در گفتگو با فرماندار سابق مشهد مطرح شد ؛ هويت اولين قرباني حاشيه نشيني

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: در گفتگو با فرماندار سابق مشهد مطرح شد ؛ هويت اولين قرباني حاشيه نشيني
* سوسن شريف زاده

اشاره
از نظر اجتماعي شهرها مكانهاي مناسبي براي شكل گيري نهادهاي اجتماعي، اعتلاي ارزشهاي فرهنگي، گسترش و تحكيم روابط و مناسبات اجتماعي و پاسداري از ارزشهاي انساني و هويتهاي ملي و محلي هستند. زيرا فرم فيزيكي شهرها در حقيقت هسته جهان اجتماعي است كه در تمامي ابعاد جامعه از اقتصاد گرفته تا زيبايي شناختي مؤثر است.
تا زماني كه بحران هويت به عنوان موضوعي حل ناشدني يا پيچيده فرض گردد، رهايي از شرايط كنوني چندان محتمل به نظر نمي رسد. يكي از دلايل اين فرض آن است كه تعريف مشخصي از هويت در دست نيست و همين امر هويت بخشي را دشوار و حتي ناممكن جلوه مي دهد...
***
شهر مشهد و دو عنصر اصلي هويت
سيدجواد حسيني، فرماندار سابق شهر مشهد معتقد است: مجموعه اي از عناصر در تشكيل هويت شهرها نقش دارند. اين عناصر مي توانند اسطوره هاي تاريخي، ملي و مذهبي و گذشته تاريخي هر شهر و يا مكانهاي باقدمت تاريخي و فرهنگي باشند. از اين رو مي توان گفت شهر مشهد دو عنصر اصلي هويت هر شهر را در خود جاي داده است. وجود بارگاه منور رضوي، هويت ديني و اعتقادي عميقي به شهر مشهد بخشيده و ظهور شاعر بزرگ پارسي گوي، فردوسي نيز بر غنا و عمق فرهنگ آنها تأثيرگذار بوده است. لذا مجموعه هويت ديني و مذهبي و هويت ملي، شهر مشهد را حائز اهميت ويژه اي مي كند. اما با اين وجود سيماي هويت در شهر مشهد هنوز آن چنان كه شايسته و بايسته يك كلانشهر مذهبي است، به منصه ظهور نرسيده است. بافت شهرها نيز در شناخت هويت آنان تأثير مستقيم دارد؛ زيرا معماري و شكل ظاهري هر شهر بخشي از هويت آن است كه در بعد كالبدي آن قابل بررسي است.

حاشيه نشيني هويتها
مدرس دانشگاه تربيت معلم مشهد در ادامه گفت: حاشيه شهرهاي بزرگ هم اكنون به جزئي از بافت هر شهر تبديل شده است كه با وجود رشد و گستردگي روزافزونشان كه گاهي مساحتي بيشتر از شهرها را اشغال مي كنند، نقش تأثيرگذاري در جهت برهم ريختگي هويت هر شهر دارند. مردمي كه زندگي در حاشيه شهرها را برمي گزينند، عمدتاً مهاجراني هستند كه به دلايل مختلف از جمله فشارهاي اقتصادي، وضعيت نامطلوب زندگي، تلاش براي به دست آوردن امكانات بهتر و... ترك ديار كرده و به شهرهاي بزرگ پناه آورده اند.
حال اگر اتباع بيگانه كشورهاي همسايه را هم به اين جمعيت حاشيه نشين بيفزاييم، به راحتي مي توانيم تركيبي از فرهنگهاي مختلف را در يك مكان شاهد باشيم.
اين بر هم ريختگي و اختلاط فرهنگها باعث ايجاد ضد فرهنگ مي شود؛ زيرا هيچ يك از حاشيه نشينان خود را متعلق به شهر مشهد نمي دانند و فرهنگ و رفتار جديدي همراه خود به سوغات آورده اند.
لذا شاهد بافت موزاييكي و جمعيت ناهمگوني خواهيم بود كه پاسداشت از عناصر هويتي در اين شرايط به سختي امكان پذير است و اولين قرباني اين معضل، هويت است كه اندك اندك از بين مي رود و ارزشها به فراموشي سپرده مي شوند.

بافتهاي قديمي؛ بازسازي يا نوسازي
بخش ديگري از هويت شهرها، بنا به گفته فرماندار سابق مشهد، بافتهاي قديمي و فرسوده هستند. بافتهاي قديمي شهر شامل بافتهاي فرسوده اي مي باشد كه ميراث فرهنگي شهر محسوب مي شوند. همچنين بافتهاي فرسوده كه فاقد ارزشهاي فرهنگي هستند و بافتهاي فرسوده روستا شهري كه در حاشيه شهرها قرار گرفته اند، جزو اين دسته از بافتهاي قديمي هستند. با گذر زمان و همسو با ديگر تغيير و تحولات در شهر، بافتهاي كهنه و قديمي نيز اندك اندك از طريق بازسازيها دستخوش تغيير و تحول و گاهي نابودي كامل مي شوند. لذا گامي جدي جهت بهم ريختگي هويت شهري محسوب مي گردد.
حسيني اظهار داشت: شهرها در حال حاضر به دو بخش مدرن و قسمت حاشيه اي تقسيم مي شوند. قسمت مدرن هر شهر، يا شهر مدرن، تمامي قوانين شهرسازي در آن ايجاد شده، اما المانهاي هويتي در آن وجود ندارد.
در قسمت حاشيه نيز بافتهاي قديمي بازسازي مي شوند و چون بهسازي و نوسازي در آنها صورت نمي گيرد، باز هم تغييرات عمده باعث از بين رفتن نمادهاي هويت مي شوند. زيرا اگر نوسازي صورت گيرد ساختار تغيير پيدا نمي كند، بلكه تغييرات كلي ايجاد مي شود. هم اكنون بافتهاي فرسوده اي كه فاقد بناهاي فرهنگي هستند، به طور كامل بازسازي مي شوند. يعني كاملاً تخريب شده و به جاي آن شهر مدرن به وجود مي آيد كه با هويت ما هيچ سازگاري ندارد. اما بافتهايي كه داراي ميراث فرهنگي هستند بازسازي نمي شوند، بلكه نوسازي مي شوند.
در اين نوع نوسازي نيز فقط بافت را حفظ مي كنيم و پيرامون آن را تغيير مي دهيم. اين در حالي است كه در عناصر هويتي شهري امروز جهان، بافت با پيرامون و فضاي اطراف خود معنا و مفهوم پيدا مي كند.

تركيب موزاييكي جمعيت؛ جاي خالي هويت
شهر مشهد داراي جاذبه هاي فراواني براي مهاجراني است كه از نقاط مختلف به سوي آن هجوم مي آورند پس مي توان مشهد را شهري مهاجرپذير نام نهاد.
فرماندار سابق مشهد تأكيد كرد: اين جاذبه ها حتي اتباع كشورهاي همسايه را نيز جذب خود مي كند. حضور 20 ميليون زاير و مسافر در شهر مقدس مشهد به راحتي مي تواند خصوصيات فرهنگي شهر را دستخوش تغيير و تحول و حتي نابودي قرار دهد. اين مهاجرپذيري بيش از حد شهر مشهد باعث شده تا هم اكنون شاهد حضور جمعيتي ناهمگون در شهر باشيم. يعني تركيب موزاييكي جمعيت شهر مشهد، گروههاي مختلف، اديان و فرقه ها و فرهنگهاي مختلف را در خود جاي داده است. در چنين شرايطي كه اختلاط فرهنگي تا به اين حد بالا و تركيب پيچيده اي را شامل شده است، نمي توان انتظاري جز اين داشت كه هويت شهر در معرض خطر قرار گيرد.

مهاجرت نخبگان؛ مهاجرت هويت
فرماندار سابق شهر مشهد در جواب اين سؤال كه آيا كمبود امكانات كه باعث مهاجرت نخبگان و هنرمندان از شهرستان به سوي تهران شده است، مي تواند خطري براي هويت شهر محسوب شود، گفت: مهاجرت هنرمندان به دليل كج سليقگي هايي است كه گاهي اتفاق مي افتد. برخي از شرايط و رفتارها باعث مي شود تا آنان كه تنها طالب عرضه اثر هنري خود و به رشد رسيدن هنر مي باشند، احساس كنند آن چنان كه شايسته و بايسته است مورد احترام قرار نمي گيرند بنابراين جذب پايتخت و امكانات آن مي شوند.
از سوي ديگر هنرمند براي ارايه كار خود با مقاومتي روبروست كه نمي تواند آن را تحمل كند. قطعاً در صورت اصلاح برخي از رفتارها، هنرمندان مشهدي به علت تعلق خاطر نسبت به شهرشان، با فراغ خاطر به مشهد باز مي گردند.

معماري مشهد؛ معماري ايراني- اسلامي
زماني كه از هويت يك شهر سخن مي گوييم، بايد ريخت و شكل ظاهري شهر را هم مدنظر قرار دهيم.
به اعتقاد سيدجواد حسيني، فرماندار سابق شهر مشهد، ريخت شهرها هم همانند انسانها كه طرز لباس پوشيدنشان نشان از شخصيت و طرز تفكر آنان دارد، نشانگر هويت و گذشته تاريخي مردم آن شهر است. اما شهر مشهد داراي نظام منسجم نيست. معماري و شهرسازي در مشهد بايد به گونه اي صورت پذيرد كه در نقاطي كه امكانش هست المانها و نشانه هايي از هويت ايراني و اسلامي با تأكيد بر عنصر ملي و مذهبي لحاظ شود.
به بياني ديگر در مورفولوژي شهر مشهد بايد عناصر خاصي وجود داشته باشد كه در تمام شهر استفاده شود. يعني علايمي وجود داشته باشد كه نشان از مشهدالرضا(ع) داشته باشند.
فرماندار سابق مشهد كه هم اكنون مشغول انجام تحقيقاتي پيرامون بافت اطراف حرم مطهر مي باشد، در ادامه اذعان داشت: هويت شهر مشهد با زنده نگه داشتن و پيوند با گذشته با ارزش و با قدمت اين شهر ارتباط مستقيمي دارد. لازمه اين امر هم وجود دهكده مردم شناسي در اين شهر است.
اين دهكده مي تواند با كاركردهاي متعدد در مركز حفظ هويت قرار گيرد. اقدام ديگري كه چندي پيش پيشنهاد شد، احداث بولوار مشاهير يا جاده گردشگري در راستاي جاده توس بود. با احداث اين بولوار مي توانستيم علاوه بر زيباسازي اين منطقه كه از ارزش فرهنگي بالايي برخوردار است، زندگي مشاهير و افتخارات شهر مشهد را به راحتي براي مردم بشناسانيم و گامي بزرگ براي شناخت هويت شهري برداريم.پيشنهاد ديگر ساخت جاده اي در مسير حركت امام رضا(ع) از مدينه تا مرو بود كه بارها پيشنهاد و مطرح شد، اما با وجود استقبال همه ارگانها دوباره به فراموشي سپرده شده است.
ساخت اين جاده هم مي تواند خدمت بزرگي به هويت شهر تلقي شود. اين پيشنهادها همگي با وجود اينكه از ارزش بالايي براي حفظ هويت شهرمان برخوردار هستند، بعد از گذشت سالها هنوز در حد طرح و ايده باقي مانده و با وجود اينكه مخالفتي با آنها نشده است، گامي هم براي آنها برداشته نشده.
وي ضمن اشاره به جشنواره اي كه در سال 82 و 83 برگزار شد و توانمنديهاي فرهنگي شهرستانهاي استان خراسان را به نمايش گذاشته بود، گفت: نشان دادن هويت خراسان با موسيقي و تئاتر و معرفي آثار هنري، صنايع دستي، زنده نگه داشتن آداب و رسوم قديمي و... بخش قابل توجهي از هويت ما را زنده نگه مي دارد.
شنبه 11 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 417]