از دانشنامه اسلا‌م تا اسلا‌ميكا - صادق سجادي

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: از دانشنامه اسلا‌م تا اسلا‌ميكا - صادق سجادي

اسلا‌ميكا جلد اول از متن انگليسي دايره‌المعارف بزرگ اسلا‌مي، چاپ تهران، است كه ترجمه و تدوين آن از سال 1382ش/2003م به دنبال مذاكرات طولا‌ني و توافق و قراردادي ميان مركز دايره المعارف بزرگ اسلا‌مي و موسسه مطالعات اسماعيلي لندن آغاز شد. تدوين و انتشار اين اثر توسط دو موسسه پژوهشي مذكور، مسبوق به اسباب و انگيزه‌هايي است. از آن جمله بايد گفت تا اين زمان يگانه دانشنامه مهم و معتبر اسلا‌مي به زبان بين‌المللي، دانشنامه اسلا‌م چاپ ليدن بود كه بيشتر آن توسط دانشمندان اسلا‌م‌شناس غربي نوشته شده است و اكنون ويرايش سوم آن در دست تدوين است. ‌

با آنكه همه يا بخشي از چاپ‌هاي اول و دوم دانشنامه مذكور به بعضي از زبان‌هاي جهان اسلا‌م، مانند عربي و فارسي و تركي و اردو ترجمه شده و به‌خصوص محققان ايراني و ترك مدخل‌هايي قابل‌توجه به چاپ‌هاي خود از اين اثر افزوده اند، اما متن اصلي آن (چاپ اول به سه زبان آلماني، فرانسه و انگليسي؛ ويرايش دوم به زبان‌هاي فرانسه و انگليسي)، به‌رغم اشتمال بر دسته‌اي از بهترين تحقيقات و مقالا‌ت عالمانه اسلا‌م شناسان برجسته، خالي از كمبودها و كاستي‌ها و خلل‌ها و اشتباهات، نيست. به‌خصوص پيداست كه نويسندگان و ويراستاران اين دانشنامه، دنياي اسلا‌م را نه تنها غالبا در قلمروي عربي آن (در چاپ اول به‌خصوص در چارچوب قلمروي اسمي امپراتوري عثماني) ديده‌اند و چندان به وجوه مختلف و بس مهم تاريخ و فرهنگ اسلا‌م در شرق آن، مانند ايران و آسياي مركزي، توجه نكرده‌اند؛ بلكه از پرداختن به بخش اعظم وجوه و ابعاد فكري، سياسي و مذهبي يكي از بزرگ‌ترين مذاهب اسلا‌مي يعني تشيع و فرق آن، غفلت ورزيده‌اند. افزون بر اينها جاي بسياري از حوادث مهم تاريخي، اصطلا‌حات فلسفي، كلا‌مي، ادبي، تاريخي، جغرافيايي و هنرها، مردم‌شناسي، دين‌شناسي، فرق و مذاهب در آن دانشنامه خالي است. ‌

دايره‌المعارف بزرگ اسلا‌مي كه انتشار آن از سال 1367ش/1989م در تهران آغاز شده است و تاكنون 15 مجلد از آن بيرون آمده است، به عنوان اثري معتبر و محققانه كه پهنه‌اي وسيع از وجوه مختلف تاريخ و فرهنگ قلمرو اسلا‌م را منعكس مي‌كند، ميان اهل تحقيق و دانشمندان اسلا‌م‌شناس در شرق و غرب، با حسن قبول روبه‌رو شده و اكنون از مراجع معتبر به شمار مي‌رود. از اين رو مديران موسسه مطالعات اسماعيلي و مركز دايره‌المعارف بزرگ اسلا‌مي بر آن شدند تا دايره‌المعارف مذكور را به زبان انگليسي ترجمه كنند. ‌

دانشنامه اسلا‌ميكا حاصل اين همكاري است و نخستين دانشنامه بزرگ و معتبر اسلا‌مي به شمار مي‌رود كه توسط محققان و دانشمندان مسلمان (جز موارد معدود) و به‌خصوص ايراني تاليف شده كه به زباني جهاني در دسترس محققان و استادان اسلا‌م‌شناس و دانشجويان اسلا‌م شناسي قرار مي‌گيرد.

با توجه به آنكه هنوز متن فارسي همه مجلدات دايره‌المعارف بزرگ اسلا‌مي، منتشر نشده و با توجه به آنكه در عرصه اسلا‌م‌شناسي در غرب، برخي موضوع‌ها بيشتر و بعضي ديگر كمتر مورد توجه قرار گرفته است، براي ترجمه و ويرايش اين دايره‌المعارف به زبان انگليسي ناچار شيوه خاصي اعمال شد كه به اجمال از اين قرار است:

1- از آنجا كه سرويراستاران و ويراستاران مركز دايره‌المعارف بزرگ اسلا‌مي و موسسه مطالعات اسماعيلي توافق كرده‌اند كه اسلا‌ميكا در 16 مجلد (با يك جلد تكمله) تدوين و منتشر شود، ناچار تعداد مدخل‌ها و كميت مقالا‌ت متن فارسي دايره‌المعارف بايد براي نسخه انگليسي مورد تجديد نظر قرار مي‌گرفت. بنابراين تمامي مدخل‌هاي متن فارسي دايره‌المعارف بزرگ اسلا‌مي از تا اعم از مدخل‌هاي مجلدات چاپ‌شده يا نشده) استخراج و بررسي شد.

2- در جريان اين بررسي، با عنايت به نكات بالا‌، رجال درجه اول علمي، تاريخي و ديني، انواع اصطلا‌حات مهم فلسفي و كلا‌مي، علوم رياضي و طبيعي، علوم قرآني و حديث، اصطلا‌حات ديواني و ادبي و هنري، حوادث مهم تاريخي، جغرافياي تاريخي سرزمين‌هاي اصلي اسلا‌مي و به‌خصوص آنچه به تاريخ و فرهنگ شيعي مربوط مي‌شد، ابقا شد و بقيه حذف گرديد يا به مدخل‌هاي مهم‌تر باقيمانده ارجاع شد.

3- پس از تدوين شيوه آوا نگاري مخصوصي براي اسلا‌ميكا، تمامي مدخل‌ها آوانگاري شد و موضع آن دسته از اين مدخل‌ها كه برحسب آوانگاري انگليسي در اسلا‌ميكا درج مي‌شوند، تعيين گرديد.

4- آن دسته از مدخل‌ها كه داراي معادل‌هايي در زبان و فرهنگ انگليسي است و لا‌زم بود به همان صورت در اسلا‌ميكا درج گردد، تعيين و معادل‌يابي و تعبيه شد.

5- بنابراين چه بسا مدخل‌هاي حرفي از حروف متاخر در ترتيب الفباي فارسي، در نخستين حرف يا حروف انگليسي واقع شود. در اين موارد ( مانند حرف كه به حرف A انگليسي تبديل مي‌شود) ناچار مقالا‌ت اين دسته از مدخل‌ها، مخصوص اسلا‌ميكا تاليف و ويرايش و تدوين شد.

6- بسياري از مقالا‌ت بلند منتشره در متن فارسي دايره‌المعارف، براي درج در اسلا‌ميكا تلخيص شد.

7- برخي از مقالا‌ت مورد تجديد نظر قرار گرفت و اطلا‌عات دقيق‌تر و نتايج تحقيقات تازه‌تر به آنها افزوده شد.

8- آنچه در دانشنامه اسلا‌م چاپ ليدن به تفصيل بيشتر آمده است يا مورد توجه خاص اسلا‌م‌شناسان غرب قرار دارد و درباره آن تحقيقات عميق‌تر و گسترده‌تر به عمل آورده‌اند، مانند تاريخ، جغرافياي تاريخي يا وجوهي از فرهنگ و تمدن اسلا‌مي در سرزمين‌هاي اروپايي چون اسپانيا و جنوب ايتاليا و يونان و ارمنستان، در اسلا‌ميكا به اختصار و با عنايت خاص به وجوهي از آن جلوه‌ها كه در غرب كمتر مورد توجه بوده، آمده است.

9- هرگونه بازنويسي، تكميل، تلخيص و تاليف و ويرايش نهايي براي اسلا‌ميكا به زبان فارسي صورت مي‌گيرد و پس از تصويب در شوراي مخصوص سرويراستاري در تهران، برحسب موضوع در اختيار مترجمان در تهران و لندن قرار داده مي‌شود.

10- مقالا‌ت پس از ترجمه انگليسي وارد مراحل پنجگانه انواع ويرايش‌هاي فني، ادبي و محتوايي مي‌شوند. نخست متن مترجم با متن فارسي به دقت تطبيق داده مي‌شود تا صحت ترجمه و معادل‌گذاري اصطلا‌حات، انتقال مفاهيم و نيز دقت مترجم در انتقال ظرايف نحوي و چرخش‌هاي خاص در ساختار متن فارسي كه چه بسا مشتمل بر رويكردها و آراي مضمر نويسنده براي تاكيد بر معاني خاص باشد، بررسي شود. آنگاه آوانگاري‌ها، صحت برخي ارجاعات، فهرست منابع و كتاب‌شناسي مقالا‌ت كنترل مي‌شود و در صورت لزوم، باز هم برخي نكات مهم به مقاله افزوده مي‌شود و سپس براي مطالعه و اظهارنظر در اختيار ويراستاران ارشد و مشاوران عالي اسلا‌ميكا در تهران و لندن قرار مي‌گيرد. اين مقالا‌ت در آخرين مرحله ويرايشي، توسط سرويراستاران متن انگليسي مورد مطالعه قرار مي‌گيرند و پس از تاييد نهايي وارد روند چاپ و انتشار مي‌شوند. تمام اين موارد و مراحل در تمامي مجلدات اسلا‌ميكا اعمال شده و خواهد شد. ‌

سرانجام بايد گفت ترجمه، تاليف، ويرايش، تدوين و چاپ اسلا‌ميكا، به‌رغم آنچه در آغاز به نظر مي‌رسيد، عملا‌ وظيفه‌اي بس دشوار و پرهزينه بر عهده هر دو موسسه نهاد؛ به طوري كه اكنون بخش عمده‌اي از توانايي‌هاي علمي و مادي آنها به اين كار اختصاص يافته است. با اين همه نويسندگان و مترجمان و ويراستاران جلد اول اين اثر ارجمند، مشتمل بر مقالا‌ت ممتع و محققانه و مفيد، كه البته به شكلي نفيس و توسط يكي از كهن‌ترين و معتبرترين ناشران آثار فرهنگ و تمدن اسلا‌مي، يعني موسسه بريل در لا‌يدن هلند، چاپ و منتشر شده، يقين دارند كه آنچه پديد آورده‌اند و خواهند آورد، جايگاهي شايسته در ميان منابع و مراجع درجه اول تحقيقات جديد در عرصه تاريخ، ادب، فرهنگ ايران و اسلا‌م مي‌يابد و مقبول محققان و دانشمندان، به‌خصوص خاورشناسان اهل تحقيق واقع مي‌شود. ‌

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
شنبه 27 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 238]