فرهنگ شهید در نمایشنامه های دفاع مقدس

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

دکتر بهزاد صدیقی
بی تردید شهدا و نوع شهادتشان به طور خودآگاه یا حتی ناخودآگاه در بسیاری از آثار فرهنگی ـ هنری هنرمندان و نویسندگان به سبب حضور در چنین فرهنگی تجلی می یابد . موضوع شهید و شهادت نیز در بسیاری از نمایشنامه های پس از انقلاب توسط نمایشنامه نویسان ظهور و بروز یافته اما اینکه این موضوع چگونه و به چه سان در این آثار تصویر شده یا در چه تعداد از آثار بوده و چه حجمی از این آثار را به خود اختصاص داده یا کدامیک از نمایشنامه نویسان به این موضوع بیشتر در آثار نمایشنامه نویسی خویش توجه کرده و پرداخته اند طبعاً به بررسی و پژوهش دقیق و متمرکز دارد. اما در این پژوهش تلاش می کنم میزان توجه نمایشنامه نویسان تئاتر دفاع مقدس را به این موضوع در ده دوره از برگزاری جشنواره سراسری تئاتر دفاع مقدس و با تمرکز بر دوره دهم آن بررسی کنم و بر برخی از آثار این نمایشنامه نویسان تمرکز کرده و این موضوع را در آنها مورد مداقه قرار دهم . به نظر می رسد جشنواره سراسری تئاتر دفاع مقدس انگیزه مناسب و فرصت مغتنمی برای نمایشنامه نویسانی باشد که دغدغه نوشتن در حیطه ایثار، فداکاری ، جانبازی و سلحشوری رزمندگان و دست اندرکاران جنگ را دارند. اما جدا از آن هستند نمایشنامه نویسانی که بی حضور و شرکت در جشنواره های دفاع مقدس و نظیر آن، دست به نوشتن دربارة جنگ یا دفاع مقدس و مسائلی که متأثر از جنگ بوده، زده اند یا می زنند و تلاش می کنند به نوعی جلوه های شهید ، شهادت و شهدا را در نمایشنامه های خویش به تصویر در آورند. در اینجا اگر بخواهیم پرداختن به این موضوع را در آثار نمایشنامه نویسان ده دوره جشنواره تئاتر دفاع مقدس مورد بررسی قراردهیم ، ابتدا لازم است به دو صورت این آثار را دسته بندی کنیم : 1. نمایشنامه هایی که به صورت مستقیم شهید و شهادت ناشی از دوران دفاع مقدس را در خود منعکس کرده اند . 2. نمایشنامه هایی که موضوع شهید و شهادت دوران دفاع مقدس را به طور غیرمستقیم یا مستقر در خود دارند . از میان تعداد بسیاری از نمایشنامه نویسان تئاتر دفاع مقدس که انصافاً بعضی از آن آثار بسیار قابل توجه بوده و از نظر تکنیک و فنون نمایشنامه نویسی و نیز محتوا قوتهای لازم را داشته و ارزشمند در این حیطه محسوب می شوند، تنها چند اثر یا در واقع تعداد کمی از آثار این نمایشنامه نویسان موضوع شهید و شهادت را با قدرت و به درستی پرورش داده و به تصویر درآورده اند و در بقیه آثار ، نمایشنامه نویسان یا به سادگی از این موضوع گذر کرده اند یا این موضوع را در اثر خود حقنه کرده و یا با شعار و تکرار و کلیشه درهم آمیخته اند و یا توانسته اند این موضوع را به درستی و آن طور که باید در اثر خویش پرورش داده و آن را به کمال برسانند. به این منظور در ادامه تنها به آثار نمایشنامه نویسانی می پردازم که این موضوع را به درستی در اثر خود منعکس کرده و با توفیق نسبی از این آزمون بیرون آمده اند . باری لازم به گفتن است که از خیل بسیار نمایشنامه نویسان جنگ و دفاع مقدس ، حدود شصت نمایشنامه نویس موضوع و فرهنگ شهید و شهادت را به صورت مستقیم و غیر مستقیم در نمایشنامه های خود تجلی داده و دستمایه کارخود قرارداده اند . از میان آنها می توانم به نمایشنامه نویسانی همچون علیرضا نادری، سعید تشکری، سید حسین فدایی حسین، علیرضا حنیفی، جمشید خانیان، یعقوب صدیق جمالی، فریبا چوپان نژاد، میلاد اکبر نژاد، شهرام نوشیر، چیترا نادری ، حمیدرضا آذرنگ، مهرداد رایانی، عاطفه حسینی ، محمد چرمشیر، نادر برهانی مرند، حسین نوری، سید جواد هاشمی، عبدالحی شماسی و فردوس حاجیان و نیز تعداد دیگری از نمایشنامه نویسان اشاره کنم که تنهابا نوشتن یک نمایشنامه به این موضوع پرداخته اند . از میان سید حسین فدایی حسین، علیرضا حنیفی، جمشید خانیان وعلیرضا نادری هم گوی سبقت را در عرصه نمایشنامه نویسی دفاع مقدس و جنگ از دیگران ربوده اند و هم با پرداختن به این موضوع در این عرصه پیشتاز بوده اند. دیگرانی که در آثار خویش این موضوع را قلمی کرده اند و سعی بسیاری از خود نشان داده اند تا با پرورش و پرداخت شایسته و بایسته و به دور از شعار و نگاه آرمانگرایانه فرهنگ شهید و شهادت را جلوه گر سازند، اگر چه ممکن است به لحاظ کمی ، تعداد محدود و معدودی از این آثار را به خود اختصاص دهند، اما به لحاظ کیفی در حد و اندازه های استاندارد، قابل اعتنا و توجه هستند. آثاری همچون پچپچه های پشت خط نبرد نوشته علیرضا نادری ، پاییز نوشته نادر برهانی مرند، این کدوم پنجشنبه است یا یک خواب گم نوشته حمیدرضا آذرنگ، از خاطرات یک شهید نوشته مهرداد رایانی مخصوص ، همراه نوشته حسین نوری ، کودکان در حلبچه می میرند نوشته ملیحه مرادی جعفری و مهمان سرزمین خواب نوشته چیتایثربی از آن جمله اند و در این زمره به شمار می روند. هر یک از این آثار با زبان، سبک و نگاه خاص نوسینده یا نمایشنامه نویس تصویری از شهید و شهادت را به طور مستقیم ارائه می دهند و نویسندگان آنها تلاش می کنند روایتی تأثیرگذار از موضوع شهادت و شهید را بیان کنند که یا برگرفته از واقعیت است یا واقعیت چنان با تخیل درهم می آمیزد که مخاطب آنرا می پذیرد و باور می کند و تأثیرات لازم را بر او (مخاطب) می گذارد. به نوعی نمایشنامه نویس با در هم آمیزی واقعیت و تخیل و دستمایی قراردادن فرهنگ شهید و شهادت تلاش می کند یاد و خاطره شهیدان را زنده کرده و تلاش های بی حد و اندازه و صادقانه آنان را به طور غیر مستقیم بستایند و فراموش نکنند. در دهیمن جشنواره سراسری تئاتر دفاع مقدس، سه نمایشنامه نوشته های جمشید فانیان با نام های درون پیراهن یحیی، اسماعیل اسماعیل و دهانی پر از کلاغ در بخشهای صحنه ای و تلویزیونی به نمایش درآمد. درون پیراهن یحیی قصه سربازی جنوبی به نام یحیی را باز میگوید که به منطقه خورابه می رود. جایی که تمامی دوستانش در آنجا در دوران جنگ شهید شده بودند.او به دنبال این سفر و بر اثر این حضور در آنجا متحول می شود . پس از عقد آسیه، به جبهه میرود، اما در آنجا از شرکت در عملیات می ترسد و بدین سبب دوستش به جای او در عملیات شرکت می کند و به درجه رفیع شهادت نائل می شود . اسماعیل پس از این اتفاق دچار عذاب وجدان می شود . نمایشنامه دهانی پراز کلاغ درباره دو برادر دوقلو است که همیشه یکی از آنها بردیگری برتری داشته است زمان جنگ فرصتی برای تلافی پیش می آید تا آن دیگری بر دیگری برتری یابد. حمیدرضا آذرنگ با نمایشنامه یک خواب گم که بعدها با عنوان « این کدوم پنجشنبه است» به اجرای عمومی درآمد، داستان روح چهار شهید گمنام را در یک پنجشنبه در گورستان به تصویر در می آورد. آنان در این قبرستان شاهد اتفاقاتی بر روی قبرهای خود می شوند . در نمایشنامه های دیگر این جشنواره ، موضوع و فرهنگ شهید و شهادت هر یک دید خاص از سوی نمایشنامه نویسان شرکت کننده در آن ، تجلی یافت . نمایشنامه هایی همچون خاک معصوم و خاک آلوده هر دو نوشته سد حسین فدایی حسین، ناگهان پنجره ای سرد نوشته میلاد اکبر نژاد ، شب و بچه ها نوشته محسن گودرزی ، وقتی زنگ بخوره نوشته سید جواد هاشمی ، آمنه نوشته محمد نورایی و آ.ج.671ـ905 نوشته شهرام نوشیر وجایی دیگر نوشته حقیر از این قبیلند. هرچند بعضی از این آثار همچون آ.ج. 671ـ905 ، ناگهان پنجره ای سرد، شب و بچه ها و دهانی پر از کلاغ تنها در جشنواره های منطقه ای ( و نه سراسری) این جشنواره به نمایش در آمدند و ظاهراً به لحاظ کیفیت اجرایی موفق به حضور در بخش صحنه ای و نهایی این جشنواره نشدند. نام بردن ازاین نمایشنامه ها در اینجا به دلیل همان پرداخت مستقیم و غیرمستقیم به این موضوع بوده است. به عنوان مثال جمشید خانیان در سه نمایشنامه خود به شکل غیرمستقیم به این موضوعات پرداخته و حمیدرضا آذرنگ برخلاف او مستقیماً شهدا و روح آنان را دستمایه کارخود قرارداده است . این نمایشنامه اگرچه در جشنواره مورد توجه هیأت داوران قرارنگرفت ، اما هم در جشنواره و هم در اجرای عمومی با استقبال تماشاگران و منتقدان روبرو شد. به نظر می رسد تحلیل درست موضوع از سوی این نمایشنامه نویسان و شناخت و مطالعه آنان بر احوال خانواده های شهدا و یا هر یک از کسانی که با آنان در پیش از شهادت شهدا روبرو بوده اندمنجر به توفیق این آثار بوده است. دوری جستن از شعار دادن و پرهیز از پرداختهای کلیشه ای و تکراری و نگاه واقعگرایانه و تسلط بر موضوع و نیز پرداخت آن ، به رموز این توفیقات افزوده است . در پایان این پژوهش چند نکته را برای پیشرفت نمایشنامه نویسی با موضوع شهید و شهادت یادآور می شوم و به دست اندرکاران این امر پیشنهاد می دهم اگر می خواهیم جلوه های شهادت و شهید و شهـدا را در آثـار درام نویسی به شکـل درستی شـاهد باشیم ، ناگزیریم کـه نمـایشنامه نویسان را بیش از پیش دریابیم و حامی همیشگی آنان باشیم و از توجهات دوره ای و مقطعی به این مهم بپرهیزیم: 1. حمایتهای مادی و معنوی از نمایشنامه و نمایشنامه نویس و تشویق نمایشنامه نویسان توسط افراد حقیقی و حقوقی و دولتی و غیر دولتی . 2. تأسیس پژوهشکده نمایشنامه نویسی شهید و شهادت و فرهنگ ایثار . 3. تأسیس کتابخانه تخصصی . 4. انتشار نمایشنامه های با موضوع فرهنگ شهید و شهادت . 5. فراهم کردن زمینه اجرای نمایشنامه های با موضوع شهید شهادت . 6. ایجاد زمینه های تحقیق و پژوهش بر روی این موضوع برای نمایشنامه نویسان . 7. برگزاری جلسات نقد و بررسی و تحلیل نمایشنامه های با موضوع شهید و شهادت . 8. نمایشنامه خوانی نمایشنامه های با موضوع شهید و شهادت (با حضور کارشناسان، مسئولان، دست اندرکاران بنیاد شهید و خانواده های شهدا و نمایشنامه نویسان و منتقدان) 9. انتشار نقد و تحلیل و نیز پژوهش برروی آثار نمایشنامه نویسی با موضوع شهید شهادت . امید که فرهنگ شهید شهادت در همه زمینه های فرهنگی و همه هنرها و به خصوص تئاتر و نمایشنامه نویسی به طور بایسته و شایسته مورد توجه قرار گیرد و تصویری واقعی و درست در آثار فرهنگی ـ هنری بازتابانیده شود

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 199]