طاهره صفارزاده، مترجمي زمان شناس و دين آگاه

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: طاهره صفارزاده، مترجمي زمان شناس و دين آگاه
طاهره صفارزاده؛ درد آشنايي قديمي بود كه با ممارست فراوان توانست با موفقيت پله هاي ترقي را در زمينه ترجمه و شعر بپيمايد. او شعر را به خوبي مي شناخت و در اين زمينه در عمر نه چندان طولاني اما پربار خود چند دفتر شعر سرود. وي علاوه بر تجربه هاي فراوان در وادي شعر، ترجمه هم مي كرد.مقام معظم رهبري در اواخر سال ٧٠ شعر طاهره صفارزاده را به فاخر بودن و بلند مرتبگي توصيف كردند و گفتند : خانم صفار زاده بحمدا... زبانشان زبان بسيار خوبي است يعني سطح شعرشان واقعا خيلي بالاست. آري اينك طاهره صفارزاده اين بانوي سيرجاني و از نيك مترجمان قرآن كريم، ما را با تنهايي هاي خود تنها نهاد و به آسمان ملكوتي پرگشود. دكتر طاهره صفارزاده بانوي برگزيده جهان اسلام در سال ٢٠٠٦ روز شنبه در سن ٧٢ سالگي درگذشت. پرواز ملكوتي اين شاعر، پژوهشگر و مترجم كه مقارن با شهادت امام صادق(ع) است، بهانه اي است تا نگاهي بر كارنامه فكري وي بيندازيم. در زمينه زندگي فكري صفارزاده مي توان به ترجمه قرآن مجيد و نهج البلاغه به زبان انگليسي اشاره كرد. تلاش دكتر طاهره صفارزاده براي ترجمه قرآن و نهج البلاغه به زبان انگليسي صرفا تلاشي فرهنگي نبود و وي در اين زمينه صبغه هاي ادبي امر را هم مي جست. او شاعري بود كه به جنبه هاي هنري قرآن و نهج البلاغه بها مي داد و اين امر قطعا در اين ترجمه ها تاثيرگذار بود. با وجود اين ، از آن جا كه روشنفكر ديني به پيوند دين و مدرنيته بها مي دهد اين جنبه روشنفكري را نيز نمي توان در رويكرد مرحوم صفارزاده ناديده گرفت. باري، جامعه و فرهنگ اسلامي به اين گونه روشنفكران بسيار نياز دارد. روشنفكر ديني بايد تخصصي تر موضوعات و مسائل فرهنگي اسلام را به بحث بگذارد. بنابراين يكي از تلاش هاي مهمي كه در اين زمينه مي توان صورت داد ترجمه آثار مهم اسلامي به زبان هاي خارجي است. ترجمه با اين فرض اهميت بيشتري مي يابد كه بسياري از مغرب زمينيان هنوز از ابتدايي ترين آموزه هاي اسلامي و معنوي اين دين حنيف آگاهي ندارند. از اين رو، روشنفكران متعهد ديني كه خواهان ادامه راه وروش مرحوم دكتر صفارزاده هستند بايد مقدماتي را كه وي براي پي گيري اين راه مهم دراختيار داشت، اختيار كنند. دكتر صفارزاده نه تنها با زبان مادري خود پيوندي ديرينه داشت و به اين زبان شعر مي سرود، بلكه زبان دين را نيز به خوبي مي شناخت. وي از زبان و فرهنگ مغرب زمين به درستي شناخت داشت. زمان آشنايي و مكان آشنايي و تفطن به شرايط مهم فرهنگي كه ما در آن زندگي مي كنيم نيز از ويژگي هاي ديگر وي محسوب مي شوند. همه اين ها را مي توان ويژگي هاي ممتاز دكتر صفارزاده دانست.

ترجمه قرآن مرحوم صفارزاده«يگانه» بود
سميرا اصلانپور مرحوم طاهره صفارزاده را يكي از مهم ترين قرآن پژوهان ايران و ترجمه او را از قرآن كريم بسيار يگانه و منحصر به فرد دانست.وي با ابراز تاسف از درگذشت طاهره صفارزاده به خبرنگار مهر گفت: به خاطر رفت و آمدي كه با آن مرحوم داشتم مي دانم وي به وظايفي كه داشت هميشه متعهد بود، اما در برهه اي از تاريخ آن گونه كه بايد قدرش دانسته نشد.اصلانپور تصريح كرد: صفارزاده با ترجمه قرآن كريم خدمتي بزرگ به زبان فارسي كرد، اما هيچ نهادي براي انتشار و توزيع قرآن كريم به او ياري نكرد و به گفته خودش اين امر خطير را با سرمايه شخصي اش به انجام رساند.اين عضو انجمن قلم ادامه داد: بهتر است شرايطي به وجود بيايد كه پيش از آن كه اين بزرگان كه تعدادشان نيز كم نيست، به پيري و رنج و بيماري برسند قدرشان دانسته شود، زيرا كه از افتخارات فرهنگ و سرزمين ما به شمار مي روند.

خدمات صفارزاده به زبان فارسي قابل تقدير است
سخنگوي انجمن قلم نيز مرحوم طاهره صفارزاده را انساني فرازميني دانست كه با قرآن كريم خدماتي ارزنده به زبان فارسي كرد و امروز در نهايت ناباوري با دو بال عشق به معبود به سوي او شتافت.راضيه تجار ضمن ابراز تاسف از درگذشت طاهره صفارزاده گفت: صفارزاده از شاعران و قرآن پژوهان به نام بود كه با تمام معنا به اعتقاد و باور خود متعهد و پايبند بود.وي تصريح كرد: ترجمه اي كه او از قرآن كريم كرد، بسيار ارزنده و قابل تقدير است. او تنها با اين خدمتي كه به زبان فارسي كرد از جايگاهي رفيع در درگاه عدل الهي برخوردار است.دبير انجمن قلم افزود: صفارزاده يكي از شاعران به نام فارسي است كه در عرصه شعر دست به تجربه هاي مختلف زد و اين تجربه ها هر يك در نوع خود قابل تقدير است.اين نويسنده يادآور شد: صفارزاده انساني بزرگ و در هر حال دستگير نيازمندان بود و در هيچ شرايطي حاضر نبود زير پرچم كسي برود. مرگ او در كمال ناباوري بود و فقدان او را نه تنها جامعه فرهنگي بلكه نيازمندان نيز تاب نخواهند آورد.تجار در پايان گفت: متن بلند بالايي كه بيشتر حسي است درباره صفارزاده نوشته ام كه در روزهاي آينده در روزنامه كيهان منتشر خواهد شد.

صفارزاده به اسطوره هاي صدر اسلام تعلق خاطر داشت
كاميار عابدي نيز در گفت و گو با مهر، گفت: زنده ياد طاهره صفارزاده به اسطوره هاي ديني صدر اسلام مانند ابوذر، مقداد و سلمان فارسي تعلق خاطر ويژه داشت و اين اسطوره ها به خوبي در شعرهاي او منعكس شده اند.«كاميار عابدي» با ابراز تاسف از درگذشت « صفارزاده» گفت: «طاهره صفارزاده» متاثر از شاخه سياسي و اجتماعي شعر نيمايي(اخوان ثالث و سياوش كسرايي) به سرودن شعر روي آورد.وي افزود: اما پس از آن با انعطاف بخشيدن به شكل نيمايي شعر كه با نگاهي به آخرين تجربه هاي موسيقايي «فروغ فرخزاد» در شعر همراه بود، به بازنمايي ناملايمات اجتماعي و سياسي جهان قرن بيستم در پرتو نقد استعمار توجه نشان داد.اين منتقد شعر معاصر با اشاره به تعلق خاطر صفارزاده به تاريخ و اسطوره هاي عدالت جوي شيعي گفت: در دهه ٥٠ صفارزاده در شعر بيشتر به طرح مسائلي پيرامون شخصيت و زندگي اسطوره هايي چون ابوذر، مقداد و سلمان فارسي پرداخت.وي درباره شعرهاي اين دوره صفارزاده گفت: در اين دوره صفارزاده از نظر زبان و شكل شعر به نسبت دوره قبل از جسارت هاي آغازين به موقعيت اعتدال گرايانه تر رسيد و حتي به تدريج با توجه به بالاتر رفتن سن، تجربه هايش محافظه كارانه تر شد.عابدي افزود: در دوره هاي بعد، ايدئولوژي در شعرهاي «طاهره صفارزاده» به ايدئولوژي مستتر تغيير حالت داد و حالت ستيهندگي را از شعرهايش گرفت. اما با اين همه شاعر از نقد برخي جوانب فرعي تر شانه خالي نكرد.وي با اشاره به انس صفارزاده به قرآن كريم يادآور شد: در كنار ترجمه قرآن به زبان انگليسي، برخي از اصطلاحات و مفاهيم قرآني نيز به شعر صفارزاده راه پيدا كردند.اين پژوهشگر شعر معاصر يادآور شد: به هر روي شعر «صفارزاده» در تاريخ جديد شعر فارسي درخور يادآوري و اهميت است، اما بايد توجه داشت كه شكل و زبان شعر او صرف نظر از برخي استثناها، بيش تر با طبع مخاطب خاص پسند و حتي روشنفكر ديني و غير آن مناسب است.

مروري بر زندگي مرحوم «طاهره صفارزاده»
طاهره صفارزاده شاعر، نويسنده، محقق و مترجم در ٢٧ آبان ١٣١٥ در سيرجان در خانواده اي متوسط كه پيشينه اي عرفاني داشت متولد شد.به گزارش ايكنا وي در شش سالگي تجويد و قرائت و حفظ قرآن را در مكتب محل آموخت. تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در كرمان گذرانيد.نخستين شعر را در ١٣ سالگي سرود كه نقش روزنامه ديواري مدرسه شد. اولين جايزه شعر را كه يك جلد ديوان جامي بود در سال چهارم دبيرستان به پيشنهاد دكتر باستاني پاريزي كه آن زمان از دبيران دبيرستان بهمنيار بود، از رئيس آموزش و پرورش استان دريافت كرد.نزد ملت ايران شهرت طاهره صفارزاده با شعر «كودك قرن» پديد آمد. در امتحان ورودي دانشگاه در رشته هاي حقوق، زبان و ادبيات فارسي، و زبان و ادبيات انگليسي قبول شد و سرانجام در زبان و ادبيات انگليسي ليسانس گرفت. مدتي به عنوان مترجم متون فني در شركت نفت كار كرد و چون به دنبال يك سخنراني در اردوي تابستاني فرزندان كارگران مجبور به ترك كار شد، براي ادامه تحصيل به انگلستان و سپس به آمريكا رفت. در دانشگاه آيوا، هم در گروه نويسندگان بين المللي پذيرفته شد و هم به كسب درجه MFA نايل آمد. MFA درجه اي مستقل است كه به نويسندگان و هنرمنداني كه داوطلب تدريس در دانشگاه باشند اعطا مي شود و نويسندگان به جاي محفوظات و تاريخ ادبيات به آموختن نقد به صورت تئوري و عملي و انجام پروژه هاي ادبي متنوع مطالعات وسيع درباره آثار نويسندگان و شاعران مي پردازند. دوره آن يك سال بيش از فوق ليسانس است و استخدام دارنده اين مدرك در دانشگاه هاي آمريكا با پايه دكتري انجام مي پذيرد.طاهره صفارزاده براي دروس اصلي شعر امروز جهان، نقد ادبي و نقد علمي ترجمه را انتخاب كردو در مراجعت به ايران اگرچه به دليل فعاليت هاي سياسي در خارج، مشكلاتي براي استخدام داشت، اما چون در كارنامه اش از ٤٨ واحد درسي ١٨ واحد ترجمه ثبت شده بود و كمبود و نبود استاد ترجمه براي رشته هاي زبان خارجي باعث گله مندي گروه هاي زبان بود، در سال ١٣٤٩ با استخدام او در دانشگاه ملي (شهيد بهشتي) موافقت شد.

ترجمه به عنوان علم
طاهره صفارزاده پايه گذار آموزش ترجمه به عنوان يك علم و برگزار كننده نخستين «نقد علمي ترجمه» در دانشگاه هاي ايران محسوب مي شود. اگرچه سابقه برگردان آثار ادبي و مذهبي به ٢٠٠ سال قبل از ميلاد مسيح مي رسد اما تا اوايل سال هاي ١٩٦٠، ترجمه، حرفه اي ذوقي و غير آكادميك به شمار مي رفت و تدريس آن به برنامه هاي آموزشي دانشگاه هاي مغرب زمين راه نيافته بود. دانشگاه آيوا بنا به درخواست شاعران و نويسندگان «كارگاه نويسندگي»، اولين مركزي بود كه به گنجاندن اين درس در برنامه آموزشي رشته هاي زبان و ادبيات اقدام ورزيد.صفارزاده حدود سه سال بعد در كنار نويسندگان دانشجو به بهره مندي هايي از اين آموزش جديد دست يافت. در كلاس به سبب تنوع زبان هاي خارجي در بين شركت كنندگان، بررسي متون ترجمه شده، در سطح صحت و بلاغت زبان انگليسي، فارغ از مقايسه با متن اصلي از سوي استاد انگليسي زبان انجام مي شد كه در عين حال امري اجتناب ناپذير بود. اما صفارزاده از ابتداي تدريس خود در ايران متدي مبني بر شناخت و تطابق مفهومي، دستوري و ساختاري دو زبان مبدأ و مقصد ابداع كردو اين شيوه پيشنهادي در درسي كه سابقه تدريس قانونمند نداشت نزد بسياري از همكاران وي الگو قرار گرفت. پس از انقلاب اسلامي تعيين كتاب «اصول و مباني ترجمه» اثر وي به عنوان كتاب درسي در زمينه شناخت نظريه ها و نقد علمي ترجمه به ويژه براي دانشجويان رشته «ترجمه» مفيد افتاد.

شعر طنين
طاهره صفارزاده در زمينه شعر و شاعري نيز به دليل مطالعات و تحقيقات ادبي به معرفي زبان و سبك جديدي از شعر با عنوان «شعر طنين» توفيق يافت كه در آغاز بسيار بحث برانگيز شد زيرا شعر مقاومت و طنز سياسي، حكومت پسند نبود. سرانجام در سال ٥٥ به اتهام نوشتن شعر مقاومت ديني از دانشگاه اخراج و براي دومين بار به خانه نشيني و فراغت اجباري رفت و در ايام تنهايي و مشاهده پاره اي خيانت هاي سياسي و اجتماعي، درون مذهبي او بيش از پيش متوجه حمايت خداوند شد و تحولي شديد در وي ايجاد شد آن گونه كه در زمان خانه نشيني، تمام وقت خود را وقف خواندن تفاسير و مطالعات قرآني كرد. كتاب «سفر پنجم» او كه در برگيرنده اشعار مقاومت با مضامين ديني است در سال ٥٦ در دو ماه به سه چاپ با شمارگان ٣٠ هزار رسيد.در آغاز نهضت اسلامي، به كمك نويسندگان سرشناس و متعهد مسلمان به تاسيس مركزي به نام كانون فرهنگي نهضت اسلامي اقدام كرد. كه در مدت مسئوليت او حدود ٣٠٠ هنرجو در رشته هاي سينما، عكاسي، تئاتر، نقاشي، گرافيك، شعر و داستان، در آن مركز پرورش يافتند كه بعدا از دست اندركاران و مسئولان فرهنگي و هنري انقلاب شدند.

رياست دانشگاه
طاهره صفارزاده پس از انقلاب از سوي همكاران خود در دانشگاه شهيد بهشتي به عنوان رئيس دانشگاه و نيز رئيس دانشكده ادبيات انتخاب شد. هم زمان با سرپرستي دانشكده ادبيات طرح بازآموزي دبيران را به اجرا درآورد. در سال ٥٩ پيرو نشر مقالات انتقادي او درباره آموزش زبان هاي خارجي در ايران از سوي ستاد انقلاب فرهنگي براي مسئوليت برنامه ريزي زبان هاي خارجي از وي دعوت شد.در اين مسئوليت با همكاري استادان باتجربه تغييرات مفيدي در برنامه ها پديد آورد و پيروي طرحي كه از سوي او تقديم ستاد انقلاب فرهنگي شد و به تصويب رسيد براي نخستين بار براي كليه رشته هاي علمي دانشگاه ها كتاب به زبان هاي انگليسي، فرانسه، آلماني و روسي تاليف شد كه اين امر در آموزش علوم و پژوهش هاي علمي در سال هاي بعد از انقلاب بسيار موثر بوده است.وي حدود ١٦ سال سرپرست اجرايي طرح بود و ١٢ سال از آن مدت را به ويژه علاوه بر سرپرستي به ويراستاري متون علمي براي كتاب هاي زبان تخصصي مشهور به كتاب هاي «سمت» فعاليت موثر داشت. ٣٦ عنوان از آن كتاب ها برخوردار از ويراستاري طاهره صفارزاده است.خانه نشيني سوم در پايان اين خدمت، به پرداختن تمام وقت به ترجمه قرآن حكيم به زبان هاي فارسي و انگليسي انجاميد.صفارزاده تئوري ها و فكرهاي ارزنده اي در زمينه نقد ادبي، نقد ترجمه و «ترجمه تخصصي» به جامعه ادبي و علمي عرضه كرده است. تئوري «ترجمه تخصصي» كه تاثير آن توفيق در آموختن رشته هاي مختلف علمي به سبب تمركز ذهن بر روي واژگان تخصصي است، به تاييد متخصصان مغز و اعصاب رسيده است. تمرين هاي «معادل يابي واژگان تخصصي» جهت تامين هدف آموزشي ذكر شده، از سوي مولفان در كليه كتاب هاي زبان تخصصي گنجانده شده است. در «فستيوال بين المللي داكا» در سال ٦٧ وي به عنوان يكي از ٥ عضو بنيانگذار كميته ترجمه آسيا برگزيده شد.رئيس فستيوال درباره اين انتخاب گفت: ما معتقديم كه يك نفر در اين سر دنيا از علم ترجمه حرف زده و اصولي عرضه كرده و آن يك نفر خانم طاهره صفارزاده است.

استاد نمونه
صفارزاده در سال ٧١ از سوي وزارت علوم و آموزش عالي به عنوان «استاد نمونه» اعلام شد و در سال ٨٠ پس از انتشار ترجمه «قرآن حكيم» به افتخار عنوان «خادم القرآن» نايل شد.در زمان همكاري با فرهنگستان زبان و ادب فارسي طرح تهيه «فرهنگ هاي تخصصي» وي كه با ضوابط علمي و پيشنهادهاي جديد تدوين شده، به تصويب رسيد و مورد بهره برداري اهل علم قرار گرفت.تاكنون علاوه بر مقالات و مصاحبه هاي علمي و اجتماعي از طاهره صفارزاده بيش از ١٤ مجموعه شعر و ١٠ كتاب ترجمه يا درباره نقد ترجمه در زمينه هاي ادبيات، علوم، علوم قرآني و حديث منتشر و گزيده سروده هاي او به زبان هاي گوناگون جهان ترجمه شده اند.وي در كتاب «ترجمه مفاهيم بنيادي قرآن مجيد» به كشف يكي از كاستي هاي مهم ترجمه فارسي و انگليسي- يعني عدم ايجاد ارتباط نام هاي خداوند (اسماء الحسني) با آيات قرآن- دست يافته است كه اين تشخيص مي تواند سرآغاز تحولي در ترجمه كلام الهي به زبان هاي مختلف باشد. ضمن برنامه ريزي زبان هاي خارجي، به پيشنهاد او درسي با عنوان «بررسي ترجمه هاي متون اسلامي» در برنامه گنجانده شد و تدريس اين واحد درسي موجب توجه اين استاد ترجمه به اشكال هاي معادل يابي ترجمه هاي فارسي و انگليسي قرآن مجيد شد.

ترجمه قرآن به انگليسي و فارسي
اين برخورد علمي او را برانگيخت كه به خدمت ترجمه قرآن به دو زبان انگليسي و فارسي همت گمارد. قرآن حكيم حاصل ٢٧ سال مطالعه قرآن مجيد، آموختن زبان عربي و تحقيق و يادداشت برداري از تفاسير و منابع قرآني است كه رجوع به كلام الهي براي كاربرد در شعر شروع شد و با ترجمه آن به دو زبان پايان گرفت. شرح اين توفيق در مقدمه كتاب «ترجمه مفاهيم بنيادي قرآن مجيد» و نيز دو مقدمه فارسي و انگليسي «قرآن حكيم » آمده است.طاهره صفارزاده در ماه مارس ٢٠٠٦ هم زمان با برپايي جشن روز جهاني زن، از سوي سازمان نويسندگان آفريقا و آسيا (Asian Writers Organization Afro) به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزيده شد.

در بخشي از نامه اين سازمان آمده است: از آن جا كه دكتر طاهره صفارزاده - شاعر و نويسنده برجسته ايراني- مبارزي بزرگ و نمونه والاي يك زن دانشمند و افتخارآفرين مسلمان است، اين سازمان ايشان را به پاس سابقه طولاني مبارزه و كوشش هاي علمي گسترده به عنوان شخصيت برگزيده سال جاري انتخاب كرده است.
يکشنبه 5 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 305]