فن آوري هاي اولويت دار

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: وسط كارشناسان بررسي شد
فن آوري هاي اولويت دار
راديو گفتگو در سلسله برنامه هاي علم و فناوري به بررسي جايگاه اين بخش در کشور و راهکارهاي دستيابي به تکنولوژي رفع نيازها مي پردازد. به همين منظور در يکي از برنامه هاي گفتگوي روز ، اولويت فن آوري هاي مورد نياز کشور با حضور دكتر رضا كلانتري نژاد، پژوهشگر علم و تكنولوژي ،عضو هيات علمي پژوهشگاه هوا فضا و مهندس عقيل ملكي فر، رئيس انديشكده صنعت و فن آوري (آصف) مورد بررسي قرار گرفت. متن اين گفتگو به اين شرح است:

راديو گفت و گو: اصولا در نقشه جامع علمي كشور اين نوع فن آوري ها چه جايگاهي دارند و كسي به اين فكر افتاده كه اين اولويتها را در نظر بگيرد؟
ملكي فر: از تكنولوژي هاي اولويت دار گاهي بعنوان تكنولوژي هاي حياتي ملي يا تكنولوژي هاي كليدي ملي نام برده مي شود كه شامل آن دسته از تكنولوژي هايي است كه رقابت پذيري اقتصادي و امنيت ملي را در كشور تضمين مي كند. اما بايد اين تكنولوژي ها شناسايي شوند براي اينكه منابع كشور محدود است و نمي توان در تمام تكنولوژي ها سرمايه گزاري كرد و به يك اندازه به همه آنها اولويت داد پس ناگزيريم در طيف وسيع تكنولوژي ها يك تعداد معيني از تكنولوژي ها را بعنوان اولويت دار انتخاب كنيم و منابع كليدي و كمياب كشور را به اين فن آوري اختصاص دهيم .
تعيين اين فن آوري ها يك سابقه تاريخي دارد و برمي گردد به سال 1990 در اين سال كنگره امريكا يك قانوني را وضع كرد كه به موجب آن وزارت دفاع مي بايست هر ساله يك فهرستي از تكنولوژي هاي اولويت دار دفاعي را به كنگره ارائه دهد كه كنگره به آنها تخصيص اعتبار و بودجه كند.
در همين سال اين اتفاق افتاد. وزارت دفاع يك ليست بلندي از فن آوريها را بعنوان فن آوري هاي اولويت دار دفاعي امريكا مشخص كرد و دو سال بعد وزارت بازرگاني امريكا اقتباس كرد از وزارت دفاع و گفت اگر براي بخش دفاع يكسري فن آوريهاي كليدي و اولويت دار داريم چرا براي بخش تجاري اين فن آوريهاي اولويت دار را نداشته باشيم.
بعد يك فهرستي از فن آوريهاي پيشرفته اولويت داري كه مي توانست رقابت پذيري كشور امريكا را تضمين كند را انتخاب كرد حالا امريكا دو ليست از فن آوري هاي اولويت دار داشت كه هر دو مهم بودند. حدود دو سال بعد از آن در كاخ سفيد كميسيوني تشكيل شد تحت عنوان كميسيون فن آوري هاي حياتي ملي كه فن آوريهاي دو فهرست را با هم تلفيق كرد و گفت اينها براي كشور امريكا حياتي هستند و جالب اين بود كه فن آوريهاي حياتي دفاعي و فن آوريهاي حياتي تجاري در بسياري جهات مشترك بودند. به اين علت كه هر دو شامل فن آوريهاي پيشرفته بودند و فن آوريهاي پيشرفته،به اصطلاح نظامي، سرشت دو منظوره دارند هم كاربرد تجاري دارند و هم كاربرد دفاعي .
يكي از دلايلي كه غربيها مي ترسند ما به تكنولوژي هاي پيشرفته دسترسي پيدا كنيم اين است كه اين تكنولوژي ها ذاتا دو منظوره هستند هم مي توانند امنيت ملي ما را تضمين كنند و قدرت دفاعي ما را بالا ببرند و هم مي توانند قدرت اقتصادي ما را نيز تقويت كنند . بخاطر همين حساس هستند كه ما به تكنولوژي پيشرفته دسترسي پيدا نكنيم.
بعد از اين تجربه اي كه در امريكا اتفاق افتاد كه به نظر مي رسد تجربه بدي هم نبود و يك تجربه منطقي به نظر مي رسيد از ديدگاه برنامه ريزي هاي استراتژيك كشورهاي مختلف پيشرفته اقدام كردند به تعيين فهرست انتخاب تكنولوژي هاي اولويت دار( در همين دو حوزه امنيتي دفاعي و تجاري) البته براي بعضي ها چون دفاعي برايشان موضوع نبود اين كار را نكردند . اما مثلا در انگليس و فرانسه كه جنبه نظامي قوي دارد و از متحدان استراتژيك امريكا به حساب مي آيند خيلي به سرعت اين اتفاق افتاد حتي بعدا به بعضي از كشورهاي تازه توسعه يافته مثل كره جنوبي هم سرايت كرد كه در تايوان و چين تايپه هم اين كار انجام شد و در مالزي هم در همان سالهاي اول اين كار اتفاق افتاد ولي ما اين كار را نكرده بوديم.
انتظار مي رفت نقشه جامع علمي كشور اين كار را انجام دهد كه هنوز اين نقشه رسما اعلام نشده به هر حال به نظر مي رسد اين بايد يك فصل اول نقشه جامع علمي كشور باشد ( تعيين فن آوري هاي اولويت دار ملي كه هم از لحاظ دفاعي براي ما حياتي بايد باشد وهم از لحاظ تجاري)
راديو گفت و گو: معمولا كشورهايي كه خودشان ابداع كننده اين فن آوريها هستند مي توانند اولويتها را مشخص كنند حالا كشورهاي كه مي بايستي به نوعي اين فن آوريها را تهيه كنند به چه صورتي است يعني بايد فن آوريها را بگيرند بعد بومي سازي كنند يا از ابتدا بايد روي اولويت ها سرمايه گزاري كنند ودر داخل اين تلاشها بيشتر صورت گيرد؟
كلانتري نژاد: شايد يكي از نقاط افتراق و تفكيك كننده بحث جذب تكنولوژي و تكنولوژي هاي اولويت دار در همين نكته باشد كه شما فرموديد . البته وقتي شما از تكنولوژي هاي اولويت داري كه جزء اهداف استراتژيك براي توسعه كشور هستند صحبت مي كنيد ، يك ويژگي خيلي مهم دارند و آنهم اين است كه به شما فضاي رقابتي تقريبا برابر با جامعه پيشرفته جهاني را مي دهند يعني معمولا شما در مورد تكنولوژي هايي صحبت مي كنيد كه يا بومي شما هستند در نتيجه خواست شما هستند و رقابت در آنها معني ندارد مثل تكنولوژي هاي فرهنگي ويا در مورد چيزي صحبت مي كنيد كه رشد و گسترش آن در جامعه بين الملل برابري مي كند يا آنچيزي كه شما از آن برخوردار هستيد .
البته طبيعي است وقتي شما در مورد توسعه تكنولوژي و فن آوري در كشور صحبت مي كنيد بنيان هاي آنهم اهميت دارد ولي الان نگاه كنيد ببينيد كشورهايي كه در يك دهه اخير سرمايه گزاري مناسب و درستي را در تكنولوژي هايي مثل نانو تكنولوژي يا بايو تكنولوژي كردند توانستند به پاي كشورهاي توسعه يافته گسترش پيدا كنند و از آن راه خلق ثروت كنند به واسطه همين يكي از نقاط مهم از اين دست تكنولوژي هاي اين است كه شانس نسبتا برابري بين كشورهاي در حال توسعه با كشورهاي پيشرفته ايجاد مي كند.
البته منكر سرمايه گذاري هاي كشورهاي قدرتمند و پيشرفته در مديريت و هدايت دانش ، منابع بزرگ علمي و دانشي و داشتن پژوهشگاه هاي بزرگ و سابقه تاريخي آنها نيستم ولي به هر حال رقابت در اين حوزه ها عادلانه تر است نسبت به تكنولوژي هايي كه در آن كشورها نهادينه شدند .
راديو گفت و گو: ما در برخي از تكنولوژي ها مثل ماهواره ، نانو و.. پيشرفت كرديم حال از اين به بعد بايد چه كنيم آيا همين ها اولويت بوده يا در برنامه پنجم برنامه ريزي شده كه بايد اولويت بندي كنيم يا نه يكسري پيشرفتهايي در دستور كار است كه بايد به آنها برسيم؟

ملكي فر: اگر اجازه دهيد به سوال قبلي شما كه آقاي دكتر جواب دادند من هم يك جوابي بدهم.فن آوري اولويت دار عمدتا و يا بخش اصلي آنها فن آوري هاي پشرفته اند . زنده ياد پرفسور عبدالسلام صحبتي دارند كه خيلي كليدي است در انتقال يا خريد و فروش فن آوري كه مي گويند كشورهاي شمال يا قدرتمند و ثروتمند حاضر نيستند اينگونه فن آوري ها را منتقل كنند يا بفروشند چون منشا قدرت رقابتي آنها است ، منشاء خلق ثروتشان است بنابراين آنها منشاء مزيت رقابتي خودشان را به شما با پول نمي فروشند اين فن آوريها فقط در برابر فن آوريهاي ديگر معاوضه پاياپاي مي شود .
يعني بايد يك فن آوري بدهيد تا يك فن آوري بگيريد بنابراين تا زماني كه خودتان در فن آوريهاي پيشرفته خالق فن آوري نباشيد نمي توانيد خريدار فن آوري پيشرفته باشيد. نكته دوم اين است كه انتقال اين فن آوري ها به روش فن آوري هاي معمولي نيست كه اصطلاحا به اينها مي گويند فن آوري هاي علمي براي اينكه شما به اين فن آوريها دست يابيد بايد يك نظام علمي قوي داشته باشيد و خودتان توليد كننده علم باشيد لازمه اش اين است كه يك نظام آموزش قوي و يك مجموعه از دانشمندان جوان كار آمد در كشور وجود داشته باشند كه خودشان بتوانند اين تكنولوژي ها را در كشور پايه گزاري كنند حالا اگر هم امكاني براي انتقال يا مبادله آن پيش آمد بتوانند اين تكنولوژي ها را جذب كنند.
اما در مورد اين سوال شما بايد گفت كه گرچه نقشه جامع علمي كشور هنوز رسما اعلام نشده ولي معني آن اين نيست كه ما در كشور هيچ وقت فن آوري هاي اولويت دار را انتخاب نكرديم .در كشور ما از سال 1370 در شوراي پژوهشهاي علمي كشور (سابقا بود) اقدامات زيادي انجام شد تا تكنولوژي هاي اولويت دار كشور را شناسايي كنند منتها اين كار بصورت نظام مند انجام نمي شد و يك اشكال ديگر هم اين بود كه ما ظاهرا مي آمديم يك مجموعه محدودي از فن آوريهاي اولويت دار را انتخاب مي كرديم اما عملا رسيده بوديم به تمام فن آوريها يعني بجاي اينكه بياييم يك تعدادي را انتخاب كنيم عملا يك طيف بزرگي از فن آوريها بعنوان تكنولوژي هاي اولويت دار مشخص شدند تا در طول زمان يك اتفاق نظر ضمني بين سياستمداران و كارشناسان در كشور ايجاد شد كه يكسري از فن آوريها حتما بايد در برنامه هاي اولويت دار كشور قرار گيرد.
مثل فن آوري ماهواره اي – هوا فضا يا نانو كه 5-6 سال است بدون اينكه نقشه جامع علمي كشور داشته باشيم به آن اولويت داده شده است بنابراين ما يكسري اولويتهاي ضمني در كشور داشتيم ولي موردي انجام مي شده تا حالا بطور هدفمند و رسمي بخصوص در ارتباط با چشم انداز كشور اين كار صورت نمي گرفته .
الان مي خواهيم راجع به آن فن آوري هاي صحبت كنيم كه اگر روي آنها سرمايه گذاري كنيم ضامن تحقق چشم انداز 20 ساله كشورند.
راديو گفت و گو: شما هم همين نظر را داريد؟
كلانتري نژاد: نكته اي وجود دارد در مورد دهه 90 كه نبايد از آن غافل بود . شايد عدم توجه به تكنولوژي هاي اولويت دار پيش از آن يك دليلي داشته باشد كه آن دليل را بايد در ذات دهه هاي قبلي پيدا كرد و آنهم اين است كه اگر نگاه كنيد مي بينيد كه آغاز دهه 90 يا از اواخر دهه 80 تكنولوژي در دنيا شروع به رشد انفجاري مي كند به شدت با گسترش مفهوم موج سوم تكنولوژي و بوجود آمدن دوران عصر اطلاعات تكنولوژي ها شروع مي كنند به رشد كردن تبادل اطلاعات بين بخشهاي مختلف جوامع بشري افزايش پيدا مي كند رشد دانش سرعت زيادي مي گيرد.
كاربرد هاي زيادي براي تكنولوژي ها ايجاد مي شود و آنجا مواجه با چندين تكنولوژي جديدي مي شويد كه بايد از بين آنها انتخاب كنيد . در دهه هاي گذشته درست است كه هميشه با اين مفهوم سروكار داشتيم ولي نه به گستردگي كه در دو دهه گذشته با آن روبرو بوديم دو دهه گذشته از اين بايت ويژه است .
اگر نگاه كنيد چند تكنولوژي كه الان موضوع روز جامعه جوان تكنولوژي علمي جهان هستند از دهه 90 به دنيا آمدند. فقط يك موضوع استراتژي تكنولوژي و برنامه ريزي تكنولوژي نيست مقداري هم برمي گردد به ذات رشد علم و تكنولوژي در دهه 90 كه ما را مجبور به انتخاب كرد.
راديو گفت و گو: آيا تغيير دولتها تغيير در بحث تكنولوژي ها داشته است؟
ملكي فر: تا جايي كه يك وفاق ذهني بين كارشناسان و سياستمداران وجود داشته اين اولويتها تغيير نكردند. من شاهدم كه سال 1370 به اين طرف اولويتهاي تكنولوژي كشور تغيير نكردند مگر اينكه در سالهاي اخير كه ما روي يكسري از فن آوريهاي پيشرفته كه قبلا مطرح نبودند مثل نانو يا زيست فن آوري كه تازه 5 سال است به آن پرداختيم اينها تازگي در فهرست فن آوري هاي اولويت دار كشور قرار گرفتند چون نسبتا جديدند و كشور كمي دير از اينها استقبال كرده ولي خوشبختانه همان فن آوري هايي كه به نظر مي رسد در دولت گذشته اولويت داشتند در همين دولت هم به آنها اولويت داده مي شود و اين يكي از نقاط قوت نظام سياسي كشور به حساب مي آيد.
راديو گفت و گو: يعني الان براي برنامه پنجم مشخصا مي دانيم چه تكنولوژي يا فن آوري براي ما اولويت دارد؟
ملكي فر: بله به آنها اشاره شده است . البته من بطور دقيق نمي دانم ولي مي دانم كه در آنها 3 فن آوري كليدي است مثل فن آوري زيستي، نانو، اطلاعات و اشاره اي هم به فن آوري فرهنگي هم شده است ولي متاسفانه تا حالا كسي در كشور ما به فن آوري فرهنگي توجه جدي نكرده است.
كلانتري نژاد: در برنامه چهارم به صنعت فضايي يا تكنولوژي هوا فضا هم اشاره شده است. فكر مي كنم درست است كه ما در طول ساليان گذشته چند حوزه از تكنولوژي را رها نكرديم و روي آنها سرمايه گزاري مستمر كرديم ولي اگر كمي منصفانه به موضوع نگاه كنيم در بعضي از حوزه هايي كه سياستمداران ما نمي تواستند با آن ارتباط مستقيم برقرار كنند و نتيجه قدرت افزاي تكنولوژي را ببينند ما آن تكنولوژي ها را رها كرديم مثل ستاد توسعه زيست فن آوري يا فن آوري IT قبل از اينكه ستاد توسعه فن آوري نانو بوجود آيد آن دو ستاد بودند و تلاش خيلي زيادي هم شد ولي متاسفانه در ميانه راه اينها رها شدند و ما نتوانستيم بهره مناسبي ببريم الان ما بجز يكي دو شركت در حوزه زيست فن آوري كه عمدتا در حوزه دارويي هستند موفق نشديم بهره زيادي ببريم .
الان تكنولوژي زيستي در دنيا به دوران بلوغ دارد مي رسد و دارد خلق ثروت مي كند ولي ما رها كرديم. فكر مي كنم اينجا يك نقيصه اي وجود دارد و آن نقيصه اين است كه سياستمداران ما به آنچيزي اعتماد مي كنند كه مي توانند آنرا از نزديك لمس كنند و ما كه در حوزه علم وتكنولوژي كار مي كنيم بايد راهكاري پيدا كنيم كه فن آورهاي اولويت دار را براي آنها قابل لمس و قابل درك كنيم .
سياستمدار كه درك مي كند سرمايه گذاري روي تكنولوژي هسته اي احتياج به يك زمان 20 -30 ساله حتي ايستادن سياسي در عرصه بين الملل براي آن دارد اگر شما بعنوان يك فعال در حوزه تكنولوژي وعلوم بتوانيد نشان دهيد كه علوم را شناخته ايد به مراتب مي تواند اهميت بيشتري داشته باشد يا حداقل اهميت كمتري ندارد يا اگر بتوانيد نشان دهيد كه حوزه فن آوري هاي همگرا آنقدر مهم است كه مي تواند آينده كشور و يا جهان را متحول كند اگر بتوانيم اينها را درست به سياستمداران نشان دهيم شايد بتوانيم انتظار داشته باشيم كه روي آنها هم بايستند.
مشكل دو طرفه است يعني هم در حوزه سياستمدران كشور است و هم در حوزه فعالان حوزه علم وتكنولوژي است. حداقل يك راهش اين بوده كه ما نقشه جامع علمي كشور را با همكاري دو طرف تدوين كنيم و يك پروسه طولاني داشته باشد تا مسائل مربوط به تكنولوژي براي هر دو طرف جا بيفتد اما متاسفانه ما آن فرايند فعال و آن گفتمان فعالي را كه لازم بود براي تدوين نقشه جامع علمي بين سياسيون و جامعه علمي و فن آوري كشور ايجاد كنيم ايجاد نشد كه اين يكي از اشكالات و كاستي هاي برنامه بود.
اگر ما با يك فرهنگ گفتماني مي آمديم و گفتمان علم وتكنولوژي را راه مي انداختيم و گفتمان سياست علم وتكنولوژي را در كشور راه مي انداختيم ارزش و اهميت فن آوري ها براي سياستمداران كاملا واضح مي شد چون متخصصين مي توانند اهميت فن آوري را توضيح دهند.
راديو گفت و گو: اين در شرايط معمولي است به هر حال پارامترهاي سياسي هميشه تاثير گزار بودند چه داخلي و چه در سطح برون مرزي . به هر حال فكر مي كنيد اين اولويت بندي كه ما الان در نظر گرفتيم براي يك شرايط عادي است فكر مي كنيد آن شرايط ايجاد شده كه ما بتوانيم برنامه ريزي خودمان را دقيق اجرا كنيم مثلا براي 5 سال آينده؟
ملكي فر: ما بايد با توجه به واقعيتهاي كشور برنامه ريزي كنيم يعني اگر امروز كشور در تحريم است ما بايد با توجه به تحريم برنامه ريزي كنيم . ما برنامه ريزي هاي اقتصادي را با توجه به تحريم انجام مي دهيم پس برنامه ريزي ها ي تكنولوژي را هم بايد با توجه به تحريم انجام دهيم عملا همين كار را انجام مي دهيم . يعني در كشور گفته مي شود تحريم به نفع و سود ما است معني آن اين است كه عملا تلاشهاي توسعه و تكنولوژي و خلق علم در شرايط تحريم مورد توجه بوده والا اگر اين تحريم ها نبودند چه بسا كه الان فضاي علم وتكنولوژي متفاوتي داشتيم ترديدي نيست كه اگر امكان همكاري با كشورهاي صاحب تكنولوژي را داشتيم در برنامه هاي تحقيقاتي مشترك ممكن بود امروز جلوتر باشيم اما ظاهرا بچه شيعه ها در فشار بيشتر گل مي كنند.
خوشبختانه به نظر مي رسد تحريم ها خيلي تاثير گذار نبوده هرچند كه نمي توان گفت خالي از تاثيرات منفي هم نبوده .
راديو گفت و گو: به نظر مي رسد اگر بخواهيم شاهد تغييرات عظيم در كشور باشيم تا خودمان اولويت را تعيين كنيم ضروري است از مدارس شروع كنيم.
كلانتري نژاد: بعضي وقتها ما مفهوم تكنولوژي را گم مي كنيم وچون اين مفهوم را گم مي كنيم براي خودمان تبديل مي كنيم به يك چيز بسيار پيچيده اي كه ياد آور ابزارها ، ادوات و وسايلي است كه مبتني بر دانش بسيار سخت و پيچيده وبه روز است و حتما بايد آزمايشگاه بسيار پيچيده و عجيب و غريبي باشد. ولي اگر به تكنولوژي آنگونه كه تعريف مي كنند در حوزه فلسفه تكنولوژي نگاه كنيد و بگوييد تكنولوژي چيزي است كه به نياز غير معرفتي ما پاسخ مي دهد يا تكنولوژي چيزي است كه توسعه قابليت ها وتوانمندي هاي ما براي تسلط بر محيط است آن موقع اولين نكته اي كه بوجود مي آيد اين است كه بتوانيد شما درك كنيد كه آدم از روزي كه به دنيا آمده هميشه با مفهوم تكنولوژي آشنا بوده و اين مفهوم براي عامه مردم از كساني كه در دبستان درس مي خوانند تا كارگر ساده اي كه سواد ندارد تا همه كساني كه در حوزه علم و تكنولوژي كار مي كنند كاملا آشنا است .
انسان تفكيكش با ساير موجوداتي كه در هستي هستند در همين توانمندي بكار گيري ابزار است اين وجه تفكيك نشان مي دهد كه معضل ما در اين نيست كه در مدارس به بچه ها ياد دهيم كه تكنولوژي يعني چه شايد لازم است كه اين مفهوم را براي آنها پيچيده نكنيم. به آنها ياد دهيم همان كار ساده اي كه دارند انجام مي دهند ( قلم در دستشان، زباني كه صحبت مي كنند) يك نوع تكنولوژي است ويك جور ادبيات تكنولوژي را براي آنها جا اندازيم براي اينكه وقتي اينها در آينده وارد عرصه هاي مختلف اجتماعي مي شوند بتوانند به تكنولوژي همانگونه كه است نگاه كنند(نه پيچيده ونه ساده) . و به تكنولوژي آنگونه نگاه كنند كه در آن ارزشي ننهند. ( داراي ذات ارزشي نيست) .

ملكي فر: بشر تاكنون 34 نوع سواد را شناسايي كرده يكي از آن سوادها سواد تكنولوژي است اينكه بفهميم تكنولوژي يعني چه و تكنولوژي در چه پروسه اي خلق مي شود و چگونه توسعه پيدا مي كند و چگونه تجاري مي شود و به ثروت و قدرت تبديل مي شود . متاسفانه آموزش اين سواد كه بايد از مدارس شروع شود حتي در دانشگاههاي ما در رشته هاي فني هم آموزش داده نمي شود . يعني مهندسين ما فارغ التحصيل مي شوند در حالي كه سواد تكنولوژي ندارند.
بنابراين فكر مي كنم يكي از بركات و دستاوردهاي همين برنامه كه ما در خدمتون هستيم مي تواند اين باشد كه ما مسئولين را توجه دهيم به اهميت آموزش سواد تكنولوژي در مدارس حداقل راهنمايي و دبيرستان و دانشگاههاي كشور .
راديو گفت و گو: ما از جاهاي مختلف شنيديم كه معمولا دغدغه مسئولين ما همين مسائل بوده ( پيشرفت علم و تكنولوژي و فن آوري) فكر ميكنيد اين همدلي و همفكري و همسويي وجود دارد؟
كلانتري نژاد: از سال 2000 در دانشگاههاي فرانسه گذراندن يك درس 2 واحدي فلسفه علم وتكنولوژي براي تمام كساني كه در حوزه علوم وتكنولوژي تحصيل مي كردند اجباري شد . شايد يكي از بزرگترين معضلاتي كه در حوزه صنعت يا متوليان حوزه فن آوري كشور وجود دارد اين است كه متاسفانه ما فن آوري را درست نمي شناسيم به همين واسطه حتي با مفاهيم بنيادي و پايه فن آوري آشنا نيستيم وقتي بحث انتقال فن آوري مي شود يا دسته اي افراطي سمت دستورالعملها را مي گيرند يا در سمت ديگر فقط سمت خريد ابزار آلات مي روند و يا اين دو را مي گيرند ولي يادشان مي رود كه تكنسين و آموزشها را نيز لازم دارند.
فكر مي كنم در اين حوزه متاسفانه ما مشكلات بنيادي داريم يعني بدليل عدم يك گفتمان درست منطقي و آكادميك در اين حوزه و نشناختن فن آوري و علم و تفكيك كردن اين دو از هم و فرايندهايي كه منجر به اين دو مي شود خيلي وقتها در مورد چيزي صحبت مي كنيم كه مصداق درست نيست و تا زماني كه نتوانيد مصداق درست را تشخيص دهيد صحبت كردن در مورد بهبود بكارگيري يا توسعه آن خيلي وقتها منجر به صرف هزينه هاي هنگفت واتلاف انرژي مي شود اين چيزي است كه سالهاست در كشور وجود دارد و متاسفانه توجه اي كه به آن مي شود توجه سيستماتيكي نيست هميشه موضعي است بعضي وقتها از زبان كساني كه در اين حوزه كار كردند از طريق برنامه و رسانه هاي عمومي يا در كتابها است ولي هيچ وقت با آن برخورد سيستماتيكي نشده است.
راديو گفت و گو: يعني ما نياز داريم ابتدا يك تفكر تكنيكي را ايجاد كنيم چه در ذهن دانش آموز ، دانشجو و چه در ذهن كساني كه در اين زمينه تلاش مي كنند.
كلانتري نژاد: حتما. ما تا زماني كه ندانيم تكنولوژي چيست و چه كاركردي براي انسان دارد مطمئنا نمي توانيم در مورد بهبود و بومي سازي آن صحبت كنيم.
راديو گفت و گو: در اين زمينه چقدر كار كرديم ؟
ملكي فر: اصلا هيچي . حداقل اين است كه ما سواد تكنولوژي را در مدارس و دانشگاهها به همه فارغ التحصيلان بدهيم چون آن فرد در محيط فن آورانه دارد زندگي مي كند . فقط رشته هاي فني نيست كه بايد اين تفكري كه شما اشاره مي كنيد در آنها ايجاد شود هر كسي كه در اين جامعه فن آورانه و فني صحبت مي كند كه دور تا دورش همه وسائل فن آورانه است بايد اين تفكر تكنولوژيكي را بگيرد .
شرط اول آن هم اين است كه سواد تكنولوژي را در مدرس و دانشگاها بدهيم . حتي ما از كنار اين بحث هم عبور نكرديم متاسفانه ما فقر تفكر تكنولوژيك داريم .
راديو گفت و گو: داشتن اين تفكر باعث مي شود پذيرش نوآوري هم خيلي راحتتر باشد.
كلانتري نژاد: شما الان ابزار و ادوات تجهيزات الكترونيكي ( راديو ، تلويزيون و...) را توجه كنيد در مجموع كليدهاي كه در صفحه كنترل تلويزيون است را چند تا از آنرا مي شناسيد چند دفعه دفترچه راهنماي ابزاري كه خريداري شده را ورق زديد .
ما به واسطه اينكه تكنولوژي را نمي شناسيم ونمي دانيم كه چگونه خلق شده وچگونه بايد از آن استفاده كنيم بعضي وقتها با آن شبيه يك پديده طبيعي برخورد مي كنيم. يعني مي خواهيم كشف كنيم ابزار را . بخاطر اينكه تكنولوژي نياز محور است. نياز هم دو منشا دارد يا با نياز مواجه مي شويد يا شما را آگاه مي كنند به قابليتي كه وجود دارد و شما آگاه مي شويد به نيازي كه در دورن شما بوده.
متاسفانه چون ما با مفهوم تكنولوژي در جامعه آشنا نيستيم از ابزارها در سطحي ترين سطح ممكن استفاده مي كنيم . يعني تكنولوژي ابزارها نماد تكنولوژي هاي سختي هستند كه وجود دارند و اين شاهد خيلي قوي است كه ما متاسفانه با مفهوم تكنولوژي در بستر جامعه با مفهوم دانش در بستر جامعه آشنا نيستيم.
راديو گفت و گو: علت اين چيست آيا ما مي ترسيم وارد اين حوزه شويم؟
ملكي فر: در فرمايش مقام معظم رهبري هم به اين معنا اشاره شده بود . ما بعنوان يك كشور در حال توسعه اعتماد به نفس فني و اعتماد به نفس تكنولوژيك هنوز نداريم يعني از تكنولوژي جديد به گونه اي مي ترسيم. با افزايش سواد و معرفت حداقل افراد تحصيل كرده مي توانيم از اين ترس بكاهيم و با آن اخت شويم . ما با فن آوري دوست مي شويم اگر از آن نترسيم .
يك فرهنگ حامي فن آوري بايد در كشور شكل گيرد حداقل آنهم اين است كه اين معرفت را نسبت به تكنولوژي پيدا كنيم و اين معرفت را به نسل جديد دهيم كه نداديم . تكنولوژي عبارت است از روش انجام كارها يعني هركاري كه انجام مي دهيم يك تكنولوژي دارد. تكنولوژي با زندگي ما عجين است.
به همين دليل ما بايد سواد و فهم و معرفتش را در جامعه ايجاد كنيم ولي متاسفانه نظام آموزش و پرورش كشور و نظام عالي كشور در اين مساله كوتاهي كردند.
كلانتري نژاد: نكته فوق العاده مهمي كه وجود دارد اين است كه اگر به اين نكته توجه كنيد و تعريف درستي از تكنولوژي ارائه كنيد و بگوييد تكنولوژي چيزي است كه در اختيار من است و مبتني بر نياز من و تشخيص من و بر اساس طرحي كه من براي آن ايجاد مي كنم كار خواهد كرد البته كسي منكر عواقب و پيامدههاي ناشناخته تكنولوژي نيست ولي براي آنها هم ما فكر مي كنيم روشهايي پيدا كنيم كه آنها را به حداقل برسانيم جامعه را به گونه اي آماده كنيم كه بتوانند آماده مقابله با اين پيامدها باشند اگر بتوانيم اين موضوع را درك كنيم خيلي از مقاومتهايي كه در مقابل رشد تكنولوژي است كم مي شود .
اگر ما اين آمادگي را در جامعه ايجاد نكنيم در مقابل يك موجي از توسعه تكنولوژيكال در دنيا ايستاده ايم كه موضوع آن به شدت به ما نزديك است ما مي توانيم تلويزيون را روشن نكنيم يا نخريم ولي يك موجي از تكنولوژي در راه است كه پيوسته با ما است اين بار موضوع آن توسعه محيطي نيست برآوردن خواسته هاي ما براي مقابله با محيط يا بهبود شرايط زندگي ما نيست ،موضوع اين دفعه توسعه ما است توسعه انسان است و لاجرم ما بايد با آن مواجه شويم.
ما روي لبه يك تكنولوژيكال ايستاده ايم كه اگر از اين نقطه رد شويم شرايط ما در ابتداي اين و بعد از آن با هم قابل قياس نخواهد بود . اين عدم قياس پذيري در محيط نيست بلكه در تفاوتي است كه در توانمندي ها و قابليتهاي انسان بوجود مي آيد . ما اگر نتوانيم براي اين راه حل پيدا كنيم به شدت دچار خسران خواهيم شد .يعني بي سوادي به معناي واقعي آن.
اگر ما براي درك تكنولوژي و توان به كارگيري تكنولوژي اقدام نكنيم مانند فردي بي سواد در تهران خواهيم شد كه بسيارهم محترم است ولي توانايي تشخيص و پيدا كردن آدرسها وخواندن تابلوها را ندارد و دائم نياز دارد كه كسي به آن كمك كند.
ملكي فر: صحبت آقاي دكتر يك پيش زمينه از لحاظ تعريفي لازم دارد . ما فن آوريها را بطور كلي به دو دسته تقسيم مي كنيم يكسري فن آوري هاي سخت و يكسري فن آوري هاي نرم . فن آوري هاي سخت آن فن آوري هايي هستند كه براي كنترل طبيعت بكار گرفته مي شوند ( هوافضا كه بر طبيعت مي خواهند غلبه كنند) اما فن آوري هاي نرم آن فن آوري هايي هستند كه با انسان به ما هو انسان سر و كار دارند و مي خواهند توسعه دهند كه مهمترين آن هم چهار فن آوري است به اسم فن آوري هاي همگرا .
بنابراين ما الان اگر بحث فن آوري هاي سخت بود مي توانستيم بگوييم كه مي خواهيم زهد پيشه كنيم و از دنيا كناره گيري كنيم نمي خواهيم با فن آوري هاي طبيعي سرو كار داشته باشيم.اما الان صحبت بر سر فن آوريهاي انساني است . فن آوريهايي كه انسان موضع محوري و كانوني آنها است. اگر به اين فن آوريها دسترسي نداشته باشيد فردا غربي ها يك ابر انسان خلق مي كنند با انواع قابليتهايي كه فقط در اسطوره ها مي توان از آن انسان ديد ولي ما بعنوان انسانهاي معمولي باقي مي مانيم جواب اين را ديگر نمي توانيم بدهيم .لذا ديگر زماني نيست كه ما با تكنولوژي قهر كنيم و معرفتمان را نسبت به آن كم كنيم.
كلانتري نژاد: مفهوم ابر انسان كه در حوزه فلسفه غرب تاريخچه حداقل 20 ساله دارد و جالب است كه اگر در تاريخ اسطوره اي جهان برويد يك تاريخ 2500 يا 3000 ساله دارد مثلا در مورد آرش كمانگير يا رويين تن صحبت مي كنيد در مورد ابر انسان حرف مي زنيد. در طول تاريخ هميشه آرزو انسان بوده كه بتواند خودش را از پاره اي ناتواني هايش رهايي دهد وبه جايي برسد كه به توانمندي هاي ويژه اي برسد تكنولوژي به جايي رسيده كه دارد نويد مي دهد كه شايد من بتوانم در آينده اين كار را كنم.
هرچند به اعتقاد يكي از دوستانم اي كاش آدمها انسان را همانگونه كه است مي خواستند و دست از ساخت ابر انسانها بر مي داشتند .اما اين مانع از اين نمي شود كه ما در بخشها و حوزه هايي تلاش نكنيم كه انسان را توسعه دهيم متاسفانه آنقدر ما شناخت لازم براي انتخاب نداريم غربيها آنقدر ادبيات در اين حوزه ايجاد كردند كه غير قابل باور است ما در لبه انتخاب ايستاده ايم و بايد در مورد آن حرف بزنيم و اين چيزي است كه به ما مي گويد بايد در مورد تكنولوژي و اولويتهاي تكنولوژي كشور چگونه فكر كنيم.
ملكي فر: با همين نگاه است كه ما به 5 تكنولوژي اولويت دار كشور مي رسيم تكنولوژي هاي كه اگر آنها را بدست آوريم آن تكنولوژي ها باعث مي شوند كه ما بتوانيم در مسير ساختن ابر انسان يا انسان هاي توانمند تر حركت كنيم . اين 5 تكنولوژي عبارتند از تكنولوژي هايNBIC+C كه C را تكنولوژي فرهنگي مي گويند. NBICكه همان نانو، فن آوري اطلاعات(IT) ، زيست فن آوري و علوم و تكنولوژي هاي شناختي و مورد آخر تكنولوژي فرهنگي است.
چهار تاي اول را فن آوري هاي همگرا مي گويند كه معتقدم اين فن آوري هاي همگرا با فن آوري فرهنگي بايد جزء اولويتهاي كليدي تكنولوژي در كشور ما باشند چون به ما اجازه مي دهند انسانهاي توامندتري بسازيم .
راديو گفت و گو: ولي متاسفانه ما از اين قسمت كمي عقب هستيم ما در بقيه جاها خوب پيشرفت كرديم اما در قسمت فرهنگي عقب هستيم.
ملكي فر: ما ذهن فن آورانه سخت داريم يعني آن تكنولوژي ها را بيشتر طالب هستيم كه وسيله نفوذ در طبيعت هستند ما هنوز طرف انسان نيامديم دنبال تكنولوژي هايي كه ذهن انسان را بزرگ وتوانمند مي كنند نيامديم دنبال تكنولوژي هايي كه قابليت خود ما را به عنوان جهان صغير كشف مي كنند نيامديم ما بيشتر دنبال تكنولوژي هايي هستيم كه بر جهان كبيرمسلط شويم اين كافي نيست . وقتي شما به آن جهت گيري ها و به روند هاي تكنولوژي نگاه مي كنيد متوجه مي شويد كه عصر قدرت نمايي فن آوري هاي سخت گذشته يعني بشر در اين فن آوري ها به يك نوع سيري رسيده ( تعطيل نشده) و جزء فن آوري هاي ثروت آفرين به معناي واقعي ديگر بشمار نمي آيد آن فن آوري هاي نرم حياتي شده. فن آوري كه انسان موضوع آن است الان به فن آْوري حياتي تبديل شده اند اما ما متاسفانه هنوز در اين زمينه كار نكرديم. يا طبيعت ،محور توسعه تكنولوژي است يا بخاطر تسلط بر انسان و كشف انسان است كه مي خواهيم تكنولوژي را توسعه دهيم الان عصر ، عصر تكنولوژي هاي نرم است كه يكي از كليدي ترين هاي آن هم فن آوري فرهنگي است كه ما از اينها غفلت كرديم.
راديو گفت و گو: راجع به مفهوم همگرايي صحبتي بفرمائيد .
كلانتري نژاد: چيزي كه فن آوري هاي همگرا را خيلي ويژه مي كند شايد اين باشد كه فن آوري نانو به تنهايي ويا سه مورد ديگر به تنهايي قابليت ها و توانمندي هايي دارند كه ما مي توانيم از آنها بهره مند شويم ولي يك ويژگي خيلي كليدي و پايه اي است كه اينها را به هم گره مي زند اگر شما به ماده بعنوان آنچيزي كه موضوع اين تكنولوژي ها است در ابعاد نانو متري و در مقياسهاي ريز نگاه كنيد مي بينيد كه سرشت همه اينها يكسان است همه اينها از اتم تشكيل شده اند .
اين تناسب ابعادي يك امكان هم افزايي و سوار شدن بر يكديگر را به اين چهار حوزه از فن آوري داده كه ما را قادر مي كند به نوعي اينكه فن آوريها از هم الگو بگيرند و بتوانند توسعه پيدا كنند وهم آنجاهايي كه يكي از آنها ناتوان است به كمكش آيند و در دنيا توسعه يك تكنولوژي جديدي را بگذارند اين تكنولوژي قادر است كارهايي كند كه در گذشته ممكن نبوده يك نمونه ساده اين، بافت بدن انسان است .
بدن انسان متشكل از يك سيستم عصبي بسيار پيچيده در كنار ساختارهاي بيولوژيكي و نانومتري بسيار درهم تنيده است كه از هم قابل تفكيك نيستند ما به اين اميد در حوزه فن آوري ها به جايي رسيديم كه فكر مي كنيم شايد در چند دهه آينده بشر قادر باشد فكرخلق كند و خلق كردن بجاي روشهاي فعلي براي ساخت ابزار ، ادوات و دستگاهي در طبيعت كه به آن نياز دارد . من داستاني تعريف مي كنم كه نشان مي دهد چگونه فن آوري هاي همگرا مي توانند آينده زندگي يك نفر را تحت تاثير قرار دهند.
فرض كنيد كه صبح براي آرايش روز تان مي خواهيد تصميم بگيريد كه با چه آرايشي در چه ساعتهايي از روز در كجاها حضور پيدا كنيد . اگر فن آوريهاي همگرا به همين شيوه اي كه دارند توسعه پيدا مي كنند توسعه پيدا كنند در آينده اي نه چندان دور آينه ها و لوازم وادوات آرايشي خواهند بود كه يك خانم مي تواند در مقابل آن قرار گيرد و لوازم آرايشي را بصورتش بمالد و روي تصويري كه در آينه مي بيند خودش را در آرايشهاي متفاوت ببيند از بين آنها گزينه هايي را براي ساعتهاي متفاوت روز انتخاب كند و بعد برنامه ريزي كند كه مثلا در ساعت طول كار با فلان آرايش باشد اين برنامه ريزي در اين ماده اي كه در صورتش است ثبت شود ودر ساعتهاي متفاوت خودش را بروز دهد اين تصوير پيش روي ما است همين را مي توانيد گسترش دهيد به اطلاعات افزوده اي كه از محيط به ما قابل انتقال است.
ملكي فر: در مورد مصداق فن آوري هاي اولويت دار من مي خواهم يك مدل ذهني بدهم كه شنوندگان عزيز بتوانند راجع به آن فكر كنند. تكنولوژي ها از لحاظ ميزان پيشرفتگي به سه دسته تقسيم مي شوند يكي تكنولوژي هاي پيشرفته يا تكنولوژي هاي برتر يكي تكنولوژي هاي سطح مياني و سومي هم تكنولوژي هاي سطح پايين . حالا سه دايره هم مركز را در ذهنتان در نظر بگيريد دايره كوچك مياني مربوط به فن آوري هاي پيشرفته است دايره دوم مربوط به فن آوري هاي مياني و دايره سوم يا دايره بيروني مربوط است به فن آوري هاي سطح پايين در اين مدل در نظر بگيريد ما اولويتهاي فن آورانه را توضيح دهيم .
ما نياز داريم از هر سه سطح فن آوري ، فن آوري هايي را بعنوان فن آوري اولويت دار انتخاب كنيم. ما از فن آوري هاي پيشرفته 8 فن آوري را پيشنهاد مي كنيم چهار تاي آن را مي گوييم NBIC كه همان فن آوري هاي همگرا هستند( نانو، بايو، آي تي و فن آوريهاي شناختي) و 4 تاي ديگر را مي گوييم MBIC كهM به معناي فن آوري مديريتB به معناي تكنولوژي بيزينس يا تجارتI يعني فن آوري آي تي كه در هر دو مشترك است و C تكنولوژي فرهنگي است .
در واقع 7 تكنولوژي پيشرفته داريم .يك تكنولوژي پيشرفته ديگر هم براي ما حياتي است و آن هم بخاطر وضعيت اقليمي كشور ما است . كشور ما در معرض بلاهاي طبيعي فراواني است مثل زلزله ، آن فن آوري طبيعي است كه حضرت آقا هم در سفر به شيراز اين را اشاره كردند و ما بايد روي اين كار كنيم و مراكز متعددي در اين زمينه داشته باشيم .
يك راه اين است كه مثلا مهاجرت به تهران را كم كنيم و تهراني ها را مهاجرت دهيم كه اين يك راه است ولي تنها راه ممكن نيست در كنار اين بايد كاري كنيم كه با استفاده از فن آوري هاي پيشرفته احتمال خطر زلزله در كشور را كاهش دهيم . در لايه دوم 5 فن آوري را پيشنهاد مي كنيم كه بعنوان فن آوري هاي حياتي مياني مطرح هستند اول فن آوري حمل و نقل ( جاده اي ،ريلي، هوايي و دريايي) مثلا ما فن آوري خودرو را اهميت داديم ولي فن آوري دريايي كه گستردگي زيادي هم دارد و مي تواند شغل ايجاد كند و مي تواند امنيت مرزها را تضمين كند مورد توجه قرار نگرفته است.
فن آوري هوا فضا فن آوري دوم است كه خوب مورد توجه است ، فن آوري سوم فن آوري هسته اي است كه به آن داريم مي پردازيم وفن آوري چهارم فن آوري نفت ، گاز و پتروشيمي است و فن آوري پنجم به شرايط اقليمي كشور مربوط مي شود كه فن آوري آب است فن آوري حفظ وتوسعه منابع آبي است ( به دليل كمبود آب در آينده در خاورميانه اين موضوع مي تواند عامل خيلي از جنگها در اين منطقه شود).
در فن آوري سطح پايين هم خيلي فن آوري داريم كه بايد آنها را حفظ كنيم مثلا فن آوري صنايع دستي كه بخشي از فن آوريهاي فرهنگي ما را تشكيل مي دهند ما بايد اين فن آوريها را حفظ كنيم چون يكي از ابزارهاي مهم رقابت تجاري ما در دنياي آينده خواهد بود.
اين اتفاق نظر وجود دارد كه هر ملتي فن آوريهاي سنتي دارد بايد آن فن آوريها را بعنوان سرمايه اي در ميدان رقابت پذيري به حساب آورد بنابراين معتقدم كه مجموع اين فن آوريها كه مطرح شد بايد در نقشه جامع علمي كشور در اولويت قرار گيرد.
كلانتري نژاد: وقتي در مورد صنعت خودرو صحبت مي كنيم يعني از قطعه سازي و تامين مواد اوليه تا خط توليد كه بايد جزء اولويتها باشد خوب است كه تعيين كنيم كدام سطح آن و چگونه آيا ما در مورد اين صحبت مي كنيم كه قطعه سازي باشيم كه از تكنولوژي هاي مركزي استفاده مي كند براي اينكه يك قطعه با ارزش افزوده بسيار بالا توليد كنيم و بعد روي خودروي وارداتي نصب كنيم يا نه مي خواهيم يك خودرو را هم بطور كامل خودمان بسازيم يا در صنعت هوافضا.
در برخي از عرصه ها در صحنه بين الملل رقابت غير ممكن است در نتيجه من فكر مي كنم روي آن 5 تا بايد يك تعريف بهتري دهيم.
ملكي فر: اين نكته يك نكته كليدي است اما من به دو دليل وارد نشدم يكي اينكه جاي فضاي بحث نداريم كه وارد شويم ونكته دوم هم اين است كه ما واقعا به كدام يك از اين فن آوري ها وارد شويم و ارزيابي هاي كارشناسي دقيق تربه توانمندي هاي كشور بستگي دارد. الان من نه در موضعي هستم كه بتوانم اين توانمندي هارا ارزيابي كنم و نه امكان پذير است . ما بايد اين سطوحي از فن آوريها را انتخاب كنيم كه در آن توانمندي و مزيت داريم.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 206]