هويت پنهان در خلوت اينترنتي

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: هويت پنهان در خلوت اينترنتي
فرض كنيد دوستي را به خانه دعوت كرده‌ايد. اگر در فاصله‌اي كه براي آماده كردن چاي به آشپزخانه رفته و برمي‌گرديد يكدفعه ببينيد او به خيال اينكه شما ديرتر برمي‌گرديد سراغ كشوهاي اتاق خواب شما رفته و حريصانه مشغول تماشاي عكس‌هاي خصوصي شما و همسرتان است، چه احساسي نسبت به آن فرد به شما دست مي‌دهد؟ صورت اينترنتي همين كار بسيار زشت چيزي جز يك كليك ساده نيست.
اينترنت «مزاياي بي‌شمار فردي و اجتماعي» دارد كه نويسنده هم با استفاده يكي از آنها اين متن را به نظر كاربران رسانده و از نظرات آنان نيز بهره‌مند مي‌شود اما محور سخن در «اثرات منفي» اينترنت در رفتار اجتماعي است.

صرف نظر از تأثير سايت‌هاي غير اخلاقي آيا اينترنت، سطح رفتار اجتماعي را در ايران ارتقا بخشيده و يا تنزل داده است؟ به نظر مي‌رسد پاسخ اين پرسش تا حد زيادي به اين امر بستگي دارد كه تا چه ميزان از كارهايي كه ما ايرانيان انجام داده و يا نمي‌دهيم به خاطر «ترس از مردم» است.

اينترنت يك ويژگي منحصر به فرد و بسيار مهم دارد كه مي‌تواند در تضعيف كيفيت رفتار افراد يك جامعه سخت مؤثر باشد و آن اين است كه به افراد امكان مي‌دهد كه با «هويت پنهان» ده‌ها و صدها نوع كاري كه در گذشته جز با اطلاع يافتن فرد يا افرادي ممكن نبود در خفاي كامل انجام دهند.

در گذشته اگر كسي رفتارهاي ناشايست اجتماعي از خود بروز مي‌داد (مثلا در اظهار نظر بي‌انصاف بود يا افراد را مورد تهمت قرار داده و آبروي ديگران را مي‌برد) چند بار كه چنين مي‌كرد در ميان مردم شناخته مي‌شد و يا لااقل جايگاهش را نزد مردم از دست مي‌داد، اما امروزه ديگر لزوما چنين نيست.

در مورد اين ويژگي منحصر به فرد اينترنت بايد عميقا انديشيد. اگر قبل از ورود اينترنت، تنها «گناه فردي» مي‌توانست در خلوت انجام شود امروزه خطا و گناه و خيانت «اجتماعي» را هم مي‌توان در «خلوت» انجام داد! در گذشته وقتي تمسخري بود «تمسخر كننده» هم معلوم بود و اين حياي از مردم باعث مي‌شد كه فرد از اعمال خود دست بردارد؛ امروزه تمسخر مي‌تواند وجود داشته باشد اما تمسخر كننده ناپيدا باشد. از اين جهت است كه وقتي نظرات درج شده در يك وبلاگ را با هم مقايسه مي‌كنيم، مي‌بينيم نظرات بي ادبانه، كينه توزانه، سبك و... غالبا مربوط به كساني است كه نام واقعي، آدرس وبلاگ و يا حتي ايميل معتبري از خود به جا نگذاشته‌اند.

در اينجا پرسشي پيش مي‌آيد؛ حال كه تكنولوژي با پيشكش كردن «هويت پنهان» به ما در فضاي اينترنت، عامل بازدارنده‌اي به نام «شرم يا ترس از مردم» را منتفي كرده است، چه عامل يا عواملي مي‌تواند ما را در محيطي كه جرأت بر خطا در آن فراهم است كمي هشيار كند؟ تحليل آنچه در اينترنت انجام مي‌دهيم، مي‌تواند تا اندازه‌اي ما را به دقت بيشتر در رفتار اينترنتي خود وادارد كه آن را مي‌توان در قالب سه ويژگي اينترنت بيان كرد.

ويژگي نخست اين است كه بسياري از خطاهاي رفتاري اجتماعي در اينترنت به تمام معناي كلمه «جبران ناپذير» است. در گذشته اگر كسي غيبتي مي‌كرد يا تهمتي مي‌زد به راحتي مي‌توانست ضمن كسب حلاليت از طرف مقابل، حقيقت حال را براي جمع كوچك شنوندگان غيبت يا تهمت بازگو كند. اما امروز يك «غيبت اينترنتي»، «تهمت اينترنتي»، «بي انصافي اينترنتي» به نحو برگشت ناپذيري به سرعت در اينترنت پخش مي‌شود.

غيبتي كه مثلا با ايميل به گروهي از كاربران ارسال شده، معمولا به سرعت در قالب «ايميل‌هاي گروهي» براي بسياري فرستاده مي‌شود و حتي اگر تكذيبيه و يا عذرنامه براي گروه اول فرستاده شود، تضميني وجود ندارد كه آنها آن را براي گروه دوم ارسال كنند.

ويژگي ديگر اينترنت اين است كه تا حد زيادي حرمت «شكستن حرمت» را شكسته است. كاري كه شخص در عالم واقع از انجام آن پرهيز دارد چون در عالم اينترنت نام «كليك» به خود مي‌گيرد به راحتي انجام مي‌شود.

فرض كنيد دوستي را به خانه دعوت كرده‌ايد. اگر در فاصله‌اي كه براي آماده كردن چاي به آشپزخانه رفته و برمي گرديد يكدفعه ببينيد او به خيال اينكه شما ديرتر برمي‌گرديد، سراغ كشوهاي اتاق خواب شما رفته و حريصانه مشغول تماشاي عكس‌هاي خصوصي شما و همسرتان است چه احساسي نسبت به آن فرد به شما دست مي‌دهد؟ همان دوست صميمي ناگهان در نزد شما چنان سقوط مي‌كند كه ديگر حاضر نيستيد رويش را تا آخر عمر ببينيد و شايد هرگز او را نبخشيد.

صورت اينترنتي همين كار بسيار زشت چيزي جز يك كليك ساده نيست. كسي كه روي عكس خصوصي لو رفته يك فرد كليك مي‌كند و يا به دنبال عكس‌هاي دوربين مخفي در اينترنت مي‌گردد، در واقع همان كار را انجام مي‌دهد اما چون تمام كار با يك كليك آن هم در كنج خانه انجام مي‌شود قبح كار به چشم نمي‌آيد. شايد تعبير كردن از عالم اينترنت به «عالم مجازي» يكي از عواملي باشد كه بعضي از ما را چنين در رفتار اينترنتي بي‌ملاحظه كرده است.

ويژگي سوم اين است كه اينترنت به خاطر تنوع بي نظيرش غالبا خيلي زود جايش را با كاربر عوض مي‌كند به اين معنا كه به جاي آنكه زمام اينترنت در دست كاربر باشد در واقع زمام كاربر در دست اينترنت قرار مي‌گيرد و كاربر را از اين شاخه به آن شاخه مي‌پراند.

به كارگيري غير هدفمند اينترنت فرد را جوگير كرده، باعث مي‌شود ناخواسته ابزار ترويج رفتارهاي نادرست اجتماعي شود. فرض كنيد كسي كه به دلايل روشن بايد از سمت خود استعفا دهد كنار نمي‌رود و يا نمي‌گذارند كنار رود. از اين نوع مشكلات كه معمولا در دنيا چند روزه حل مي‌شود و در كشور ما چند ماهه هم حل نمي‌شود كم نيست. طبيعي است كه در اين موارد مردم براي رساندن اعتراض خود، به اينترنت و ايميل و پيامك روي آورند.

اگر چه «اعتراض كردن» و «استدلال كردن» در مقابل ناعدالتي‌ها كاملا بجاست، اما هر قدر هم جانمان به لب رسيده باشد، «مسخره كردن» فرد خطاكار ـ بر خلاف تنبيه و مجازات وي ـ درست نيست. به همين دليل مشاركت در ايجاد فضاي تمسخر با فرستادن اين گونه لينك‌ها و ايميل‌ها و پيامكهاي دريافت شده به ديگران از نظر فردي و اجتماعي نادرست است. اشتباه،، بي توجهي، پارتي بازي، زد و بند يا يكدندگي را ديگران كرده‌اند چرا من بايد خودم را ـ آن هم به اين سادگي ـ به گناه تمسخر ديگران آلوده كنم؟

از نظر اجتماعي هم اين كار قابل دفاع نيست، زيرا هر قضيه‌اي به هر حال تمام مي‌شود اما اثر كار ما در ترويج روحيه تمسخر و دست انداختن در جامعه ـ كه متأسفانه يكي از مهمترين عيب‌هاي ما ايرانيان است ـ باقي خواهد ماند. شكي نيست كه براي دفاع از حق بايد مجدانه كوشيد، اما نه به قيمت ترويج يك رفتار ناحق. دنياي پر هياهوي اينترنت شتابان ما را وسيله اينگونه رفتارها قرار داده و كمتر به ما اجازه مي‌دهد در اين تفكيك‌ها تأمل كنيم.

سه عاملي كه به عنوان عوامل هشداردهنده ذكر شد با اين حقيقت كه هيچ عاملي مانند تقويت ايمان و تقوي نمي‌تواند انسان را كنترل كند منافاتي ندارد.

روشن است كه رفتار اينترنتي از جنبه فردي نيز قابل بررسي است:
1. اين ويژگي اينترنت كه به افراد امكان فعاليت با هويت پنهان را مي‌دهد، راهي را براي فرد فرد ما براي شناخت باطن خود فراهم كرده است. هر كس مي‌تواند با كنار هم گذاشتن آنچه تا كنون در فضاي اينترنتي انجام داده به برخي زواياي پنهان وجود خود واقف شود. به تعبير ديگر، اينترنت از همه جا براي ما خبر مي‌آورد، اما شايد خبر غير مستقيمي كه از باطن هر كس به او داده و مي‌دهد از هر خبر ديگري براي فرد اهميت بيشتري داشته باشد.

2. در اينترنت هر روز هياهويي برپاست؛ معلوم نيست پر كردن روزانه ذهن و قلب با ده‌ها خبر و مطلب جنجالي و غير جنجالي، مجالي براي انسان براي آنكه به خودش فكر كند باقي مي‌گذارد يا خير. قدماي ما در زماني كه هيچيك از زرق و برق‌هاي تكنولوژي آنان را مشغول نكرده بود، دائما از غفلت از احوال دل خويشتن شكايت داشتند.

3. در فضايي كه حتي اگر فرد به دنبال ضلالت نباشد، ضلالت‌ها از طريق دريافت ايميل‌هاي ناخواسته و برخي لينكداني‌ها و غير از آن به انسان هجوم مي‌آورد، براي نيفتادن به دام «خلاف شرع»ها بايد پرهيز از «خلاف شأن» را جدي گرفت.

4. اينترنت سكوي پرتابي به سوي ملكوت است؛ البته براي كساني كه تلاش مي‌كنند مصداق آيه شريفه «الذين يخشون ربهم بالغيب» ـ كساني كه در نهان از پروردگارشان بيم دارند ـ باشند. هيچگاه براي بشر مانند زمان ما زمينه‌اي براي شركت مكرر در اين آزمايش آن هم در برابر اغوا كننده ترين دامهاي شيطاني فراهم نبوده است.

از هر مطلب ناگفته‌اي درباره اينترنت كه بگذريم از اين مطلب نمي‌توان گذشت كه برخي كوتاهي‌ها از قبيل اهمال در رسيدگي به پاره‌اي تخلفات و اطلاع‌رساني‌هاي ناقص و مصلحت جويانه در كشورمان، زمينه ساز بعضي از گناهان اجتماعي اينترنتي شده است گر چه هيچكس نبايد رفتار نادرست خود را با استناد به اين سياستها توجيه كند...

متن كامل اين مقاله را مي‌توانيد در ستون يادداشت بخوانيد.
چهارشنبه 1 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 213]