نهضت پاسخ گويي ديني، فرصت ها و موانع

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: نهضت پاسخ گويي ديني، فرصت ها و موانع
بارزترين ويژگي هر عالم، دانشمند، متفكر و مخترع، داشتن ذهن پرسشگر است.ولي وجود ذهن پرسشگر به خودي خود موجب تربيت چنين انساني نمي شود و بايد زمينه هاي لازم براي رشد اين ويژگي و جواب به پرسش هاي ذهن او فراهم شود. بخشي از سوال هاي هر فردي- با هر مليت و ديني كه باشد- سوال هاي مربوط به حوزه دين است. اهميت دادن به چنين سوال هايي بستگي به تعريف و كاركردهاي دين در زندگي فردي و اجتماعي دارد.طبق آموزه هاي دين اسلام، دين آمده است كه انسان را در تمام ابعاد زندگي فردي و اجتماعي به سعادت برساند.

بنابراين مي توان چنين نتيجه گرفت كه اهميت دادن به سوال هاي ديني و از طرف ديگر جواب ديني دادن به سوال ها ارتباط مستقيمي با سعادت يك ملت در زمينه هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي دارد.

با چنين اهميتي كه دين دارد شرايط به گونه اي است كه بيش از گذشته ايمان و اعتقادهاي ديني مردم در معرض خطر قرار دارد.بنابراين، اكنون ضرورت پاسخ گويي به سوال ها و شبهه هاي ديني به گونه اي است كه بايد از آن با عنوان نهضت پاسخ گويي ديني ياد كرد. در همين زمينه در گفت وگويي با كارشناسان به آسيب شناسي اين نهضت پرداخته ايم و نقاط ضعف، اقدام هاي صورت گرفته و سرمايه هاي موجود براي اين كار را بررسي كرده ايم.

ضرورت پاسخ گويي
مدير بخش پاسخ گويي تلفني مركز ملي پاسخ گويي، ضرورت پرداختن به اين بحث را از دو منظر شرايط اجتماعي و تاكيدهاي اسلام بيان مي كند و درباره توجه قرآن و سنت معصومين عليهم السلام در اين زمينه مي گويد: زماني كه رويكرد قرآن و سنت پيامبر(ص) و اهل بيت در پاسخ گويي به پرسش ها را نگاه مي كنيم، متوجه مي شويم كه كتاب و سنت اهميت بسياري به پرسش ها مي دادند. به عنوان نمونه، در يكي از جنگ ها، شخصي از اميرالمومنين سوالي درباره توحيد پرسيد. بعضي از اصحاب به آن شخص اعتراض كردند كه الان چه وقت پرسيدن اين گونه سوالات است. حضرت علي(ع) به اصحاب گفتند كاري به اين شخص نداشته باشيد، ما اساسا براي پاسخ به همين سوال است كه مي جنگيم. اين روايت اهتمام آن امام همام را به سوال و پرسش نشان مي دهد.

در سيره بعضي از اصحاب ائمه هم چنين روشي را مشاهده مي كنيم.حجت الاسلام علي مخدوم شرايط جهاني را كه داراي گستردگي چالش هاي فكري است دومين ضرورت پرداختن به نهضت پاسخ گويي مطرح مي كند و مي افزايد: يكي از ادياني كه به شدت درگير اين مسئله است اسلام و به ويژه مذهب شيعه است.

سوال، هم فرصت و هم تهديد
ايشان در ادامه اين گفت وگو وجود سوال در ذهن افراد و مطرح كردن آن ها را، فرصتي مي داند كه اگر به طور صحيح با آن برخورد نشود، تبديل به تهديد مي شود. لذا به ٣ فرصت اشاره مي كند و مي گويد: اولين فرصت اين است كه، وجود سوال در ذهن يك شخص مي تواند زمينه برقراري ارتباط او را با يك روحاني يا هر كارشناس ديگري برقرار كند. اگر يك روحاني از اين فرصت با ارائه پاسخ هاي صحيح و قانع كننده استفاده كند آن شخص در زمينه هاي ديگر و مواقع ديگر به طرف روحانيون مي رود.فرصت دوم بيشتر براي فرد پاسخ گوست؛ زيرا چيزي بهتر از سوال وجود ندارد كه يك فرد افكار خودش را به چالش بكشد و باعث بالا رفتن سطح علمي خودش شود.فرصت ديگر اين است كه اگر زمينه را براي طرح پرسش فراهم كنيم از سوال مي توانيم نيازهاي جامعه را به طور دقيق تشخيص دهيم. بسياري اوقات برنامه ريزي ها و تبليغ مان بر اساس نياز مخاطب نيست.

يك روحاني بر اساس موضوعي كه خودش مطالعه كرده نه بر اساس نياز مخاطبان، صحبت مي كند و حتي دوباره همان مباحث را در شهر ديگر و با مخاطبان ديگري هم تكرار مي كند. علت موفقيت شهيد مطهري اين بود كه مي دانست چه سوال هايي در ذهن مخاطبانش وجود دارد و به كدام يك از آن ها بايد پاسخ دهد.

حجت الاسلام مخدوم در ادامه تصريح مي كند: اگر از همين فرصت ها به خوبي بهره برداري نكنيم و به طور صحيح با آن ها مواجه نشويم هم اطلاعات خودمان، هم اطلاعات افراد جامعه و مهم تر از اين دو وجهه دين را خدشه دار مي كنيم.

سرآغاز اجرايي شدن يك ضرورت
شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم در زمينه نهضت پاسخ گويي ديني مصوبه اي در تيرماه سال ٨١ تصويب مي كند. در اين مصوبه آمده است:در شوراي عالي انقلاب فرهنگي، موضوع طرح پيشنهادي ساماندهي نظام پاسخ گويي به مسائل مستحدثه و مشكلات ديني اقشار مختلف مطرح شد و ماده واحده اي به تصويب رسيد. بر اساس اين مصوبه دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم موظف شده است در زمينه اين موارد فعاليت هايي را انجام دهد:الف) شناسايي مسائل مستحدثه و مشكلات ديني جامعه، طبقه بندي موضوعي و اولويت سنجي اين مسائل بر حسب نوع مسئله، نياز مخاطبان و مقتضيات عصر حاضر.

ب) تعيين وضعيت منابع انساني فعال در نظام هاي پژوهش ديني و برآورد نيروي انساني، تجهيزات و امكانات متناسب با نيازهاي پاسخ گويي به مسائل مستحدثه و مشكلات مذهبي.

ج) تدوين روش ها و الگوهاي كارآمد پاسخ يابي براي مسائل مستحدثه و مشكلات مذهبي اقشار مختلف(مدل سازي و روش هاي كارآمد علمي)

د) تدوين و ارائه روش ها و شيوه هاي علمي و به هنگام براي پاسخ گويي، از قبيل، زبان، هنر، نشريات و...

ه) تدوين و ارائه روش هاي هماهنگي و مشاركت با ساير مراكز پژوهش ديني از قبيل مديريت حوزه علميه قم، سازمان تبليغات اسلامي و...اين مصوبه با ٣ تبصره به پايان مي رسد. تبصره اول مربوط به زمان بندي هر كدام از موارد فوق است. حداكثر زمان لازم براي بند«ب» يك سال و براي بندهاي «ج»، «د»و«ه» شش ماه پس از ابلاغ اين مصوبه است. در تبصره دوم، دفتر تبليغات اسلامي، موظف شده است گزارش فعاليت هاي خود را درچارچوب اين مصوبه به صورت ساليانه(تا پايان شهريور ماه هر سال) براي اطلاع و تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي ارائه كند. در تبصره سوم هم بودجه اين ماموريت تعيين شده كه توسط سازمان مديريت و برنامه ريزي بايد در بودجه سالانه دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم در نظرگرفته شود.

تاسيس مركز ملي پاسخ گويي
همان طور كه در اين مصوبه آمده است، مسئوليت امر پاسخ گويي ديني در كشور با وظايفي كه در مصوبه آمده، بر عهده دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم گذاشته شده است. از حجت الاسلام مخدوم مي پرسيم كه آيا راه اندازي مركز ملي پاسخ گويي در راستاي همين مصوبه بوده است كه اظهار مي دارد: اولين مركز پاسخ گويي به سوال ها و شبهه هاي ديني در كشور از سال ١٣٦٢ زير نظر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم تشكيل شد. اما با اين مصوبه به طور رسمي يك ستاد در دفتر تبليغات تشكيل و مراكز فعال در زمينه پاسخ گويي ديني شناسايي و با آن ها ارتباط برقرار شد.و پس از ساماندهي امور، حمايت هاي علمي، محتوايي و امكاناتي از آن ها به عمل آمد.بعد از اين كارها، اين ستاد به اين نتيجه رسيد كه يك مركز كه بتواند كشوري فعاليت كند بايد ايجاد شود. بر همين اساس زمينه تاسيس مركز ملي پاسخ گويي از سال هاي ٨٣ و ٨٤ فراهم شد. سال ٨٥ در كنار همان مركزي كه از سال ٦٢ وجود داشت و به صورت كتبي پاسخ مي داد پاسخ گويي تلفني هم راه اندازي شد.مدير بخش پاسخ گويي تلفني مركز ملي پاسخ گويي با بيان اين كه پس از گذشت ١٠ ماه از تاسيس بخش پاسخ گويي تلفني و با حجم تبليغات اندكي كه از اين مركز شد، پرسش هاي تلفني به ٥٠ برابر افزايش يافت، مي گويد: ويژگي اين مركز اين است كه سوال مربوط به هر حوزه اي كه باشد كارشناس همان حوزه جواب مي دهد. يعني اگر كسي چند سوال در حوزه هاي متفاوت داشته باشد يك نفر پاسخ او را نمي دهد. در اين مركز ١٠ گروه تخصصي از قبيل علوم قرآن، علوم حديث، مسائل اعتقادي(كلام)، اخلاق، عرفان، اديان و مذاهب، فلسفه و عرفان فعاليت مي كنند.وي تعداد كرسي هاي پاسخ گو را در روز ٦٠ كرسي عنوان مي كند كه روزانه به طور متوسط به ٤٥٠٠ تماس تلفني از سرتاسر كشور جواب مي دهند.

كمبود نيروي متخصص
در بخش ديگري از اين گفت وگو به موانع موجود در راه نهضت پاسخ گويي ديني مي پردازيم.حجت الاسلام مخدوم در اين باره ٣ مانع را بر مي شمارد و مي گويد: اولين مانع نبود نيروهاي متخصص به تعداد كافي است، شهيد مطهري در كتاب «علل گرايش به مادي گري» يكي از علت هايي را كه مردم از دين دور مي شوند، پاسخ هاي غير متخصصانه به سوال هاي تخصصي بيان مي كند. بنابراين براي افزايش افراد متخصص در حوزه دين بايد برنامه ريزي صورت گيرد.

دومين مانع هم اين است كه متوليان امور فرهنگي چه حوزه هاي علميه و چه ديگر سازمان ها و نهادها آن چنان كه بايد به سوال و به برآيند توجه يا عدم توجه به آن، اهميت نمي دهند و از فرصت ها و تهديدهايي كه در سوال وجود دارد، استفاده لازم را نمي برند. اين در حالي است كه آيت ا... مكارم شيرازي پاسخ به سوال ها و شبهه ها را واجب كفايي دانسته است.مدير مركز پاسخ گويي تلفني دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم درباره تعداد مراكز پاسخ گويي مي گويد: در حال حاضر بين ٨٠ تا ٩٠ مركز پاسخ گويي دولتي، خصوصي و حوزوي در كشور وجود دارد. بعضي ها وجود مراكز متعدد را موازي كاري مي دانند و خواهان متمركز شدن اين مراكز هستند و همين را مانعي مي دانند. اما به نظر من با توجه به نيازي كه وجود دارد وجود چنين مراكز متعددي موازي كاري نيست بلكه براي افزايش بازده كار بايد اين مراكز مديريت و در صورت لزوم، حمايت هايي از آن ها صورت گيرد.

٣ عنصر پرسش گر، پاسخ گو و سوال
طرح كلي پاسخ گويي داراي ٣ عنصر پرسش گر، پاسخ گو و سوال است.اگر بخواهيم در زمينه پاسخ گويي به سوال ها و شبهه هاي ديني فعاليت حداكثري داشته باشيم بايد به هر ٣ عنصر توجه كنيم.يكي از ويژگي هاي جواب كه به فرد پرسش گر مربوط است؛ بينش زا بودن جواب است. جواب بايد به گونه اي باشد كه باعث افزايش معرفت ديني شود. لذا از حجت الاسلام سيد محمد اكبريان، مسئول بخش نامه و اينترنت مركز ملي پاسخ گويي مي پرسيم كه آيا اين مركز درباره جواب هايي كه به افراد مي دهد، نظرسنجي انجام داده است يا خير كه وي پاسخ مي دهد: جواب ها پس از نظارت و تاييد مديرگروه و مدير پژوهش براي سوال كننده ارسال مي شود. در يكي از دانشگاه هاي كشور از ميان دانشجوياني كه با اين مركز تماس گرفته اند، نظرسنجي صورت گرفت و ٨٠ درصد آن ها جواب هايي را كه دريافت كرده اند، قانع كننده دانسته اند. علاوه بر اين، سوال هم بايد معرفت زا باشد.وي در ادامه به عنصر پرسش گر اشاره و اظهار مي دارد: بعضي ها وقتي سوالي دارند نمي خواهند براي پيدا كردن جواب خود به كتاب مراجعه كنند و دنبال كسي مي گردند كه جواب آن ها را بدهد.اين كارشناس پاسخ گويي به سوال ها و شبهه هاي ديني با بيان اين كه هم اكنون مركز ملي پاسخ گويي براي جذب نيروهاي متخصص فراخوان اعلام كرده است تصريح مي كند: با حجم گسترده و تخصصي بودن سوال هايي كه از سوي افراد جامعه مطرح مي شود، افراد متخصص در بين روحانيون كم داريم.حجت الاسلام اكبريان مي افزايد: علاوه بر اين، هنوز آن چنان كه بايد احساس مسئوليت در زمينه پاسخ گويي در ميان كارشناسان ديني وجود ندارد. به همين دليل بعضي از نيروهاي متخصص علاوه بر اين كه با چنين مراكزي همكاري نمي كنند خود را هم در معرض سوال هاي مردم به ويژه نسل جوان قرار نمي دهند.معاون پژوهشي دفتر تبليغات اسلامي خراسان رضوي ديگر كارشناسي است كه براي آسيب شناسي نهضت پاسخ گويي ديني به سراغ وي رفتيم.

حسن حكيم باشي در جواب به اين سوال كه به نظر شما در حال حاضر روحانيون بيشتر پاسخ گوي چه سوال هايي هستند مي گويد: در مسائل عبادي- فردي و اخلاقي آمادگي بيشتري دارند. درباره مسائل اجتماعي، سياسي، فلسفي و استفتائات جديد كه اقتضاي نسل جديد است آمادگي كمتري وجود دارد و تعداد كمتري از روحانيون هستند كه بتوانند در اين زمينه ها واقعا پاسخ گو باشند.اين محقق هم نبود تخصص گرايي را در حوزه هاي علميه به عنوان مانع جدي در نهضت پاسخ گويي ديني عنوان مي كند و مي افزايد: آن قدر مسائل پزشكي متنوع شده كه براي هر كدام از آن ها رشته اي جداگانه وجود دارد و در موارد تخصصي ديگر پزشك عمومي قادر به پاسخ گويي نيست. در عرصه پاسخ به سوال هاي ديني هم به دليل تنوع سوال ها بايد به سمت تربيت نيروهاي متخصص در حوزه هاي علميه برويم.وي در ادامه مي گويد: از گذشته و در حال حاضر تبليغ در شكل سخنراني و اعزام مبلغ وجود داشته است: اما اين شكل از تبليغ يك طرفه است. مبلغ همان بحثي كه خودش آماده كرده است را براي مخاطبان مختلف بيان مي كند.حكيم باشي يادآور مي شود كه در زمينه پاسخ گويي، بايد برنامه ريزي و پشتيباني بسياري صورت گيرد. در اين زمينه به يك ستاد مركزي كه علاوه بر برنامه ريزي مديريت و نظارت كار را بر عهده داشته باشد نياز داريم. همچنين اين مركز بايد پيش از ورود شبهه به جامعه، آن را پيش بيني كند. اين غير از رصد جامعه در اين زمينه است.از معاون پژوهشي دفتر تبليغات اسلامي خراسان رضوي مي پرسيم كه حوزه علميه خراسان در اين زمينه چه فعاليتي داشته است؟ وي اظهار مي دارد: حوزه علميه خراسان طرحي دارد به نام طرح جامع مهارت هاي پژوهشي كه براي طلبه هاي پايه ١ يا ٢ تا ١٠ برنامه ريزي شده است. اين طرح داراي دو قسمت عملي و تئوري است و ان شاءا... با اجراي صحيح اين طرح، در زمينه پژوهش، درميان طلبه ها تحولي صورت خواهد گرفت.در پايان وي تصريح كرد كه در اين زمينه با وجود نياز فراوان در اول راه هستيم.
يکشنبه 5 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 111]