بررسي حسن و قبح عقلي افعال از ديدگاه ملاصدرا در فصل‌نامه خردنامه صدرا

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي حسن و قبح عقلي افعال از ديدگاه ملاصدرا در فصل‌نامه خردنامه صدرا
گروه انديشه: مقاله «حسن و قبح عقلي افعال از ديدگاه صدرالمتألهين»، نوشته «صدرالدين طاهري» در آخرين شماره از فصل‌نامه علمي ‌ـ‌ پژوهشي «خردنامه صدرا» منتشر شده است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، در اين مقاله پس از مقدمه و بيان يك توضيح مهم درباره پاره‌اي از اصطلاحات جاري در اين بحث، گزارش مختصري در مورد آراي متكلمان اسلامي و فلاسفه مشاء ارايه مي‌شود تا محتواي بحث و سير تاريخي آن بيان شود و راه دريافت نظر صدرالمتألهين هموار شود.

در ادامه اين جستار نظر اين فيلسوف درباره حسن و قبح افعال، علي‌رغم آن‌كه مؤلف به اظهار نظر صريح وي درباره آن دست نيافته است، به طور غير مستقيم، از آرايي كه در مسائل ديگري اظهار داشته استنباط خواهد شد.

نويسنده در تبيين ذاتي بودن حسن و قبح مي‌آورد: مقصود از ذاتي بودن حسن و قبح اين است كه فعلي در ذات خدا، خوب يا بد باشد، بر حسب يك قاعده منطقي، ذاتي شي معلول علتي خارج از شي نيست تا بتبع تغيير وضع، تغيير وضع دهد: «ذاتي شيء لم يكن معللا».

به زعم نگارند، آن‌چه بيشتر در لسان اهل تحقيق جريان يافته «حسن و قبح عقلي» است كه در مقابل «حسن و قبح شرعي» قرار مي‌گيرد و هر يك معتقداني در بين متفكران اسلامي داشته است. طرفداران حسن و قبح عقلي مي‌گويند عقل مي‌تواند با در نظر گرفتن ملاك‌هاي خاص خودش حسن يا قبح فعل را تشخيص دهد و فعل اختياري فاعل با شعور را به يكي از آن دو محكوم كند، اما طرفداران حسن و قبح شرعي نه تنها عقل را از ورود به اين قلمرو محروم مي‌دانند بلكه معتقد هستند كه، با صرف نظر از حكم شرع و حسن و قبح فعل، هيچ‌گونه حسن و قبحي تحقق ندارد.

طاهري بر آن است كه طرفداران حسن و قبح شرعي لزوما متشرع هستند اما طرفداران حسن و قبح عقلي مي‌توانند متشرع باشند يا نباشند. ولي در صورت دوم به معيارهاي عقلي اكتفا مي‌كند ولي در صورت نخست حكم شرع را كاشف از حكم عقل و مبتني بر مصالح و مفاسد واقعي مي‌شمارند، اعم از اين‌كه عقل متعارف به صراحت حكم كرده باشد و يا به دلايلي از ابزار حكم قطعي عاجز مانده باشد.

به اعتقاد طاهري، ملاصدرا، با اين‌كه در بسياري از مباحث حكمت نظري به تفصيل در كتاب «اسفار» و به تكرار در آثار ديگر خود بحث كرده و خود از معلمان شايسته حكمت عملي و عرفان نظري و عملي است، در مباحث مربوط به حكمت علمي و فلسفه اخلاق كمتر گفت‌وگو كرده است. در مجموعه فهرست موضوعي اسفار فقط به دو مورد، ذيل عنوان «حسن و قبح» اشاره شده ولي اصل بحث در صفحات مورد اشاره درباره موضوع ديگري است، هم‌چنين در مجموعه موسوم به كتاب‌شناسي جامع ملاصدرا ذيل عنوان عرفان و اخلاق، فقط به دو رساله كسر اصنام الجاهلية و رساله سه اصل اشاره شده است.

در ادامه اين جستار نظر اشاعره در حسن و قبح به اين شكل بيان شد كه جمهور اشاعره برآنند كه حسن و قبح شرعي است نه عقلي، به اين معنا كه اگر شرع وارد نمي‌شد عقل حكم نمي‌كرد به حسن و قبح اشيا، بلكه در نفس الامر هيچ چيز حسن يا قبيح نمي‌بود و حسن عدل ـ مثلا ـ و قبح ظلم به مجرد گفته شارع ثابت شود.

به اعتقاد طاهري، به نظر ملاصدرا مبناي اشاعره در نفي حسن و قبح افعال به تشخيص عقل و پيش از اعلام اراده الهي و تشريع امر و نهي و ابلاغ آن توسط پيامبران، اين است كه آنان اصل ضرورت علت و معلولي را انكار كرده و برقراري رابطه ضروري ذاتي ميان علت و معلول را در تضاد با قدرت الهي شمرده‌اند.

پنجاه و دومين شماره فصل‌نامه علمي ‌ـ‌ پژوهشي «خردنامه صدرا» به صاحب امتيازي و مديرمسئولي آيت‌الله سيدمحمدخامنه‌اي و زير نظر هيئت تحريريه منتشر شد.
چهارشنبه 8 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 271]