به یاد بم

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: به يادبمبه تاريخ: سه شنبه، 8 دى، 1383 زمین لرزه های اخیر در نقاط مختلف ایران فجایع انسانی دردناکی به بار آورده است ؛ زلزله بم بزرگترین فاجعه انسانی سال 2003 میلادی در جهان شناخته شد ، و زمین لرزه روز 8 خرداد صدها قربانی در نواحی مختلف کشور گرفت.
در این زمینه با دکتر مهدی زارع دارای مدرک phd زلزله از فرانسه و کارشناس پژوشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله به گفتگو نشسته ایم که می خوانید.

ـ با توجه به زمین لرزه 2/6 ریشتری حاصل از فعالیت اخیر گسل شمال البرز که درنتیجه آن بسیاری از شهرهای شمال کشور به لرزه درآمد و موجب وحشت مردم از جمله ساکنان تهران شده است،فعالیت گسل های استان تهران را چگونه ارزیابی می کنید؟

بر اساس تحقیقات انجام شده روی رسوبات جوان گسل شمال تهران، شواهد زمین شناسی محکمی وجود دارد که نشان می دهد پهنه گسل های شمال تهران بسیار فعال است. گسل شمال تهران یک قطعه 60 کیلومتری است که در ادامه خود در غرب به گسل "ماهدشت" در جنوب به گسل"کرج" و از سمت شرق به گسل "مشاء" در محل "کلانده" شهرستان دماوند متصل می شود. سیستم گسل های شمال تهران را تا 250 کیلومتر می توان دنبال کرد. این گسل ها در دهه های اخیر فعالیت مهم و مخربی نداشته اند. در 18 اسفند سال 81 زلزله ای به بزرگی 6/3 ریشتر در سوهانک اتفاق افتاد و در مهرماه امسال زلزله ای 3 ریشتری در شمال شهر تهران داشتیم. اوایل دهه ی 70 دنباله غربی گسل شمال تهران فعال شد و زلزله هایی ایجاد کرد. بر اساس تاریخ زلزله های ایران،حدود 80 سال پیش، در سال 1309 در اثر فعالیت شدیددنباله شرقی این گسل در روستای مبارک آباد زلزله بزرگی رخ داد. این گسل پیش از آن نیز در زمان فتحعلی شاه زلزله های بزرگ و فاجعه آمیزی به وجود آورده است. در جنوب تهران، گسل های متعددی وجود دارد که همگی فعال هستند از جمله گسل های "ایوانکی" ، "ری" ،"کهریزک" و گسل "رباط کریم".
محل دقیق این گسل ها در جنوب تهران به این شرح است که گسل "ایوانکی"واقع در جنوب شرق از منطقه ایوانکی میگذرد ، گسل "ری" که از شمال و جنوب شهرری می گذر، گسل "رباط کریم" نیز از گرمسار آغاز و تا سه راه افسریه ادامه دارد.

ـ بنابراین تمام ساختمانهای واقع در جنوب شهر که غالبا" نیز غیر استاندارد ساخته شده اند در جنوب و شمال تهران مورد تهدید جدی زلزله هستند؟

بله ساخت و سازها در شمال تهران حتی اگر دارای مقاومت و ایمنی باشد به دلیل ساخته شدن بر روی شیب های تند از درصد تخریب بالاتری نسبت به ساختمان هایی که بر سطوح صاف احداث شده اند برخوردارند. یکی از مهمترین مسائلی که میزان تخریب را در جنوب شهر تهران افزایش می دهد، مسئله تشدید است.در گسل جنوب تهران اثر تشدید خاک می تواند میزان تخریب را به چند برابر برساند به این معنی که خاکهای نرم آبرفتی که تشکیل دهنده دشت تهران هستند می توانند امواج زلزله را تشدید کنند.
نمونه بارز اثر تشدید در زلزله،زمین لرزه ایست که در شهر مکزیکوسیتی رخ داد. مرکز زلزله ای که در این شهر اتفاق افتاد 320 کیلومتر از شهر فاصله داشت ولی به دلیل اثر تشدید خسارات شدیدی در این شهر به بار آمد.در این زمینه در حال حاضر تعدادی از دانشجویان دوره دکتری در حال بررسی خاکهای آبرفتی و ضخامت دقیق خاک این گسل ها بوسیله حفاری و با استفاده از دستگاه های لرزه نگاری هستند.

ـ از گسل های فعال کشور چه گسل هایی بیش از همه در معرض بروز زلزله هستند؟

گسل های فعال زیادی در سطح کشور وجود دارد که فعالیت آنها بسیار تهدید کننده است.از جمله گسل "بیدخت"کنار شهر گناباد، گسل "بجستان" کنار شهر بجستان، گسل "جیرفت" کنار شهر جیرفت، گسل "کوبنان" کنار شهر کرمان و گسل های بسیار دیگری در شهرهایی چون رشت، ساری، یزد و تبریز نیز به دلیل عبور گسل ازکنار آنها مورد تهدید زلزله هستند.

ـ برای پیش بینی تخمینی زمان وقوع زلزله چه روش هایی وجود دارد؟

پیش بینی زمانی البته با در نظر گرفتن احتمال، یک کار علمی است. یکی از این روش ها، نمونه برداری و تعیین سن وقوع زلزله برای تشخیص دوره بازگشت زمین لرزه است.اگر در پروسه زمانی تا 15 هزار سال گذشته که به دوره "هولوسن" یعنی زمان عهد حاضر زمین شناسی، زلزله ای به دلیل فعالیت گسل مورد نظر، رخ داده باشد، در مواردی "نشسته های" یا "رسوبات" سطحی آبرفتی جوان روی آن گسل جمع شده و امکان نمونه برداری و تعیین سن زمان وقوع زلزله مسیر است.
گسل هایی که در این دوره زمین شناسی فعالیت کرده باشند، گسل فعال شناخته می شوند. بخشی از این گسل های فعال که تاریخچه فعالیت آنها به مربوط 3 هزار سال اخیر است بر اساس تاریخ تمدن در منطقه فلات ایران به وقوع پیوسته است و فعالیت آنها را می توان با مطالعه کتابهایی مانند تاریخ زمین لرزه های ایران جستجو کرد. بخشی از این گسل ها نیز هیچ زلزله های مهمی نداشته ولی فعال هستند و زمین لرزه های پی در پی کم اهمیتی داشته اند و همواره انتظار فعالیت شدید این گسل ها می رود.
البته باید در نظر داشت که همیشه نمی شود از حفاری و نمونه برداری نمونه های قابل استنادی به دست آورد. با در نظر داشتن حرکت زمین توسط شبکه های زلزله نگاری و بررسی مداوم یک بازده زمانی نیز می توان به شکل تخمینی فعالیت های یک گسل را تحت نظر داشت.

ـ ثبت زمین لرزه دستگاه های لرزه نگار بر اساس چه مولفه هایی است؟

حرکت امواج زمین ترکیبی از حرکتهای مختلف است که در سه محور متعامد بر اساس مختصات کارتزین تحلیل می شود. دستگاه لرزه نگار حرکت زمین را در سه مولف ثبت می کند، یکی از این مولفه ها، مولفه قائم و دو مولفه دیگر افقی است.جهت مولفه عمودی، شمالی _ جنوبی و جهت دو مولفه افقی، شرقی _ غربی است.

ـ آیا از نظر زمین شناسی، فعالیت آتشفشان ها و فعالیت گسل ها می توانند به یکدیگر مرتبط باشند؟
دماوند به عنوان تنها کوه آتشفشان ایران حدود 36 هزار سال پیش از خود فعالیت نشان داده و از لحاظ زمین شناسی این کوه آتشفشان، فعال محسوب می شود. علاوه بر این آبهای گرم و گازهایی که از دماوند متصاعد می شود دلیل عینی فعالیت آن است. از نظر فعل و انفعالات درونی زمین، آتشفشان و زمین لرزه با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند ولی باید درنظر گرفت که مسئله فوری و ضروری کشور ما آتشفشان نیست چرا که ایران در طول تاریخ آتشفشان خیز نبوده است.

ـ به چه دلیل تا کنون مراکز زلزله شناسی ایران نتوانسته اند اطلاع رسانی کافی جهت معرفی گسل ها فعال داشته باشند و باهشدارهای خود، مردم را متوجه زلزله خیزی مناطق خود کند؟

موسسه های زلزله شناسی وظیفه انتقال وضعیت زلزله خیزی به روز را در نواحی مختلف کشور دارند. این موسسه ها باید اطلاعات دقیق را هر روزه به ستاد بحران اعلام کنند . به دلیل این که در ایران توان اجرایی در مواقع بحران بسیاری پایین است و این موضوع را تا کنون در مراحل مختلف از امداد رسانی تا اسکان در تمامی حوادث غیر مترقبه ای که در کشور رخ داده است به وضوح دیده ایم، بی توجهی به اطلاع رسانی و هشدار کارشناسان موجب می شود که مردم نسبت به خطرات منطقه بومی خود نا آگاه باقی بمانند و ایمنی لازم را در ساخت و سازها لحاظ نکنند.تا کنون اطلاع رسانی از سوی کارشناسان زلزله در تمام موقعیت های ایجاد شده از جمله سمینارها و سخنرانی ها انجام شده است ولی مسوولین توجهی به هشدار ما ندارند. به عنوان مثال کارشناسان زلزله ساخت و ساز در حریم گسل شمال تهران را ممنوع اعلام کرده اند ولی شهرداری ها با اکتفا به گزارشات بی ارزش از نظر مطالعاتی و بی توجهی به هشدارها پروانه ساخت صادر می کنند.این در حالی است که در صورت فعالیت شدید گسل و وقوع زلزله شدید در شمال تهران به ویژه به دلیل ساخته شدن برج ها و آپارتمان های بلند به روی شیب ها تخریب تمام برج ها قطعی و امداد رسانی به آن منطقه تا دو روز نا ممکن خواهد بود.

ـ تعریف کارشناسی از "حریم گسل" چیست و برای گسل شمال تهران چه حریمی را بر آورده کرده اید؟

حریم گسل فاصله مشخص شده ای از گسل است که ساخت هر گونه سازه ای در آن محوطه ممنوع شناخته می شود. معمولا گسل ها شامل چند قطعه هستند. البته می توان حریم گسل را در تمام طول گسل یکسان بر آورد کرد . این روش در صورت مطالعات ضعیف بر روی گسل اتفاق می افتد ولی به شکل دقیق تر هر قطعه از گسل حریم مشخصی دارد. اگر شیب گسل مشخص باشد حریم گسل به سمت شیب بیشتر است. حریم گسل بر اساس روابط تجربی تعریف می شود. رابطه تجربی رابطه ای است که بر اساس داده های محدوده ای که در آن گسیختگی دیده می شود از جمله طول گسل و بزرگای زلزله تعریف می شود. حریم گسل در سه حریم محافظه کارانهتحت عناوین حریم قطعی ،حریم متوسط و حریم بزرگ تعریف می شود و همانطور که گفته شد این حریم برای هر گسل تعریف منحصر به آن گسل را دارد.
حریمی که برای گسل شمال تهران تعریف کرده ایم 900 متر از طرفین گسل تعیین شده است. در این حریم تنها فضای سبز یا پشته سبز می تواند احداث شود و هیچ سازه حساسی نباید در این محدوده ساخت.

ـ در ساخت و احداث سازه ها چه روش هایی برای کاهش میزان خسارت باید اتخاذ کرد؟

بشر باید از پهنه های خطر ناک دور شود. در تایین محل شهرک های جدید و تمامی پروژه های عمرانی باید کارشناسی های دقیق از نظر فاصل گسل فعال تا محل مورد نظر انجام شود و مانند شهرک هایی که در سالهای اخیر ساخته شده است تنها به گزارشات ناشیانه و سطحی اکتفا نشود. به این منظور می بایست برای هر پروژه بودجه ای مبنی بر انجام تحقیقات زلزله شناسی اختصاص پیدا کند.
باید مردم را مطلع کرد که تمهیدات مقاوم سازی ،تمهیدات ساده ای است که با رعایت آن در هر پروژه می توان سازه مورد نظر را در برابر زلزله ایمن کرد. کارشناسان ما باید بر روی گسل های ایران مطالعه کامل صورت دهند. ایران از توان علمی بالایی برخوردار است ولی بر بسیار از گسل ها هنوز مطالعه انجام نگرفته است. ورود تجهیزات مدرن در سیستم شبکه های زلزله نگاری به ایران ضروری است. در ایران یک هزار و صد دستگاه در شهرها و روستاها مستقر هستند ولی متاسفانه این دستگاه ها با سیستم مدرن ماهواره ای و یامخابراتی به پژوهشکده های زلزله شناسی متصل نیستند و تنها در صورت حضور کارشناسان در محل می توان به علائم ثبت شده بر دستگاه دست پیدا کرد. این روش عملا پاسخگو نبوده و نخواهد بود. در کشور لرزه خیز ایران فن آوری برای استفاده از ارتباطات ماهواره ای و رادیویی برای سرعت بخشیدن به دسترسی کارشناسان به اطلاعات ضروری است.در این صورت متخصصان می توانند به شکل کشیک در تمام ساعات شبانه روز اطلاعات را مدل کنند و به صورت احتمالی حدس بزنند رخداد زلزله در کدام مکان و زمان می تواند اتفاق بیافتد و در نهایت اطلاع رسانی به مردم سریعتر اتفاق بیافتد. این روش موثر ترین روش در تسریع اطلاع رسانی و جلوگیری از وقوع فجایع انسانی ناشی از زلزله است.

برگرفته از سایت ایسن

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 568]