شوش کهن ترین شهر جهان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: شوش کهن ترین شهر جهان :
شوش از كهن ترین شهر های جهان و به قولی كهن ترین شهر جهان است كه حدود 4000 سال پیش از میلاد مسیح به عنوان كانون مذهبی ساكنان دشت اطراف بنا نهاده شده است و پس از سال ها حیات پر فراز و نشیب و توام با روز های پیروزی و شكست و رونق و ركود و آبادانی و ویرانی ، با سقوط شاهنشاهی هخامنشی در سال 332 ق.م به مرور در سراشیب افول افتاد .

و در قرون میانه ی اسلامی رونق خود را به كل از دست داد و به روستای كوچكی گرداگرد آرامگاه دانیال نبی (ع) بدل شد.تپه های شوش در جوار شهر شوش و تقریباً در 50 كیلومتری جنوب اندیمشك واقع شده است . وسعت این محوطه بنا بر شواهد باستان شناسی نزدیك به 400 هكتار است این محوطه ی پهناور در بین دو رود بزرگ كرخه ( در غرب ) و دز ( تقریباً در شرق ) جای گرفته است. بیش از 150 سال از آغاز اولین كاوش باستان شناسی در شوش می گذرد و در این مدت نشانه هایی از تمدن های آغاز هزاره ی چهارم پیش از میلاد تا قرن سیزدهم میلادی ( قرن هفتم هجری قمری ) در آن شناسایی شده است . این تمدن ها در كنار یا روی هم قرار دارند و بدون هیچ وقفه طولانی تداوم داشته اند. لایه های باستانی با بیش از 5000 سال قدمت بر روی تپه های طبیعی شكل گرفته و تكوین یافته است بدین سان كه لایه نخستین با اولین سكونت انسان یعنی لایه 27 شوش ( در تپه ارگ ) بر روی ارتفاعی بوجود امده است كه ار سطح زمین های مجاور حدود 10 متر بالاتر است. چنین به نظر می رسد كه در این لایه ابتدا معبد عظیمی ساخته می شود كه در گرداگرد آن مراكز سكونتی ایجاد شده است . شوش در این هسته ی اولیه تمام تجربیات گذشته و فرهنگ های همجوار را در خود جمع كرده است . آثار سفالی و سنگی آن نمونه های ارزنده ای است كه از نظر ظرافت و زیبایی تفاوت نسبتاٌ زیادی با گذشته دارند.از سوی دیگر وضعیت اجتماعی به گونه ای است كه زندگی بشر وارد مرحله ای تازه شده است . وجود همین معبد بزرگ خشتی نشانه ای برای تجمع و شهر نشینی و تشكیل سازمان های جدید شهری است. این دوره كه به دوره آ« شوش یك آ» معروف است سراغاز تمدن های دیگری است كه به بیش از 5000 سال ادامه یافته است. شوش با داشتن معبدی بزرگ به مرور مركزیت كلیه مناطق مسكونی در دشت خوزستان را به دست آورد.
شوش در سده های پایانی هزاره چهارم یعنی حدود 3200 سال پیش از میلاد وارد مرحله ی نوینی شد كه به دوره آ« پیدایش خط آ» معروف است. زندگی در شوش تا این تاریخ فقط منحصر به تپه ارگ یا آكروپل است. در سده های آغازین هزاره سوم كه اوج تشكل اجتماعات است ، نخستین سازمان اداری و سیاسی در ایران تكوین می یابد كه پیش ار این رشته كاوش ها حتی نامی از آن ها در كتب تاریخی نبوده است . این دوره كه از نظر تاریخی â€“ فرهنگی ، آ« تمدن عیلام آ» نامیده می شود در آغاز هزاره سوم پیش از میلاد ( حدود 4900 سال پیش ) در خوزستان پا گرفت و سلسله پادشاهان عیلام مدت 22 قرن بر قسمت های جنوبی ، جنوب غربی و تا اندازه ای غرب ایران فرمانروایی داشتند . در كاوش های شوش از دوره عیلامی ها آثار معماری فراوانی ظاهر شده كه نمودار چگونگی پیشرفت و تكامل فن معماری و ساختمانی ( میانه هزاره چهارم پیش از میلاد ) است. مهری بدست آمده كه بر روی آن فرم ساختمانی كنده شده است و شكل دو اتاق دیده می شود كه سقف ان گنبدی است ، این موضوع از جهت تاریخ معماری و هنر دارای ارزش و اهمیت فراوانی است. نقش مهم دیگری نیز از همین دوره شوش ( تپه ارگ ) به دست آمده كه معبد دیگری را به تصویر كشیده است این معبد بر روی سكوی بزرگ و بلندی به پا شده است ، برخی بر آنند كه این تصویر احتمالاً شكل معبد بزرگ شوش است اگر چنین باشد با توجه به این معبد حدود 6000 سال قبل بر پا شده است، شاهد زنده ای بر پیشرفت فرهنگ و تمدن مردمان این عصر است.

آثار ارزشمندی از كاوش های شوش به دست آمده كه با چند نمونه از آنها آشنا می شویم :
سنگ نبشته ی حمورابی :
قانون نامه ی حمورابی در كاوش های دمرگان در تپه ارگ شوش در سال 1902 میلادی كشف و به موزه لوور فرانسه فرستاده شد ، خط این نوشته از نوع میخی â€“ بابلی كهن است. این اثر را به همراه آثار ارزنده دیگری آ« شوتروك ناهونته آ» پادشاه عیلامی حدود سال 1160 پیش از میلاد طی جنگ سختی به غنیمت گرفته و به شوش آورده است. در سال 640 پیش از میلاد آ« آشور بانیپال آ» پادشاه آشور ضمن حمله به سرزمین عیلام و شكست سختی كه به این كشور وارد آورده به این اثر و سایر آثار عیلامی در شوش آسیب فراوان آورد. حمورابی ( 1750 â€“ 1792 ق.م ) یكی از بزرگترین فرمانروایان بین النهرین و سردار جنگاور ، سیاست مدار ورزیده و قانون گذاری دقیق بوده است
سنگ نبشته ی حمورابی
قانون نامه ی حمورابی شامل 282 متن قانونی در باب روابط اجتماعی ، پزشكی و حقوقی بین افراد است كه به دو نمونه آن اشاره می كنیم:
128 â€“ اگر شخصی همسری گرفت ولی برای او عقد نامه ای تنظیم نكرد ، آن زن همسر ( او ) نیست.
229 - اگر معماری برای شخصی خانه ای ساخت اما در استحكام كار خود دقت نكرد و در نتیجه خانه ای كه او ساخت فروریخت و موجب مرگ صاحب خانه شد معمار باید به قتل برسد.
دو نمونه فوق از قوانین حمورابی است كه اعداد اول آن شماره قانون وضع شده را نشان می دهد.
مجسمه ملكه ناپیر آسو :
ملكه ناپیر آسو همسر اونتاش گال پادشاه عیلامی ( 1245 â€“ 1265 ق.م ) بنیانگذار شهر اونتش ( چغازنبیل ) است. از این ملكه مجسمه ای بر جای مانده است كه از محل گردن شكستگی دارد و سر آن مفقود شده است این مجسمه از برنز ساخته شده است و ارتفاع فعلی آن 1.39 متر و وزن آن 1750 كیلو گرم است . این مجسمه از معبد نینهورساگ در شوش كشف شده است و اینك در موزه لوور نگهداری می شود . این اثر از دیدگاه های مختلف چون پیشرفت و تكامل هنر فلز كاری و مجسمه سازی در دوره عیلامی و شكل لباس و پوشش زنان در سده سیزدهم پیش از میلاد حائز اهمیت است . در پشت مجسمه ای نوشته ای به خط عیلامی میانه حاوی نامه ملكه و نفرین بر كسی كه به مجسمه اهانت كند وجود دارد.
سفالینه های شوش :
در لایه 27 شوش و در اطراف معبد بزرگ ضمن كاوش به گورستان عظیمی برخورد شد كه بنا بر سنت زمان و اعتقادات مذهبی ، مقداری اشیا و لوازم زندگی در قبور آم گذاشته شده بود ، از جمله ظروف سفالی با نقش مار ، مرغابی و سایر جانوران ، اما بیشترین نقوش آن بز است . جام سفالین معروف و زیبای شوش هم اكنون در موزه لوور نگهداری می شود و سایر ظروف سفالی مشهور از این گورستان در موزه ملی ایران نگهداری می شود.
شوش در دوره هخامنش : آ« آپادانا آ»
آپادانا كاخی است مرتفع و گسترده كه از واحد های مختلفی تشكیل شده و بر روی تپه ماهور های طبیعی فراهم آمده است این واحد ها شامل تالار بارعام ، حرمسرا ، دروازه ، كاخ پذیرایی و دیگر بخش هاست . در آغاز معماران گرداگرد تپه را دیوار قطوری با ارتفاعی حدود 20 متر و قطری به همین اندازه بر پا داشتند و پشت آن را با خاك پر كرده اند ، دیوار های كاخ عموماً از خشت و گل ساخته شده است و روی آن را با گچ یا نقاشی دیواری تزیین كرده اند . دیوار های ایوان سمت حیاط مركزی با آجر لعابدار پوشیده شده است و بر روی آن نقوش مختلفی از جمله ردیف سربازان ، نقش شیر ، جانوران افسانه ای مانند گاو و یا شیر بالدار ، نقش فروهر ، كتیبه های با خط میخی ، نقش گل نیلوفر آبی و در طرفی پلكان كاخ نیز ردیف سربازان جاوید دیده می شود.
در سال 1349 ( 1970 میلادی ) دو لوحه مربوط به ساختمان كاخی كه داریوش اول فرمان آن را صادر كرده است در تپه آپادانای شوش پیدا شد یكی از این دو لوحه به خط و زبان اكدی و دیگری به خط و زبان عیلامی است. در این الواح داریوش اول پس از معرفی خود و سرزمین تحت فرمانش و مواهبی كه اورامزدا به او عطا كرده است و اشاره به اجداد خود به طرز ساختن و معماری كاخ اشاره می كند كه از جهات مختلف و از آن جمله هنر های گوناگون و تاریخچه ی آن ها و سرزمین ها ، خواندنی و حائز اهمیت است.

در ادامه نیز كتیبه پنجم داریوش شاه را ملاحظه می نمایید.
کتیبه پنجم داریوش شاه در شوش
از داریوش بزرگ، کتیبههای فراوانی در شهر شوش به دست آمده است که بر روی سنگهای مرمرین، پاستونها، لوحهای گلین و یا بر آجر نگاشته شدهاند. بیشتر این کتیبهها، مانند دیگر نبشتههای هخامنشی به سه خط و زبان فارسی باستان، عیلامی و بابلی هستند. متن زیر گزارش فارسیِ یکی از مهمترین کتیبههای داریوش بزرگ، یعنی کتیبه پنجم او در شوش (DSe) است که در آن اندیشههای داریوش در زمینه صلحجویی و همبستگی سرزمینها، آبادانی و سامان شهرها، پاسداشت ناتوانان، پایندگی میهن و بسا نکات مهم دیگر آمده است. ترجمان آسانخوانِ آن در اینجا منتشر میشود.
بند 1 خدای بزرگ است اهورامزدا؛ که بیافرید این زمین را؛ که بیافرید آن آسمان را؛ که بیافرید آدمی را؛ که بیافرید از برای آدمی شادی را؛ که داریوش را شاهی فرا داد. یک شاه از بسیاران، یک فرمانروا از بسیاران.
بند 2 من داریوش، شاه بزرگ، شاهانْ شاه، شاه سرزمینهایی با گوناگون مردمان، شاه در این زمین بزرگ، پهناور و دورکرانه. پسر ویشتاسپ، یک هخامنشی، یک پارسی، پسر پارسی، یک آریایی، آریاییتبار.
بند 3 گوید داریوش شاه: بخواست اهورامزدا، این است سرزمینهایی که جز از پارس دارم. آنانرا فرمان راندم. مرا خراج گذاردند. آنچه گفتِ من به آنان بود، چنان کردند. قانون من آنانرا پایید: ماد، خوزیه، پارت، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، سیستان، آراخوزی، ثَتَهگوش، مَکا، گندارَه، هند، سکاییانِ هومنوش، سکاییانِ تیز خود، بابل، آشور، اّرَبیه (عربیه)، مصر، ارمنیه، کاپادوکیه، اسپارت، یونانیان این سوی دریا و آن سوی دریا، اسکودر، حبشیان، کاریان.
بند 4 گوید داریوش شاه: بسا بد کرداری شده بود، من به نیکی گردانیدم. سرزمینها به دیگری بر میتاختند و یکی دیگری را فرو میکوبید. من بخواست اهورامزدا چنان کردم که یکدیگر را نکوبند. هر کدام در ماندگاه خود هستند. از این قانون من بیمناکند که: زورمند، ناتوان را نمیکوبد و نابود نمیکند.
بند 5 گوید داریوش شاه: بخواست اهورامزدا، بسا کارها که نابسامانیده شده بود؛ من آنرا بسامانیدم. گذر زمان، باروی شهر . . . را برافکنده بود و بازساخت نشده بود؛ من بنیان باروی دیگری برآوردم. چنان که مانَد تا آیندهها.
بند 6 گوید داریوش شاه: اهورامزدا و دیگر بغان، بپایند مرا و نوشتارهای مرا و خانه/ میهن مرا. آ« برگرفته از وبسایت پژوهش های ایرانی آ»
شوش بعد از دوره هخامنشی :آ« 450 تا 330 پیش از میلاد آ»
غیر از سلوكی ها كه تغییراتی در معماری آ« كاخ هدیش آ» در شوش داده اند ، از دوره سلوكی ها در شوش تعداد زیادی مجسمه و پایه مجسمه و دیگر ثار از جنس سنگ ، سفال و فلز بدست امده كه منشا یونانی دارند و یا با الهام از هنر یونانی در ایران ساخته شده اند . كتیبه های به زبان و خط یونانی نیز در شوش كشف شده است.
شوش در دوره اشكانیان : آ« 250 پیش از میلاد تا 224 میلادی آ»
از دوران اشكانی كتیبه ها ، نقوش برجسته و مجسمه های باقیمانده است نقش برجسته اردوان پنجم كه بر تخت پادشاهی نشسته است و فرمانی را به ساتراپ ( استاندار ) شوش می دهد از آن جمله است . سر مجسمه ی ملكه موزا همسر رومی فرهاد چهارم از آثا پر ارزش دوره اشكانی است. روی هم رفته نقوش برجسته ومجسمه های این دوره بیشترین ویژگی هنر شرق را به نمایش می گذارد لیكن مجسمه ها ضمن حفظ خصیصه های هنر شرق خصوصیات هنر یونان را به همراه دارد.
ساختمان های شوش در دوره ساسانی مانند بنا های دیگر این زمان دارای نقاشی های جالب توجه بوده از جمله در طبقه دوم كاوش گیرشمن در شهر شاهی بنای حفاری شده كه 14*14 متر طول و عرض دارد . بنا شامل یك تالار ستون دار با سه راهرو در اطراف ان است . تالار سه دروازه دارد و روی دیوار ها نقاشی هایی شده است كه منظره شكار را نشان می دهد.
شوش در دوران اسلامی :
اثر جالب توجهی كه در كاوش های دوره اسلامی شوش بدست آمده مسجد نسبتاً بزرگی است كه احتمالاً مسجد جامع شهر بوده است . این مسجد در حدود 70*60 متر طول و عرض دارد . در وسط مسجد حیاطی وجود دارد كه گرداگرد آن شیستان ستون داری ساخته شده است كه در سمت قبله سه ردیف ستون و در سه سوی دیگر دو ردیف ستون داشته و احتمالاً در گوشه شمالی بنا مناره ی مدوری داشته است . قدمت این مسجد مربوط به سده های سوم یا چهارم هجریاست . با كاوش ها یی كه در سال های اخیر در این مسجد به عمل امده است شواهد بنای مسجد كهن تری از نخستین سده هجری ملاحظه شده است. در اسفند ماه 1361 پس از دها سال كاوش كارجیان و هیات های فرانسوی در شوش نخستین هیات باستان شناسی مستقل ایرانی در حاشیه غربی تپه آپادانا كار كاوش علمی خود را آغاز كرد ، در این كاوش ها علاوه بر كشف بقایای معماری و گور ناشناخته و بخشی از دیوار مربوط به حصار یك كوره آجرپزی متعلق به دوره سلجوقی كشف شده كه برای مطالعه ی صنعت آجرپزی و معماری سلجوقی حائز اهمیت است و از آثار مهم كشف شده دوران اسلامی شوش به حساب می آید.
شوش كهنسال پس از سال ها كاوش و مطالعه هنوز گفتنی های بسیار دارد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 489]