30 مهر سالروز قطع رابطه ايران و انگليس

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: 30 مهر سالروز قطع رابطه ايران و انگليس
شاه بلافاصله احمد قوام ـ قوام‌السلطنه ـ را مأمور تشكيل كابينه كرد اما قيام مردم در 30 تير عليه قوام سبب شد شاه به حكومت 5 روزه وى خاتمه دهد و تحت فشار مردم و روحانيت، مجدداً با واگذارى دولت به محمد مصدق موافقت نمايد.
30 مهر 1331 دولت ايران در اعتراض به سياست هاى خصمانه‌ا‌ى كه انگليسى‌ها به دنبال ملى شدن صنعت نفت عليه دولت و ملت ايران در پيش گرفته بودند، قطع روابط خود را با آن كشور اعلام كرد.

دولت انگلستان پس از تصويب لايحه ملى شدن صنعت نفت ايران در مجلس شوراى ملى يك بار در 15 خرداد 1330 و يك بار در 6 مهر همان سال شكايت نامه‌هاى جداگانه‌اى را عليه ايران تنظيم و به شوراى امنيت سازمان ملل ارائه كرد. انگليسى‌ها در اين هر دو شكايت، ملى شدن صنعت نفت در ايران را تهديدى براى صلح و امنيت منطقه خواندند.

نخست‌وزير وقت ايران محمد مصدق نيز با حضور در اجلاس شوراى امنيت ـ 21 مهر 1330 ـ و توضيحات خود توانست اين اتهام را رد كند و اهداف استعمارى بريتانيا در ايران را برملا سازد.

دولت انگلستان در پى شكست خود در بردن شكايت از ايران به دادگاه لاهه و شوراى امنيت سازمان ملل اقدام به محاصره نظامى ايران از طريق انتقال كشتى‌هاى جنگى خود به خليج‌فارس و درياى عمان كرد. متقابلاً دولت مصدق دستور اخراج 4500 متخصص و كارشناس انگليسى مستقر در آبادان را صادر كرد.

اختلاف شاه و مصدق بر سر نوع رفتار با انگليسى‌ها و همچنين انتظارات مصدق از شاه در مورد واگذارى اختيار وزارت دفاع به دولت و مخالفت شاه با اين درخواست سرانجام زمينه‌ استعفاى مصدق در 25 تير 1331 را فراهم ساخت.

شاه بلافاصله احمد قوام ـ قوام‌السلطنه ـ را مأمور تشكيل كابينه كرد اما قيام مردم در 30 تير عليه قوام سبب شد شاه به حكومت 5 روزه وى خاتمه دهد و تحت فشار مردم و روحانيت، مجدداً با واگذارى دولت به محمد مصدق موافقت نمايد.

مصدق در دور جديد حاكميت خود بر دولت طبعاً اقتدار بيشترى را احساس مى‌كرد. از اين رو به محض تشكيل كابينه خود، دستور تعطيل شدن كليه كنسولگرى هاى انگليس در سراسر كشور را صادر كرد. سپس امتياز بانك شاهنشاهى را كه در دوره قاجار به بريتانيا واگذار شده بود لغو كرد و چون اين اقدامات با واكنش مقامات لندن مواجه شد و از جمله آنان دارايى‌هاى ايران را در بانك هاى انگليس توقيف كردند، مصدق دستور قطع رابطه با انگليس را صادر كرد. اين دستور در جلسه روز 30 مهر 1331 هيئت وزيران به تصويب رسيد و مراتب آن بلافاصله از طريق وزارت امور خارجه به سفارت انگلستان در تهران ابلاغ شد. به موجب اين دستور ديپلمات هاى انگليسى مواظف شدند ظرف مدت 10 روز خاك ايران را ترك كنند.

در بخشى از نامه وزارت خارجه به سفارت انگليس چنين آمده بود: «... دولت انگليس در قضيه نفت كه براى ملت ايران امر حياتى است نه تنها كمك به حل اختلافات نكرد بلكه در صدد حمايت غيرقانونى از شركت سابق برآمد و مانع از حصول توافق گرديد خاصه كه مأمورين سياسى دولت انگليس هنوز در ايران منشاء پاره‌اى تحريكات و مداخلات در امور داخلى مى‌باشند. هر موقع دولت انگليس به كيفيت و حقيقت نهضت و آرزوهاى ملت ايران پى‌برد، نسبت به تجدد روابط سياسى اقدام خواهد گرديد... »

اما قطع رابطه ايران با انگليس به معناى پايان بحران نبود بلكه اين حادثه انگليسى‌ها را وا داشت تا به طور جدى طرح سرنگونى دولت مصدق را دنبال كنند. آنان به دليل از دست دادن پايگاه هاى سياسى و اجتماعى خود در ايران، بدون جلب موافقت آمريكايى ها قادر به انجام طرح براندازى نبودند. در آمريكا نيز ترومن آخرين ماه هاى زمامدارى خود را پشت سر مى‌گذاشت و ترجيح مى‌داد سياست هايش در اين بحران از حد حمايت پنهانى از لندن و ابراز بيطرفى علنى، فراتر نرود. از اين رو طرح كودتا از دى ماه 1331 كه آيزنهاور به جاى ترومن به كاخ سفيد راه‌ يافت آغاز شد. عمليات كودتاى 28 مرداد 1332 كه به عمر حكومت مصدق خاتمه داد طرح مشترك دولت هاى چرچيل و آيزنهاور بود.

4 ماه پس از اين كودتا، سپهبد فضل‌الله زاهدى رئيس دولت موقت و عامل كودتاى انگليسى آمريكايى 28 مرداد، توانست زمينه بازگشايى رابطه با انگلستان را فراهم سازد. در عوض انگليسى‌ها نيز پذيرفتند كه از سلطه انحصارى خود بر نفت ايران چشم بپوشند و 40 درصد آن را به شركت هاى آمريكايى و 20 درصد ديگر را به شركت هاى هلندى و فرانسوى واگذار كنند.

منبع: موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي
يکشنبه 28 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 140]