سياست - خطبه‌ها و رتبه‌ها

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: سياست - خطبه‌ها و رتبه‌ها

سياست - خطبه‌ها و رتبه‌ها

مهرداد خدير :10 روز پس از آنكه اكبر هاشمي‌رفسنجاني در بيستمين گردهمايي امامان جمعه سراسر كشور، از نحوه انعكاس و پوشش خطبه‌هاي نماز جمعه انتقاد كرد و در نخستين جمعه پس از آنكه او به اقامه نماز پرداخت، شبكه‌‌هاي مختلف خبري صداوسيما در روز جمعه سوم آبان‌ماه برنامه‌هاي خود را با خبر خطبه‌هاي نماز جمعه تهران آغاز و بخش‌هايي از سخنان «آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني» را نيز در همان اخبار پخش كردند. رويكردي كه در سه سال گذشته كمتر سابقه داشته و بعد از روي كار آمدن محمود احمدي‌نژاد اين كوشش احساس مي‌شد كه رسانه ملي بي‌ميل نيست از اهميت گذشته سخنان هاشمي كه موضع رسمي نظام يا برآيند ديدگاه‌هاي جناح‌هاي رقيب تلقي مي‌شد، فرو كاسته شود. دوشنبه 22 مهرماه 87 بود كه هاشمي در جمع امامان جمعه از ضرورت «ايجاد ارگان جامع صوتي و تصويري و مكتوب براي نماز جمعه» سخن به ميان آورد و در توضيح آن گفت: «اكنون شاهد آن هستيم كه گاهي صداوسيما بخش‌هايي از نماز جمعه را كه خوشش مي‌آيد پخش مي‌كند اما چيزي را كه امام جمعه به مصلحت مي‌داند آن را به گوش مردم برساند پخش نمي‌كند. در حالي كه نماز جمعه براي خود سياستي دارد و نياز داريم ارگاني رسانه‌اي با اساسنامه مشخص براي نماز جمعه ايجاد كنيم.» با اينكه سيدمحمد خاتمي نيز از رويكرد رسانه ملي به‌گونه‌اي ديگر انتقاد كرده بود و از تلاش‌هاي خود براي راه‌اندازي شبكه ماهواره‌اي به منظور ترويج فرهنگ گفت‌وگوي تمدن‌ها خبر داده بود اما اصولگرايان، خشم يا خرده خود را بر اظهارات رئيس‌جمهوري سابق پنهان نكردند حال آنكه از موضع‌گيري نسبت به آنچه هاشمي گفته بود، پرهيز كردند. سازمان صداوسيما نيز در مقام پاسخگويي خصوصا به رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام و رئيس مجلس خبرگان برنيامد. اندكي دقت در نحوه انعكاس خبر خطبه‌هاي هاشمي در روز جمعه سوم آبان‌ماه نشان مي‌دهد كه مديريت «رسانه ملي» مايل نيست بار ديگر در معرض اين عتاب و خطاب قرار گيرد يا توصيه شده است ملاحظه‌ بيشتري اعمال كند. هرچند كه باز هم آنچه از سخنان هاشمي در برنامه‌هاي خبري برجسته شد، جان كلام او در خطبه‌هاي نماز جمعه نبودند و ترجيح دادند بخش‌هاي مربوط به عراق و فلسطين را مهم‌تر جلوه دهند.

حال آنكه وجه شاخص خطبه‌هاي جمعه او اين بود كه بحران مالي جاري جهاني در دنياي سرمايه‌داري را «سونامي اقتصادي»‌ خواند كه اقتصاد نفتي ما نيز از پيامدهاي آن مصون نيست و از اين‌رو يادآور شد: «خوشحالي و ذوق نكنيم كه معجزه‌اي رخ داده و نابود مي‌شوند ما سود مي‌بريم. ركود، ضد توليد است و موجب گران شدن محصولات مي‌شود و فقرا و كارگران به‌شدت زيان مي‌بينند.» آنگاه براي آنكه نشانه ملموسي به دست دهد به كاهش قيمت نفت و سقوط به 60 دلار اشاره كرد تا درست 100 روز پس از آن شب تابستاني كه محمود احمدي‌نژاد با قطعيت گفته بود «قيمت نفت هرگز پايين‌تر از 100 دلار نخواهد شد و تا 200 دلارم جا دارد كه افزايش يابد» روشن شود رئيس‌جمهور اصولگرا كه به قدرت رسيدن خود را «سونامي سياسي» خوانده بود «سونامي اقتصادي» را پيش‌بيني نمي‌كرده است. هاشمي‌رفسنجاني مي‌توانست با اشاره وضعيت مبهم حساب ذخيره ارزي كه به تعبير «حسن روحاني» در سه سال اخير «جارو» شده است، دولت را با چالش جدي‌تر مواجه كند اما از اين بحث گذشت و آن را به فرصتي ديگر واگذاشت. شايد هم به اين خاطر كه گفتني‌ها را در اين‌باره روحاني گفته و احمدي‌نژاد تشديد انتقاداتي از اين دست را به منزله فشارهاي پنهان و درون‌ساختاري تبليغ خواهد كرد. با اين حال، انتقاد هاشمي در گردهمايي امامان جمعه تنها متوجه صداوسيما نبود. او به صورت غيرمستقيم و تلويحي از اينكه امامان جمعه چنانكه بايد و شايد موقعيت ويژه اين نهاد را به لحاظ ارتباط با مردم و ضرورت تقويت خود به دانش‌هاي روز درنيافته‌اند، ابراز نارضايتي كرد. در تمام سال‌هاي پس از انقلاب با اينكه هاشمي همواره مقام ارشد حكومت بوده است اما كوشيده يك روي سخن او با مردم باشد و با اين نگاه است كه بارها خود را در معرض راي قرار داده و به بخش‌هاي انتصابي بسنده نكرده.

از سوي ديگر، نگران بوده است كه ادغام روحانيت در قدرت و سياست منجر به آن نشود كه روحانيون- خاصه امامان جمعه- از عهده اقناع جامعه و ارائه‌ حرف‌هاي تازه به جماعت برنيايند. از اين رو است كه گفته مي‌شود درباره مضمون خطبه‌ اول خود ساعت‌ها مطالعه و تحقيق مي‌كند تا خصوصا در اشارات خود به قرآن سخنان تازه‌اي براي طرح داشته باشد. گزافه نيست اگر ادعا شود در تمام 27 سال گذشته همواره از خطبه‌هاي او نكته جديدي شنيده شده و شنونده- چه موافق باشد و چه مخالف و منتقد- احساس نكرده تكرار مكررات است. (منبع كامل و مطمئن براي خطبه‌هاي هاشمي در نماز جمعه در تمام سال‌هاي گذشته روزنامه «جمهوري اسلامي» است كه از باي بسم‌الله تا تاي تمت را مي‌آورد.)هاشمي در سال جاري دو خطبه را به ريشه‌هاي نام خليج فارس اختصاص داد و حتي از قرآن كريم نيز شاهد ارائه كرد كه ابتدا تصور شد او گفته است در قرآن نيز واژه خليج فارس آمده است و بعدتر توضيح داد كه مراد او اين نبوده بلكه اشاره قرآن به يك دريا را متوجه خليج فارس دانست. در خطبه‌اي ديگر نيز شرح ديدار خود از منطقه «فدك» را در عربستان كنوني باز گفت. بحث تاريخي شيعي كه از نقاط اختلاف شيعه و سني بوده اما هاشمي كوشيد آن را به نقطه وحدت و همدلي بدل كند.
امام جمعه موقت
با اينكه هاشمي‌رفسنجاني همچنان امام جمعه «موقت» تهران خوانده مي‌شود، اما اين «موقت» 27 سال قدمت دارد و در طول اين 27 سال هر ماه حداقل يك‌بار نماز جمعه را او اقامه كرده است. در بادي امر ممكن است اين تصور پديد آيد كه اين «موقت» نيز در كنار برخي «موقت» خواندن‌هاي ديگر به مرور زمان به «دائم» تبديل شده است. مثل بازداشت‌هاي موقت كه گاه سر به ماه‌ها مي‌زند. يا توقيف موقت مطبوعات كه بعضا هشت ساله شده است. يا پل‌هاي موقت فلزي در تهران كه سه دهه است برپاست و دائمي نشده‌اند! اما اطلاق «موقت» به امامان جمعه از جنس ديگري است. از آن رو است كه امام جمعه تهران، آيت‌الله خامنه‌اي است و ايشان پس از انتخاب به رهبري عالي نظام اين عنوان را كه از نصب امام ايجاد شده بود، نگاه داشتند و باقي را به اعتبار جايگاه جديد فرو گذاشتند. سومين امام جمعه تهران روز شنبه ششم تيرماه 1360 در مسجد ابوذر تهران مورد سوءقصد گروه فرقان قرار گرفت و تا مدت‌ها پس از آن به نيابت ايشان، هاشمي‌رفسنجاني نماز جمعه را اقامه كرد كه خود نيز زخم خورده ترور گروه فرقان در دو سال قبل‌تر بود. از جمعه 12 تير 1360 كه هاشمي نخستين نماز جمعه را اقامه كرد، بيش از 27 سال مي‌گذرد، هرچند هاشمي به 25 سال بسنده مي‌كند. در اين مدت «امام جمعه تهران»‌ نيز در مناسبت‌هاي خاص نماز را امامت كرده است اما هاشمي‌ همواره يك‌بار در ماه آمده است هرچند شمار امامان موقت در حال حاضر چهار نفر است.
سخنگوي نظام
تريبون نماز جمعه تهران در روزهايي كه امامت آن با هاشمي بود، سخنگاه نظام يا برآيند ديدگاه‌هاي جناح‌ رقيب در حاكميت تلقي مي‌شد. او نيز انتقادها را به اندروني مي‌برد و در بيروني نظام توجيه و معتدل مي‌كرد. اما از دهم تير 1384 كه هاشمي انتخابات مرحله دوم رياست‌جمهوري را به رقيب راديكال خود واگذاشت اين جايگاه اندكي تغيير كرد و ديگر دليلي وجود نداشت كه هاشمي به توجيه گفتارها و رفتارهاي دولت منتقد خود بپردازد. دولتي كه همسر سخنگوي آن هتاكي عليه او را در نوشته‌هاي خود به كمال رساند و هرگز از سوي دولت تكذيب نشد. در نخستين جمعه پس از سوم تير 1384 هاشمي به نماز جمعه آمد تا بگويد از تخلفات انتخابات به درگاه‌ الهي شكايت مي‌كند. اين سخن به معناي آن بود كه اميدي به رسيدگي شوراي نگهبان ندارد. شورايي كه به قاعده بايد مرجع رسيدگي به تظلمات انتخاباتي باشد اما به «فعال مايشاء» انتخابات بدل شده و از نقطه شروع تا پايان براي خود حق رد صلاحيت، مداخله، ابطال و تغيير نتيجه قائل است. طرفه اينكه دبير اين شورا نيز امام جمعه موقت تهران است كه از روي كار آمدن احمدي‌نژاد به شدت مسرور شد و هيچگاه شعف و رضايت خود را از اين رخداد پنهان نكرد و نمي‌كند. در سالگرد آن نيز خدا را شكر گفت كه انقلاب به دست نامحرمان نيفتاد. حال آنكه رقيب فينال به جز هاشمي نبود كه جمعه بعدتر از همان تريبون سخن مي‌گفت و نمازگزاران در اين هفته بايد در تاييد آنچه احمد جنتي در تبليغ دولت نهم و رئيس آن مي‌گفت، شعار دهند و در هفته بعد در تاييد آنچه هاشمي‌رفسنجاني در نقد دولت نهم و زبان مي‌آورد! اين رقابت به كانديداتوري رياست مجلس خبرگان نيز رسيد و آيت‌اللـه جنتي در 80 سالگي اراده كرد كار را تمام كند و به كانديداتوري و در عين حال نظارت و تاييد صلاحيت نمايندگان مجلس خبرگان بسنده نكند و رئيس اين مجلس هم بشود. روحانيون اما ذاتا محافظه‌كارند و هاشمي را ترجيح دادند تا فضاي سياسي بيش از اين راديكاليزه نشود.
آسيب‌شناسي
از آغاز سال جاري هاشمي به جاي آن كه درصدد توضيح و توجيه رفتارهايي برآيد كه نمي‌پسندد، آسيب‌شناسي مي‌كند. در ارديبهشت‌ماه بود كه به روز جهاني آزادي مطبوعات اشاره كرد و وضعيت فعلي را مطلوب دانست و آشكارا به تقبيح سانسور پرداخت. در قبال پرونده هسته‌اي نيز كوشيده است اين تلقي ايجاد نشود كه يگانه صدا همان است كه از رئيس دولت در سفرهاي استاني با هيجان شنيده مي‌شود. در اين سال‌ها همواره از اصل مذاكره دفاع كرده است و هيچگاه قطعنامه‌هاي صادره و تحريم‌هاي اعمال شده را بي‌ارزش و كم‌اهميت نخوانده است.
تنش در خطبه‌ها
در اين 27 سال كه هاشمي‌رفسنجاني نماز جمعه را در مركز نظام اقامه كرده است، همواره تاييد و ر ضايت و تشويق نمازگزاران حاضر را شنيده است كه گاه به وجد آمده و شعار سر داده‌اند: «هاشمي، هاشمي، خدا نگهدار تو» و او در مقام سپاس پاسخ داده است: «خداوند نگهدار شما باشد.» اما تنها يك‌بار اين قاعده نقض شد و حرمت او را شكستند. پس از بازداشت اول و 11 روزه غلامحسين كرباسچي شهردار وقت تهران و دبيركل كارگزاران سازندگي در فروردين‌ماه سال 1377، هاشمي بدون ذكر نام از تاثير سوءاين اتفاق بر مديريت كلان كشور سخن مي‌گفت و تدبير رهبري در پاسخ به نامه رئيس‌جمهور خاتمي را مي‌ستود كه گروهي شعار مخالف سر داد. خطيب جمعه به سرعت خطبه‌ها را به پايان برد تا غائله ختم شود. البته قبل و بعد از آن نيز مواردي بوده كه انتقاداتي را در پي داشته اما شعار مخالف در نماز جمعه محدود به همان يك مورد بود كه هاشمي درصدد پاسخگويي برنيامد. او در تمام اين سال‌ها تنها دو بار از اين تريبون براي پاسخگويي به رسانه‌ها استفاده كرده است يك‌بار وقتي روزنامه سلام درباره دعوت از سرمايه‌داران پيش از انقلاب در آغاز دهه 70 هشدار داد و مرتبه بعد هنگامي كه در زمستان سال 78 كه از خبر يك روزنامه درباره نشست اضطراري مجمع تشخيص مصحلت به خاطر دستگيري يك عضو آن- عبداللـه نوري- برآشفت. در موارد ديگر از پاسخگويي مستقيم پرهيز داشته و هرگز به دادگاه شكايت نكرده است. بارزترين نمونه توهين‌هاي مصون از هر پيگيري همسر سخنگوي دولت است كه اگر هاشمي شكايت مي‌كرد جدي گرفته مي‌شد و اكنون بازتابي ندارد.
مباحث فقهي
از مهم‌ترين مباحث فقهي كه باب آن را هاشمي در نماز جمعه گشود، موضوع «ازدواج موقت» است. بحثي كه واكنش‌هاي گسترده در پي داشت و اگرچه ادامه نداد اما پس نگرفت. در سال‌هاي بعد تنها دو روحاني ديگر به صراحت به اين موضوع به مثابه يك «راهكار» و «امكان شرعي» پرداخته‌اند. يكي آيت‌اللـه سيدمحمد موسوي‌بجنوردي است و ديگري مصطفي پورمحمدي اولين وزير كشور دولت نهم كه پس از چندي ناگزير به عقب‌نشيني شد و عملا حرف خود را پس گرفت. موضع او در قبال تلاش براي ادغام نهاد مرجعيت در قدرت نيز با سكوت و پرهيز از پيوستن به موج سياسي قابل اشاره است. به تازگي از «غلو» و غالي‌گري در تشييع انتقاد كرد. پيش از آن به شيخ يوسف قرضاوي مفتي ارشد تسنن قول داده بود كه دعوت كند عبارات توهين‌آميز درباره خلفاي راشدين و صحابه پيامبر كه در برخي ادعيه موجود است، به كار گرفته نشود.
تريبون ممتاز
نزد هاشمي رفسنجاني، تريبون نماز جمعه يك موقعيت ممتاز است كه هيچگاه آن را فرو نمي‌گذارد و چه رئيس‌ مجلس شوراي اسلامي باشد و چه رئيس‌جمهوري يا حال كه به رئيس مجمع تشخيص مصحلت نظام و رئيس مجلس خبرگان رهبري است سخن و ديدگاه خود را از اين جايگاه مطرح مي‌كند و بر هر تريبون ديگري ترجيح مي‌دهد. اهميت آن نزد او چنان است كه 24 سال پيش وقتي شهريار شاعر در وصف خطبه‌هاي او شعري بلند با اين مطلع سرود: «اي غريو تو ارغنون دلم/ سطوت خطبه‌ات ستون دلم» قلم به روي كاغذ برد تا با زبان شعر كه پيش از آن كمتر تجربه كرده بود، پاسخ دهد و سپاس گويد. [به سوي سرنوشت- خاطرات سال 63- بخش ضمائم]
دغدغه باقي است
دغدغه اصلي هاشمي اما اين نبود و نيست كه صداوسيما اهميت گذشته را قائل نيست تا روز جمعه جبران مافات كرده باشد. دغدغه اصلي قضاوت مردم و نگاه آنان به روحانيون و امامان جمعه است: «به‌رغم اينكه دشمنان، اسم نظام ما را نظام آخوندي گذاشته‌اند اما روحانيت جايگاه خود را حفظ كرده است و هنوز هم مرجع مطمئن نيازهاي فكري مردم است. اما بايد تاريخ بخوانيد و به سوالات بسياري پاسخ دهيد. اگر ارتباط مردمي روحانيت تضعيف شود تاثيرگذاري خود را از دست مي‌دهد و استمرار اين ارتباط به صداقت، صراحت، امانت و دانش روز و بيان مناسب نياز دارد.» او خود بهتر مي‌داند بسياري از اين توصيه‌ها و آموزه‌ها در نماز جمعه تهران نيز رعايت نمي‌شود چه رسد به دورترها. كما اينكه نگاه و تحليل او آشكارا با ديگر امامان جمعه موقت تهران- خاصه احمد جنتي و احمد خاتمي- فرسنگ‌ها فاصله دارد. يك مصداق مي‌تواند كافي و ختم كلام باشد. همان روزي كه او در تهران، زنان را به كسب مدارك و مدارج بالاتر در عرصه‌هاي علمي و ورزشي و مديريتي و سياسي دعوت مي‌كرد و مي‌گفت هيچ مانع قانوني وجود ندارد در مشهد، علم‌الهدي- امام جمعه- در تقبيح ورزش زنان و تلاش آنان براي قهرماني خصوصا اعزام به مسابقات جهاني به اين حديث استناد مي‌كرد. «‌فَاِنّ المِرأةَ رَيحانَه و لَيسَت بِقَهرِمانهً: [زن چون گياه (ظريف) است و براي قهرماني (رزم‌آوري) نيست]
چهارشنبه 8 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 77]