و آنچه ما داریم نگاهی تحلیلی به خصایص مثبت فرهنگ ایرانی و نقش آن در تبلور مدرنیته بومی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: خلاصه کلام: در ادامه نوشته های قبلی که در باب فرهنگ ایرانی بود، در این مقاله به خصایص و ظرافت هایی در فرهنگ ایرانی اشاره می شود، که بیانگر هویت خاص فرهنگ ایرانی است. شناخت و درک این هویت موجب می شود که بتوان نسخه مدرنیته را به گونه ای بومی برای ایران پیچید که در حرکت به سمت هویتی مطلوب تر نه تنها انتهای حرکت که یک جامعه مدرن است، بلکه طول مسیر حرکت هم برای ایرانیان توام با افتخار و اعتماد به نفس باشد. این مقاله نگاهی کلی به یک سری از روحیات ممتاز فرهنگی ایرانیان دارد که در دو قسمت اصلی «هنر و ظرافت در لذت» و «سطح بالای هیجان در زندگی» تنظیم شده است. * مقدمه در دو نوشته قبلی [۱،۲] سعی شد که به قسمتی از مشکلات فرهنگی ما ایرانیان و ریشه های این مشکلات اشاره شود. با این حال به طورطبیعی این احساس برای بسیاری از خوانندگان و دوستان می تواند ایجاد شود، که با وجود این همه کاستی های فرهنگی، حتماً هویت ایرانی هویتی است کاملاً معیوب و اگر ما هم زمانی برخوردار از تمدنی پر افتخار بودیم، اینک تمدنی هستیم سرشار از کاستی، که چیزی برای عرضه نداریم و از آن گذشته درخشان [۳] جز چند جشن ملی چیزی به ارث نبرده ایم! در طول چند سال گذشته همان طور که با مقایسه فرهنگ های مختلف پی به بسیاری از کاستی های فرهنگ ایرانی برده ام (که عمدتاً از غیاب تفکر مدرن [۴] ناشی می شود)، در کنار آن هم بسیاری از توانایی های فرهنگ ایرانی را نیز لمس کردم. تواناهایی که به نظر من ریشه در نگاه اکثریت ایرانیان به زندگی دارد، نگاهی گرم که در جستجوی زیبایی و شادی است. البته به علت فقدان قدرت و ثروت کافی، توانایی تبلیغ و معرفی آنچه را که داریم، نداشته ایم به گونه ای که بسیاری اوقات خود هم فراموش می کنیم که چه داریم. در دنیایی که محصولات فرهنگی کشورهای مقتدر غربی، برای به دست آوردن بازار فروش بیشتر، در رقابتی نابرابر تلاش می کنند که محصولات فرهنگی بومی کشورها را کمرنگ جلوه دهند، دفاع از آنچه که محصول قرن ها ممارست ما ایرانیان می باشد و در بسیاری از اوقات هویت پیچیده و ظریفی دارد، امری واجب می نماید. در این مقاله به این مساله خواهم پرداخت که با اینکه فرهنگ حاکم بر ما ایرانیان حداقل در شرایط کنونی فرهنگی است که در بسیاری زمینه ها کارایی های خود را از دست داده است و در حرکت به سمت یک فرهنگ مدرن دچار استخاره ای طولانی مدت شده است، ولی همین فرهنگ، به شدت غنی است در تولید لذت، هنر و شادی، و مملو از ظرافت هایی است که بسیاری از فرهنگهای حاکم بر کشورهای پیشرفته فاقد آن هستند. ظرافت هایی که در راستای افزایش شادی و هیجان و در نتیجه لذت بیشتر بشر از زندگی تعبیه شده اند، لذت هایی که به نسبت ماندگارند و نه کاملاً موقتی و گذرا. البته شایان ذکر است که بسیاری از این قابلیت ها به دلایل مذهبی قدرت ظهور آنچنانی پیدا نکرده اند و یا در دوره هایی به پیشرفت خود ادامه نداده اند [۵]. با این حال بسیاری نشانه ها حاکی از آن است که فرهنگ ایرانی توانسته است به استعدادهایی آراسته شود که در صورت عدم برخورد با موانع عقیدتی، قدرت شکوفایی فراوان دارد. شرط عقل است که آنچه را داریم حفظ کنیم و به آن بیفزاییم و نه ممکن است و نه عاقلانه است که برای ساختن خانه ای نو، خانه فعلی را از بن ویران کنیم. من در این نوشته سعی دارم به ارزشمند بودن قسمتی از بنیادهای فرهنگی ایرانیان اشاره کنم و در کنار آن به خصلت هایی از ما ایرانیان اشاره خواهم کرد که در کنار نکات منفیی که دارند، فواید ویژه خود را نیز دارند و می توانند قابل پذیرش باشند. آشنایی با این روحیات قطعاً ما را به قبول این امر نزدیک می کند که هر ملت هویت خود را دارد و از نگاهی نقادانه نسبت به فرایند جهانی شدن [۶]، در روند تبلور مدرنیته در کشورها قرار نیست همه فرهنگ ها شبیه هم شوند. وجود تفاوتهای بنیادی بین نژادها و فرهنگ ها ایجاب می کند که نسخه مدرنیته به گونه های متفاوت و به صورت بومی برای فرهنگ های مختلف پیچیده شود، که همین گوناگونی دنیا را زیباتر می کند. شناخت و درک مدرنیته بومی با اینکه کاره ساده ای نیست ولی روحیه مضاعف برای حرکت به سمت مدرنیته در ما ایرانیان ایجاد می کند. استعداد در تولید لذت وهیجان با اینکه تاریخ ایران با تاریخ کشورهای جنوب اروپا همچون ایتالیا، اسپانیا و یونان تفاوت های جدی دارد، شباهت های نسبی آب و هوایی [۷، ۸] و نزدیکی عرض جغرافیایی و در نتیجه رفتار مشابه آفتاب در این سرزمین ها، شباهت های قابل مشاهده ای بین این فرهنگ ها ایجاد کرده است. امروزه تاثیرات آفتاب بر رفتار آدمی امری پذیرفته شده بین بسیاری از دانشمندان علوم طبیعی و اجتماعی است [۹،۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴ ]. در حالی که همه این شباهت های فرهنگی بین فرهنگ ایران و کشورهای با آب و هوای مدیترانه ای را نمی توان لزوماً مثبت دانست ولی بسیاری از شباهت ها، در کنار بسیار از استعدادهای ویژه ایرانیان، جزو نقاط مثبتی است که این نوشته سعی در معرفی آنان دارد. در حالی که ایرانیان در مقایسه با اکثر کشورهای توسعه یافته از فرهنگ کاری با بازده پایین رنج می برند[۱، ۲، ۱۵]، ولی در کنار این مشکل، توانایی آفرینش هنر، تعریف و ویرایش ظریف لذت و سرگرمی را دارند. به طور مثال در فرهنگ ایرانی شعر، هنرهای تزیینی، موسیقی و غذا جایگاه بسیار ویژه ای دارند [۱۶]. در حالی که در ایران برنج تنها در ناحیه های خاصی از ایران قابل رویش است [۱۷] و مسلماً در گذشته ای نه چندان دور عمومیت فعلی را نداشته است، غذاهای گوناگونی که در ایران از برنج تهیه می شود کم نظیر است [۱۸]. و یا کباب که غذای مرسوم بسیاری از کشورهای خاورمیانه است، که تنوع آن در ایران قابل توجه است [۱۹]. در حالی که موسیقی ایرانی در تاریخ رشد خود با مشکلات مذهبی مواجه شده است[۲۰] و آن طور که می توانسته است رشد پیدا نکرده است بازجذابیت و هویت خود را دارد و با تاریخچه ای چند هزار ساله تاثیری اساسی بر موسیقی های ملل دیگر گذاشته است [۲۰، ۲۱ ، ۲۲، ۲۳،۲۴]. بر خلاف موسیقی که با مشکلات مذهبی قابل ملاحظه ای روبرو شده است، شعر نسبتاً بدون برخورد با مانعی اساسی به رشد خود در تاریخ ادامه داده است و همکنون شهرت جهانی دارد [۲۵، ۲۶، ۲۷، ۲۸، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۳۲، ۳۳، ۳۴]. مفهموم عشق بیان شده در اشعار ایرانی از جمله مولوی، حافظ و نظامی، بسیاری از مردم دنیا را شیفته خود کرده است و به گفته بی بی سی، همکنون مولوی (رومی) را به محبوب ترین شاعر آمریکا تبدیل کرده است[۲۶]. در حالی که هنر پیکره سازی و نقاشی به علت برخورد با موانع مذهبی در ایران از همانند خود در اروپا به نوعی عقب افتاده است [۵، ۳۵]، بسیاری از هنرهای دیگر طراحی همچون فرش بافی در ایران شهرت جهانی دارد [۳۶]. در حالی که یک ایرانی در ایران، معمولاً به علت وجود اختلال در بسیاری از سیستم های جامعه، استرس زیادی در زندگی روزمره تحمل می کند، در عوض به نظر می آید که زندگی پر هیجانی دارد و به همین سبب کمتر دچار حس تنهایی و گوشه گیری می شود. هیجانی که موضوع این کلام است، هیجانی است که برای نشاط و افزایش شادی زندگی است و نه لزوماً پذیرفتن ریسکی که می تواند تبعات اقتصادی داشته باشد. اینها مثال هایی بود که خواننده را متوجه نکته ای ظریف کند و آن هم این است که با اینکه مردمان شمال اروپا که همکنون قدرت های برتر دنیا را تشکیل داده اند، توانایی این را داشته اند که با تکیه بر روحیه تلاشگر و قدرت طلب خود و استفاده از نظام فکری منطقی، به شکوفایی علمی و صنعتی برسند ، فرهنگ ایرانی و بعضی از فرهنگهای مطرح دنیا انرژی بسیاری برچگونگی استفاده و لذت بیشتر بردن از امکانات موجود گذاشته اند. در حالی که بسیاری از فرهنگهای اروپایی اصل و مبنای زندگی را بر تولید و شکوفایی اقتصادی قرار داده اند، در فرهنگ ایرانی بخش زیادی از انرژی مردم صرف تولید لذت، خلق هنر و همچنین افزایش سطح هیجان زندگی می شود. در راه تولید لذت و هنر، علاوه بر صرف وقت، ایرانیان از پذیرش ریسک نیز هراسی ندارند و سطح هیجان بالاتری از فعالیت های روزمره طلب می کنند. در یک نگاه کلی این رفتارها و خصوصیات ایرانیان را می توان در دو دسته «هنر و ظرافت در لذت» و « سطح بالای هیجان در زندگی» تقسیم بندی کرد. خصوصیات اشاره شده باعث شده است که فرهنگ ایرانی در کنار بعضی از فرهنگ های گرم دنیا، استعدادهایی داشته باشند که بسیاری از فرهنگ های مترقی اروپای شمالی فاقد آنند. احتمالاً واژه فرهنگ گرم برای بسیاری از خوانندگان واژه غریبی نیست، ولی با این حال برای روشن شدن بیشتر مطلب باید اینجا اشاره کنم که منظور از فرهنگ گرم، فرهنگ هایی است که معمولاً بیشتر عمر تکاملی خود را در نواحی گرم تر جغرافیایی طی کرده اند و همان طور که در ادامه مقاله به کرات اشاره خواهد شد، نقاط مشترک فراوانی با هم دارند. رفتارهای گرم به نوعی در هویت فرهنگ های گرم نهادینه شده است و به طور مثال، همان طور که گرما در فیزیک به نوعی بیانگر برخورد بیشتر ذرات با هم است، معمولاً در فرهنگ های گرم، انسانها برهمکنش بیشتری با هم دارند. نکته جالب اینجاست که استعداد های اشاره شده در فرهنگ های گرم، برای بسیاری از فرهنگ های اروپای شمالی هم جذاب می نماید. به طور مثال، توجه قابل ملاحظه به فرهنگ ایتالیایی در فیلم ها و سریال های تلویزیونی، در کنار شهرت و نفوذ رقص و موزیک کشورهای اسپانیایی زبان آمریکای لاتین، مانند سالسا [۳۷] و تانگو [۳۸]، از این نمونه ها است [۳۹، ۴۰]. من بر این نظرم که اصولاً فرهنگ ایرانی با اینکه در مقایسه با بسیاری از فرهنگ های غربی جاه طلبی کمتری برای تولید قدرت، ثروت و ثبات در طول چند صد سال گذشته نشان داده است، ولی به علت اصالت و اهمیت لذت، هنر و هیجان در فرهنگ ایرانی، در اکثر دوران های تاریخ خود به موفقیت های قابل ملاحظه ای در خلق هنر و لذت و همچنین بالا نگه داشتن سطح هیجان زندگی دست یافته است و قابلیت این را دارد که در روند مدرن شدن جامعه با تاکید بر بسیاری از این استعدادها، به تعریفی فاخر و ویژه از فرهنگ ایرانی برسد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 203]