كتاب انديشه - تطبيق تئوري‌ها

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: كتاب انديشه - تطبيق تئوري‌ها
كتاب انديشه - تطبيق تئوري‌ها

حامد زارع :رهيافت و روش در علوم سياسي يكي از پايه‌اي‌ترين مباحث براي درك و فهم امر سياسي است. آنچه علوم اجتماعي را مفيد فايده مي‌سازد، روشمندي‌اي است كه امور و وقايع اجتماعي را كاناليزه كرده و محصول و نتيجه علمي آن را مشخص مي‌سازد. در حوزه علوم سياسي نيز ما با رخدادها و وقايع گوناگوني روبه‌رو هستيم كه درك و فهم آنها منوط به چارچوب و روش‌شناسي است. «انقلاب»‌ يكي از مفاهيم و وقايع مطرح در حوزه‌ علوم اجتماعي و سياسي است كه مطالعات پيراموني آن و همچنين علل وقوع آن بسته به كاربست نظريه‌ها و تئوري‌هاي مختلف، نتايج متفاوتي را به بار آورده است كه خود آن نتايج نيز منشأ اثر نظريه‌ها و گفتمان‌هاي ديگري در علوم سياسي شده است. «انقلاب اسلامي» نزديك‌ترين و ملموس‌ترين تجربه متفكران و دانشگاهيان ايراني براي بررسي مفهوم «انقلاب» بوده است. طي 30 سالي كه از رخداد انقلاب اسلامي مي‌گذرد، ده‌ها عنوان كتاب به بررسي چگونگي شكل‌گيري انقلاب اسلامي، علت‌هاي وقوع انقلاب اسلامي و آسيب‌شناسي انقلاب اسلامي پرداخته و بيشتر از اين تعداد كتاب، مقاله‌هاي پژوهشي فراواني در مورد «انقلاب اسلامي ايران» نوشته شده است. فارغ از صحت نظرات پژوهندگان انقلاب اسلامي اين حجم عظيم مطالعات و نظريه‌‌پردازي‌ها، منبع تئوريك غني‌اي براي تاريخ معاصر و حوزه مسائل ايران است كه در كليتي به نام علم سياست و رشته علوم سياسي قابل بررسي و بهره‌گيري مي‌باشد.

«مصطفي ملكوتيان» دانشيار گروه علوم سياسي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در آخرين كتاب خود كه با عنوان «بازخواني علل وقوع انقلاب اسلامي در سپهر نظريه‌پردازي‌ها» منتشر ساخته‌ است، به بررسي انتقادي نظريه‌هاي علل وقوع انقلاب كه پيرامون انقلاب اسلامي مطرح شده‌اند، پرداخته است. اين كتاب كه توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي روانه بازار نشر كشور گرديده از چند حسن و ويژگي‌ برجسته برخوردار است. نخستين ويژگي كتاب مورد بررسي «گزيده‌گويي» مولف آن است. ملكوتيان توانسته است با اختصار، بيش از 50 نظريه انقلاب و نظريه‌پرداز و متفكر را كه راجع به انقلاب اسلامي ايران اثر يا سخن داشته‌اند، در 250 صفحه مطرح سازد و به اجمال آنها را بررسي انتقادي كند، بدون آنكه اين خلاصه‌نويسي او، لطمه‌اي به كليت كتاب وارد آورد. دومين ويژگي كتاب «بازخواني علل وقوع انقلاب اسلامي در سپهر نظريه‌ها»، تجميع تمام نظريه‌هاي انقلاب در يك كتاب است كه حالتي دايره‌المعارفي به كتاب بخشيده است. بدون ترديد، آخرين كتاب مصطفي ملكوتيان منبعي مناسب و دست اول براي پژوهندگان نظريات انقلاب است. چه اينكه تقريبا مي‌توان گفت هيچ نظريه و نظريه‌پردازي نيست كه حول انقلاب و انقلاب اسلامي سخني داشته باشد اما در اين كتاب نام و بحثي از آن نرفته باشد. نگاهي به اسامي متفكران و نظريه‌پردازان مطرح شده در كتاب، مدعاي ما را ثابت خواهد كرد! مرتضي مطهري، حميد عنايت، عباسعلي عميدزنجاني، ميشل فوكو، علي دواني، منوچهر محمدي، حامد الگار، عمادالدين باقي، تدا اسكاچ‌پل، يرواند آبراهاميان، محسن ميلاني، نيكي كدي، جان فوران، سعيد حجاريان، صادق زيباكلام، فرد ماليدي، محمدعلي همايون‌كاتوزيان، حسين بشيريه، مايكل فيشر، محمدهادي سمتي و فرامرز رفيع‌پور تنها بخشي از محققاني هستند كه پروژه تحقيقي‌شان در كتاب دكتر ملكوتيان بررسي و نقد شده است. البته تكيه كتاب تنها بر محققان و روشنفكران نيست، بلكه آنچه اين اثر را ستودني كرده است، آوردن نظريه‌هاي مهم در مطالعه و پژوهش انقلاب (به مثابه يك مفهوم كلي در علم سياست) در كنار كار محققان و روشنفكران است. به عنوان مثال مي‌توان اشاره داشت كه در اين كتاب نظريه‌ كاركردگرا- ساختاري چالمرز جانسون، نظريه كاريزماي ماكس وبر، منحني j و نظريه جيمز ديويس، مولفه‌هاي هفت‌گانه كرين برينتون، نظريه محروميت نسبي تد رابرت‌گر، نظريه‌هاي ماركسيستي انقلاب، نظريه انقلاب و بسيج منابع، نظريه توهم توطئه، نظريه توسعه نامتوازن ساموئل هانتينگتون و نظريه‌هاي چندعلتي انقلاب مورد بررسي قرار گرفته و نسبت آنان با «انقلاب اسلامي» توضيح داده شده است. به بيان ديگر ملكوتيان تنها به وصف نظريات و توصيف آنها نپرداخته است، بلكه در يك مقايسه تطبيقي،‌ قدرت اين تئوري‌ها را در توضيح انقلاب اسلامي ايران به سنجه مي‌گيرد. از اينجا ما به سومين ويژگي ممتاز اين كتاب پي مي‌بريم! اگرچه اين كتاب توفيق آن را داشته است كه دايره‌‌المعارفي عمل كند و همه نظريات را يكجا جمع كند اما اين حسن باعث از ميان رفتن نگاه نقاد و روش تحقيق توسط نويسنده نشده است.

معمولا كتاب‌هايي كه پر از اطلاعات و داده‌هاي معرفتي و نظري درباره يك موضوع خاص هستند، ‌به سبب تنوع موضوعات مطرح شده ناتوان از طرح مسئله و طرح بحث در يك چارچوب مشخص و مبتني بر يك روش‌شناسي منسجم هستند. اما مصطفي ملكوتيان در كتاب «بازخواني علل وقوع انقلاب اسلامي در سپهر نظريه‌پردازي‌ها» از يك روش تحقيق مدون پيروي مي‌كند و در چارچوب‌هاي خاصي طرح بحث مي‌كند و اين ويژگي روش‌شناختي،‌ سومين مولفه ممتاز اين كتاب است. در واقع هدف اين كتاب بازكردن راهي براي شناخت دقيق‌تر و علمي‌تر پديده انقلاب اسلامي مي‌باشد و به همين سبب از يك منطق روشي محكمي پيروي مي‌كند. فرضيه‌هاي پژوهش، سوالات، واژگان كليدي، بررسي پيشينه تحقيق و... به ترتيب در كتاب حاضر مطرح شده است و آنگاه طرح بحث براساس رهيافت‌هاي جامعه‌شناختي،‌ سياسي،‌ اقتصادي‌،‌ فرهنگي و روان‌شناسي صورت مي‌گيرد. نكته قابل توجه در اين مبحث، موضعي است كه نويسنده كتاب در مورد رهيافت فرهنگ‌محورانه و نقش مجموعه عوامل فرهنگي در توضيح و تبيين «انقلاب اسلامي» اتخاذ مي‌كند. طي مرور و مطالعه اين كتاب، مخاطب متوجه نقدهاي دكتر ملكوتيان به ديدگاه‌هاي غيرفرهنگي و آشكار بودن استحكام ديدگاه‌هاي فرهنگي در توضيح انقلاب اسلامي مي‌شود. البته نويسنده نمي‌خواهد نقش ساير عوامل را در وقوع انقلاب اسلامي ناديده بگيرد، بلكه معتقد است كه بايد نقش اصلي و قاطع را به عوامل فرهنگي داد. به عبارت ديگر، بر مبناي ديدگاه اين كتاب،‌ همه عوامل جامعه‌شناختي،‌ روان‌شناختي،‌ اقتصادي و سياسي در وقوع انقلاب اسلامي نقش داشته‌اند،‌ منتهي نه به صورتي كه رهيافت‌هاي چند علتي مي‌گويند! بلكه بدين صورت كه ارتباط و پيوند اين عوامل،‌ توسط عوامل فرهنگي برقرار شده و تاروپود موضوع را عوامل فرهنگي شكل مي‌دهند. اين موضوع تاكنون بدين‌گونه در كمتر نوشته‌اي پيرامون وقوع انقلاب اسلامي بيان گرديده و مهم‌ترين يافته پژوهش مصطفي ملكوتيان است.

بازخواني علل وقوع انقلاب اسلامي در سپهر نظريه‌پردازي‌ها
نويسنده: مصطفي ملكوتيان
پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي
1387
شمارگان: 2000 نسخه
قيمت: 3000 تومان
چهارشنبه 8 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 215]