آب و معماری پارک

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: در ایران باستان آب پیامآور روشنایی و پاكی به شمار میرفت و از ارزش زیادی برخوردار بود. شاید به علت اینكه ایران كشوری كمآب بوده، این مایع حیاتی بین ایشان قدر و منزلتی والا داشته است. آب در نزد ایرانیان نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار میگرفته، بلكه از لحاظ معنوی و روحی نیز تاثیر بسیاری داشته است. آب نما و استخر در باغهای ایران یكی از ضروریترین عناصر ایجاد باغ بوده است. استخر باغهای قدیمی دارای عمق زیاد و چندین فواره بودهاند از جمله استخر باغ بزرگ هزار جریب كه در دوره صفویه در اصفهان احداث شد و پانصد فواره داشت.
در ایران باستان آب پیامآور روشنایی و پاكی به شمار میرفت و از ارزش زیادی برخوردار بود. شاید به علت اینكه ایران كشوری كمآب بوده، این مایع حیاتی بین ایشان قدر و منزلتی والا داشته است. آب در نزد ایرانیان نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار میگرفته، بلكه از لحاظ معنوی و روحی نیز تاثیر بسیاری داشته است. آب با قابلیتهای مختلف خود مانند حیات، تازگی، درخشندگی، پاكیزگی، رونق و رواج روشنایی، سكون و آرامش و تحرك، احساسهای متفاوت در روح و روان انسان گذارده است. به همین دلیل همواره در مكانهایی كه ساخته دست بشر هستند، به صورتهای مختلف برای خود جا باز كرده است.
این مساله در رابطه با مكانهایی مانند پارك یا باغ بیشتر چشمگیر است. زیرا عنصر آب به عنوان یكی از زیباترین زمینههای دید و یكی از موارد تكمیلی فضای سبز مورد استفاده قرار میگیرد. البته در این مكانها وجود آب برای پاكیزگی محل و آبیاری درختان و گلها یا استفاده برای سرویسهای بهداشتی، ضروری و پراهمیت است. در سدههای گذشته ایرانیان باغها را بیشتر در زمینهای شیبدار احداث میكردند و با ایجاد پلكان در مسیر آب، جریان ملایم آب، تند و پر سر و صدا میشد. اصلیترین عاملی كه همواره به باغهای ایرانی حیات میبخشید، آب جاری بود كه در چهارباغها، جویبارها و جویهای كمشیب و مارپیچی به حركت در میآمد و هوای باغ را مطبوع و دلپذیر میساخت. در باغهای تزیینی كه به حوضها میپیوست، جدول ها معمولا با سنگ و آجر ساخته میشد. در كف آبنماها و بیشتر جاهایی كه آب در جریان بود، اغلب تخته سنگی با تراش سفیدرنگ یا با طرحهای مختلف كار میگذاشتند كه به موج آب، جلوه زیبایی دهد. باغهای قدیمی ایران اغلب در مناطق گرم و خشك و كمآب ساخته شدهاند و دلیل احداث آنها در چنین مناطقی، وجود چشمههای طبیعی و یا كاریز است. وسعت هر باغ بستگی به حجم و مقدار آب موجود برای آبیاری آن دارد. باغهای شهرهای خشك و كویری به علت گرمی هوا در تابستان، همواره اهمیت خاصی داشتهاند كه از آن جمله باغهای كاشان را میتوان نام برد. باغ فین كاشان كه از باغهای معروف دوره صفویه، زندیه، قاجاریه و همچنین زمان ما است به علت وفور آب چشمه سلیمانی و حوض و استخر و فوارههای فراوان و درختان كهنسال و عمارتهای تاریخی، همواره جزو معرف ترین و پرجاذبه ترین باغهای كشور ما بوده است. در باغهای ایرانی، برای ایجاد محیطی آرام، خنك و پرسایه، چارهای جز احداث جویهای آب در طول تمام باغ نبوده است و معمولا این جویها در تقاطعها به حوضچه تبدیل میشدند. آب از جویها كه اغلب از حوضخانه عمارت باغ آغاز و در فاصلههای منظم با استفاده از شیب طبیعی زمین با تكرار آبشارها به داخل حوضچهها روان میشد. آبنما كه از ضروریترین عناصر ایجاد باغ محسوب میشد، بیشتر در مقابل عمارت باغ احداث میشد و بعد اصلی آن در جهت طول ساختمان و به شكلهای مستطیل، مربع، چند ضلعی و دایره بود. گاهی در داخل عمارتهای باغهای قدیمی نیز آبنما ساخته میشد كه در اصطلاح به آن محل، حوضخانه میگفتند. ساكنان باغ در روزهای گرم تابستان، به ویژه هنگام نیمروز، در كنار آبنما به آسایش میپرداختند. ● آب و روانشناسی انسان مجموعهای است پیچیده از روح و ذهن و جسم. همانگونه كه جسم آدمی به غذا نیازمند است، ذهن و روح او نیز طالب عناصری است كه به او آرامش ببخشد. در جامعه شهری كه ساختمانهای بلند و خیابانها و زندگی ماشینی همه جا را احاطه كرده است، جلوههای زیبایی و هنر، بهترین پناه برای روح خسته و آرامشطلب آدمی است. امروزه در شهرها شاهد عناصری با بافت سخت مثل بتن و ... به جای عناصر طبیعی (پوشش گیاهی) هستیم. لذا باید با بهكارگیری عناصری كه بافت نرم دارند، گوشه عزلت و زیبایی فراهم كرد تا به روان انسان آرامش بخشید. این مكانها میتوانند پاركها و باغهای شهری باشند. آب یكی از این عناصر به شمار میرود و چه در حالت سكون و چه در حالت حركت نوازشدهنده روح انسان است. حركت و موسیقی آب، در جلوهگری بیشتر فضای سبز نقشی در خور توجه دارد. میتوان آب را به صورت جویبار و چشمه برای نقاط آرام و بی سر و صدا و به صورت آبشار و فوارههای بزرگ برای نقاط پرازدحام و شلوغ طراحی كرد. ● آب و انعكاس سطح آب ساكن، با انعكاس نور مانند آینه عمل میكند و پدیده های اطراف خود را با چرخش ۱۸۰ درجه نمایش میدهد، همچنین انعكاس پوشش گیاهی در آب و تابش نور خورشید روی گیاهان آبزی موجود روی آب، تصویر زیبایی برای بیننده به وجود میآورد. آب در حال حركت نیز منعكسكننده امواج نور در فضاست؛ مانند نوری كه از یك جویبار روان روی برگ درختان منعكس میشود. ● آب و تاثیر آن در كاهش درجه حرارت و افزایش رطوبت: آب در پاركها و باغها به هر یك از صور مختلف، خود به نحوی در متعادل كردن درجه حرارت هوا، تامین رطوبت نسبی برای گیاهان و ایجاد طراوت، موثر است. مجموعه این عوامل از یكنواختی وخشكی محیط میكاهد. ● طراحی آب در سبكهای مختلف: جذابیت آب از دیگر عناصر موجود در پارك بیشتر است. آبنما عنصری است كه اگر در پاركها خوب و كامل طراحی شود. تركیب مناسبی ایجاد مینماید و اگر به طور صحیح مورد استفاده قرار نگیرد. باعث ضایع شدن شیوه طراحی خواهد شد. برای احتراز از بروز چنین مشكلاتی باید با احتیاط عمل كرد. ● آبنماها را میتوان به دو صورت منظم یا غیرمنظم طراحی كرد. منظم (Formal) _ منظور از طراحی منظم، دادن شكل كاملا هندسی به آبنماها و آبراهههاست. این نوع آبنماها وقتی در یك چشمانداز كه به شیوه منظم طراحی شده است، قرار گیرند، بهترین نمای خود را نشان میدهند. اشكال به حالت قرینه و كلاسیك به كار میروند. چشمهها و مجسمهها شكل مشخصی دارند و مواد به كار رفته، سنگ و بتنهای صاف و منظم است. البته از فایبرگلاس هم در اندازههای دلخواه و به فرم منظم میتوان استفاده كرد. آبنماهای منظم وقتی كه دارای لبه برجسته باشند، جذابیت بیشتری دارند. چرا كه نشستن روی لبه برجسته استخر جالب است و از طرفی برای كودكان امنیت دارد. در باغها و پاركهای كوچك شهری، بهتر است كه آبنما به شیوه منظم طراحی شود. غیرمنظم (Informal) - آبنماهای غیرمنظم میتواند از اجسام قالبریزی شده و ظروف با اشكال غیرهندسی و خیالی و یا سنتی ساخته یا به فرم آزاد با پیروی از آبگیرهای طبیعی طراحی شود. در این صورت آبنماها دارای گوشههای راست و دیوارهای عمودی و حاشیههای منظم و دستساز نیستند. یا دست كم در ظاهر این طور به نظر میآیند. برای ساخت آنها، بیشتر از سنگ و خاك و گیاهان بومی استفاده میشود. برای ایجاد آبنماهای طبیعی باید فضای كافی وجود داشته باشد. پس از مشخص شدن سبك طراحی پارك، مساحت و فرم استفاده از آب (جاری - ساكن) تعیین میشود. وسعت كل آب بستگی به مساحت پارك و شرایط اقلیمی منطقه دارد. در مناطقی كه آب و هوای خشك دارند، باید پرش آب (فواره، آبشار) بیشتر باشد. در صورتی كه برای آب و هوای مرطوب، ریزش و پرش آب حتیالامكان باید كمتر شود. در مناطقی مثل تهران بهتر است حدود ۲۵درصد از مساحت كل پارك به آب و آبنماها اختصاص داده شود. برحسب شرایط، توپوگرافی زمین و هدفهایی كه از ایجاد آبنما وجود دارد، اشكال مختلفی از آن ساخته میشود. شكل و تعیین محل آبنما خود بستگی به موقعیت زمین و هماهنگی با دیگر عوامل باغ، همچنین سلیقه و ابتكار طراح دارد. ● استخر استخر شنا در باغهای خصوصی احداث میشود و در پاركهای عمومی، استخرها نقش آبنما را دارند و در بعضی موارد، برای بازی از آنها استفاده میشود. مانند استفاده از قایقهای موتوری وپایی. اینگونه استخرها در اوایل قرن بیستم به شكل مستطیل، بیضی یا به اشكال هندسیمنظم ساخته میشدند. در قرن حاضر، در طرح اینگونه استخرها تجدیدنظرهایی شده و اشكال هندسی نامنظم با خصوصیات بهاشتی بیشتر، تزیینات نوری و تولید امواج در آب، تفنن خاصی را به همراه آورده است. به طوركلی عمق استخرها برحسب موارد استفاده و سن استفادهكنندگان، متغیر است. برای احداث استخر ابتدا مكان مناسبی در نظر گرفته میشود. این مكان باید از هر نظر برای بازدیدكنندگان جاذبه داشته باشد. علاوه بر آن روباز و آفتابگیر و حتیالمقدور كمشیب باشد. ● آبنما حوضچهها یا حوضهای كمعمق كه اغلب در آنها فوارههای متعدد و چراغهای رنگین تعبیه میشود به آبنما معروف هستند. عمق آنها تا ۶۰ سانتیمتر است و برحسب شكل و فرم طراحی شده، با مصالح ساختمانی مختلف ساخته میشوند. گاهی در كناره آنها از لكههای گلكاری یا جعبههای گل استفاده میكنند. میتوان در داخل یا كنار آلاچیقها آب نماهای كوچكی احداث كرد. ● چشمه با استفاده از خصوصیات طبیعی، چشمههایی را در پاركها و باغهایی كه به شیوه طبیعی و كلاسیك احداث شدهاند، طراحی میكنند. ایجاد چشمههای كوچك به طور مصنوعی به نحوی به لطافت و زیبایی فضای پارك میافزاید. در صورت امكان مسیر و حركت آب را به صورت كانالهای زیرزمینی درمیآورند تا از یك نقطه به صورت مظهر ظاهر شود. حوضچه كوچكی نیز در كنار مظهر ایجاد میكنند تا حالت طبیعی به چشمه بدهند. چشمهها را باید با توجه به انواع طبیعی آن، با جریان تند یا ملایم، با در نظر گرفتن وضع توپوگرافی زمین با سرعت كم یا زیاد آب طراحی كرد. ● بركهها یا باغچههای آبی احداث بركه بر تلطیف هوای پارك و زیبایی آن بسیار موثر است. بركه به اشكال منظم و غیرمنظم با اعماق مختلف در نزدیكی منطقه جنگلكاری، در وسط پارك یا در كنار سطوح گلكاری وسیع ساخته میشود. برای این منظور در قطعه موردنظر خاكبرداریهایی با اعماق مختلف و اشكال نزدیك به حالت طبیعی انجام میدهند. برای تامین آب بركه از كانالهایی آب را به آن وارد میكنند كه این كانالها میتوانند جنبه تزیینی داشته باشند و به صورت آبشار و جویبار طراحی شوند. در بركهها ضمن اینكه آب راكد است متحرك هم هست تا گیاهان از موهبت طبیعی ساخته شده به دست بشر برخوردار شوند. گیاهانی كه در داخل یا نزدیك بركه كاشته میشوند باید با خطوط وگلهای تزیینی منطقه هماهنگی داشته باشند. گیاهان آبزی، با اشكال متنوع و رنگ سبز برگهای خود، مناظر زندهای به باغچههای آبی داده و به آن حالت طبیعی میدهند. مهمترین خاصیتی كه گیاهان آبزی در باغچههای آبی دارند، تولید اكسیژن و افزایش رطوبت هواست كه در خنك كردن هوای منطقه نقش مهمی دارد. گیاهانی نظیر آلاله آبی و نیلوفر آبی با برگهای خود سطح آب را میپوشانند و ایجاد سایه میكنند كه به خودی خود باعث میشود آب در فصل تابستان زود گرم نشود. ● آبشار و جویبار آبشارها و جویبارهای طبیعی همیشه برای مردم جذابیت خاصی داشتهاند. امروز طراحانتوانستهاند با الهام از زیباییهای طبیعی و از جمله آبشارها و جویبارها، در پاركها و باغها گوشههایی از طبیعت را تا حد امكان بیافرینند. ارزش وجودی آنها به جنبههای زیباییشناسی آنها محدود نمیشود، بلكه در تلطیف هوا و مطبوع ساختن فضا موثرند. جویبار را میتوان طوری طراحی كرد كه دو عمل آبیاری و حركت آب همزمان انجام شود. ● فوارهها فواره تنها نمایشی از زیبایی آب نیست، بلكه در روزهای خشك و گرم تابستان، رطوبت هوا را افزایش میدهد و فضای دلپذیری فراهم میسازد. خلاف تصور همگان، فوارهها الزاما مصرفكننده آب نیستند. میتوان به وسیله یك پمپ شناور، آب استخر یا حوضچه را به گردش درآورد. فوارهها به سه گروه اصلی تقسیم میشوند: ۱- فوارههای پرتابی (Spray) ۲- فوارههای ریزشی (Spill) ۳- فوارههای جهنده (Splash). در مناطقی كه در معرض وزش باد قرار دارند، استفاده از فوارههای كوتاه و نیرومند مناسبتر است. ارتفاع فوارهها نباید بیش از فاصله منبع فواره تا لبه استخر باشد. بر پایه یك قانون تجربی، قطر استخر یا حوضچه آب، باید دست كم دو برابر ارتفاع آب فواره باشد. اگر سر فوارهها پایینتر از سطح آب تعبیه شود، زیبایی بیشتری دارد. مگر اینكه از اشكال و مجسمههای خاصی برای ایجادفواره استفاده شود. برای نمایش فوارهها در شب از چراغهایی در زیر محل ریزش آب استفاده میكنند كه بایستی با اصول نورپردازی در آب مطابقت داشته باشد. تابش نور از پایین به بالا و تنظیم میزان آن، باعث انعكاس حركات آب در محوطه اطراف و روی شاخ و برگ گیاهان میشود و زیبایی خاصی به محیط میبخشد. در صورت وجود گیاهان آبزی یا ماهی در استخر، باید در نصب فوارهها دقت شود. برای نیلوفرهای آبی تلاطم سنگین آب مضر خواهد بود. اما اكسیژن فراوان حاصل از آب فوارههای بلند برای ماهیها مفید و مطلوب است.
منبع: سایت آفتاب

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 400]