعلی زندگی میکردهاند .آنها به احتمال زیاد از نژاد آریایی بودهاند .این قوم در هنر قلمزنی به بالاترین درجه از پیشرفت و ابداع رسیده بود.مواد و مصالحی که آنان بکار میبردند عمدتا"از طلا، نقره و برنز تشکیل می شد. درمیان شاهکارهای سیتها میتوان از طرحی نام برد که نشان دهندة دقت و ظرافت در کار آنهاست و آن پرداخت تصاویر شخصی میباشد که با انبر مشغول کشیدن دندان پیرمردی است .در خطوط چهرة پیرمرد حالت درد بخوبی نمایان است.شگفت آنکه این طرح قلمزنی بر روی سطحی به اندازة یک بند انگشت اجراشده است .ازنمونة بارز دیگری نیز می توان نام برد که عبارت است از سینه ریزی که روی سطح هر سکة آن ،یک صحنه از زندگی ،به معنای دقیق نقش شده ،مثلا"زنی که مشغول دوشیدن گوسفنداست.
بطور کلی آنها با فرو بردن و برجسته کردن سطح فلزات حالات آدمی رانشان می دادند .
ازدیگر نمونههای تاریخی قلمزنی باید از برنزهای لرستان نام برد که متعلق به سه هزارسال پیش هستند واز لحاظ کیفیت رقیبی جدی برای سیتها محسوب می شوند. به عنوان نمونه می توان برنزی رامثال زد که به شکل دو مرغابی نزدیک به هم گردنهایشان دریکدیگر پیچیده شده ،قلمزنی کردهاند. از این شی به عنوان سر تبر استفاده میکردهاند.
بعد از این دو طایفه به هخامنشیان و ساسانیان میرسیم ،تکنیک کارایشان همانند سیتهاست ،بااین تفاوت که کیفیت کار آنان به پای سیتها نمی رسد.
ساسانیان بیشتر صحنههای زندگی بزمی و رزمی اشراف را قملزنی کردهاند .در قلمزنیهای این دوره ،بر صورت اشخاص خندهای تصنعی میبینیم .متأسفانه در موزههای ایران از هنر سیتها نمونهای وجود ندارد.تعدادی از اشیاء قلمزنی ساسانیان در موزة «ارمیتاژ» شهر لنینگراد روسیه موجود است که عبارتنداز :
▪ ظروف گوناگون ،جام وغرابه ها.
بعد از ساسانیان تا اوایل دورة سلجوقی اثر فلزکاری شاخصی بدست نیامده است .
در دورة سلجوقی ، ساختن اشیاء مسی و مفرغی که روی آن رابه وسیلة قلمزنی تزیین مینمودهاند ، بسیار متداول گشت . هنر قلمزنی سلجوقیان پیشرفته است ، اما فرورفتگی و برجسته کاری ندارد. سطوح کار صاف است و بر روی آن تنها خراش یا خط ایجاد کردهاند. از این دوره ، ظروف گوناگون و پایة شمعدانها ، دیگها، هاونها و دیگر اشیاء مسی به جای مانده است . یکی از تزیینات عمدة این ظروف را خط کوفی تشکیل می دهد.
روش کار قلمزنان دورة سلجوقی هنوز هم در کارگاههای قلمزنی اصفهان و شیراز رواج دارد. در دورههای بعد همچنان هنرقلمزنی وساختن اشیاءفلزی مرسوم بود و از دورة تسلط مغولها و تیموریان آثار فلزی بسیار ظریفی به جای مانده است .
این هنر در دورة صفویه وارد مرحلة جدیدی می شود ؛ بدین معنی که طرح مینیاتورهای این زمان ،تأثیر شگفتی روی هنر قلمزنی و نقش اشیاء فلزی میگذارد. از این دوره ، پایة شمعدانها و مخصوصا" اسطرلابهای قلمزدة نفیسی باقی ماندهاست .
درعصر صفویه تکنیک اوج می گیرد ،اما روش به همان صورت دورة سلجوقیان باقی می ماند.تکنیک ایشان دیگر قدیمی نیست و طرح کارها دگرگون میشود ولی به دلیل قدمت سلجوقیان ،کار آنها از ارزش بیشتری برخوردار است .
بعداز صفویه و گذران چند حکومت کوچک و ناپایدار، به عهد قاجار میرسیم .دراین دوره ،آثار قلمزدة بسیاری برای اماکن مقدسه ،مقابر و زیارتگاهها تهیه شده که در نوع خود دارای ارزش است .
● تکنیکها
حال لازم است اشارهای به تکنیک بعضی از دوران هنر قلمزنی داشته باشیم .
در زمان سیتها امر مهم این بوده است که کار کاملا"یک پارچه باشد. فرق عمدة میان تکنیک ساسانیان و سیتهااین است که در هنر ساسانیان فقط فرورفتگی و برجسته کاری نمایان است و صور و خطوط ،آن حالت دقیق راندارند ،حال آنکه در هنر سیتها حتی حالت صورت و چهره کاملا" دقیق است .
در تکنیک سلجوقیان به طرحهای متنوعی برمیخوریم و به تبع آن ، شیار و خراش زیاد است . هنرمندان فلزکار سلجوقی گاه چند فلز مختلف رادر هم جا گذاری میکردهاند که به آن «ترصیع » می گویند و گاه تصاویری از مینیاتور را با قلمزنی ایجاد میکردهاند .البته در دورة ساسانیان هم ،هنرمند دو یا چند فلز را باهم به کار میبرده است ،اما پیدایش شیوة در دورة صفویان به اوج می رسد.
درتکنیک صفویان از طرحهای قالی نظیر ختائی ،اسلیمی ولچک ترنج نیز استفاده به عمل آمده است . همچنین از روش میناکاری و مشبک سازی فلز بهره می گرفتند.
دراین قسمت چون بحث ما برتکنیک متمرکز است الزاما" در مورد تفاوت قلمزنی وقلمکاری نیز توضیحی مختصر داده میشود. قلمکاری نوعی چاپ روی پارچه است در حالی که قلمزنی ،نوعی کندهکاری و برجسته کاری روی اوراق فلزی است و قدمت قلمزنی به پیش از ساختن فلز توسط انسان میرسد .کندهکاری روی سنگها گواهی آشکار بر این مدعاست .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2625]