جان كين/سيد على‏اصغر سلطانى‏ محدوديت‏هاى سكولاريسم

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: جان كين/سيد على‏اصغر سلطانى‏ محدوديت‏هاى سكولاريسم
خبرگزاري فارس: قرابت نظرى و عملى سكولاريسم با استبداد سياسى از ويژگى‏هاى تناقض‏آميز آن است. تلاش‏هاى سياسى گوناگون براى نهادينه كردن سكولاريسم - در فرانسه، تركيه و... - شواهد كافى براى اثبات «استعمار درونى» سكولاريسم «كاترين اودار» را به دست مى‏دهند.
اين انديشه كه دنياى نوين، همسوى با سكولاريته (Secularity) در حال تخريب بنيادهاى دينى است، زاييده اروپا در نيمه قرن نوزدهم است؛ اما خود مفهوم «سكولار» (Secular) كه تنها مختص به تمدن اروپاست، قدمت بيشترى دارد. «ويليام اهل اوكهام» و «جان وايلكليف» نويسندگان قرن چهارده، با تمييز قائل‏شدن بين نهادهاى ديگرى كه مشخصاً مذهبى و روحانى بودند، بر مفهوم كلمه «سكولار» صحه نهادند. فرهنگ لغت دكتر جانسون (1755)، سكولاريته را «دنيايى بودن، توجه به چيزهاى دنياى كنونى»؛ سكولارايز را «تبديل چيزهاى اختصاص يافته براى استفاده روحانى به استفاده عادى» و «دنيايى ساختن» و سكولاريزاسيون را «عمل سكولاركردن» تعريف مى‏نمايد.
نمونه‏هاى اوليه اين گرايش فكرى عبارتند از: اصرار «فورباخ» بر اينكه دين، خود، آموزگار بى‏خدا بودن است؛ چرا كه دين «اساساً به چيزى جز حقيقت و الاهى بودن ماهيت انسان معتقد نيست»، روايت «نيچه» و اظهارات «هربرت اسپنسر» مبنى بر اينكه «حال كه مواعظ اخلاقى تأثير خود كه منبعث از منشأيى مقدس است را از دست مى‏دهند، سكولارسازى اخلاقيات، امرى ضرورى مى‏شود»؛ دكترين «جورج هالى يوك»، «چارلف بودلا» و... .
نظريه‏پردازان سياسى معاصر نيز مانند «چارلز تيلور» از طريق برجسته‏سازى ريشه كلمه (Saeculum) - كه در متون مسيحى به معناى «موقتى» بود - سعى در پروراندن اين موضوع دارد كه تجربه نوين زمان سكولار در مقابل زمان الاهى قرار دارد. زمان خداوند، زمان ابديت، انباشتن زمان در وحدانيتى كه براساس عملى بنيادين، معناى حوادث بعدى را به آنها ديكته مى‏كند. «ريچارد رورتى» در «مصالحه جفرسونى» خود، چنين بيان مى‏كند كه دموكراسى نوين بايد «دين را خصوصى كنند بى‏آنكه تحقيرش كنند». تجربه دينى با «آنچه با تنهايى‏مان مى‏كنيم» تناسب دارد. دفاع رورتى آسيب‏پذير است؛ زيرا در شرايط خاص، مصالحه جفرسونى، خود مانع گفت‏وگوست. و در عمل، اصل سكولاريسم، قادر به فراهم آوردن اصولى نسبتاً پايدار براى شهروندان نيست تا آزادانه در حيطه قوانين و نهادهاى جوامع مدنى و حكومت‏هاى دموكراتيك به تعامل بپردازند. هم چنان كه «ولتر» در رساله‏اى در باب تساهل (1763) گفته است: «حداقل بايد بعضى فضاهاى مدنى باشد كه دين در آنجا داراى حداقل نقش باشد يا ابداً هيچ نقشى را ايفا نكند». تشكيك ضمنى در وجود خداوند و انكار بالقوه‏اش به وسيله سكولاريسم، و وجود آزادى اجتماعات ناشى از جامعه مدنى و ميل باطنى اين جوامع براى جايگزينى عدم قطعيت وجودى به جاى تديّن، زمينه را براى بازگشت مقدس‏ها و متدينان به صحنه زندگى روزمره آماده مى‏سازد، كه هدف آنها حفظ ارتباط حسى با سنت‏هاى شكل‏يافته‏اى مانند «زندگى خانوادگى» است. و از نظر وجودى به ياد انسان‏هاى فانى مى‏آورند كه زندگى، شكستى ناگزير است. اعضاى جوامع مدنى حداقل، جزئى از آنچه را كه «هانريش ون كليست»، «اساس شكننده جهان» ناميده، تجربه مى‏كنند، تجربه احساس شگفتى و احترام براى جهان «قطعيت يافتن چيزهاى مطلوب و يقين حاصل كردن به چيزهاى ناديده» (عبرانى‏ها، 1:11)، جهانى كه «فردريش شلاير ماخر» آن را جوهر دين ناميده است.
قرابت نظرى و عملى سكولاريسم با استبداد سياسى از ويژگى‏هاى تناقض‏آميز آن است. تلاش‏هاى سياسى گوناگون براى نهادينه كردن سكولاريسم - در فرانسه، تركيه و... - شواهد كافى براى اثبات «استعمار درونى» سكولاريسم «كاترين اودار» را به دست مى‏دهند؛ زيرا نه تنها اين تلاش‏هابا خشونت و اجبار درآميخته‏اند بلكه درسطح اصول و مبانى، مدافعان (مسيحى) اوليه آزاد سكولار نوعاً ديگران مانند يهوديان و كاتوليك‏هاى رومى را از چنين آزادى‏هايى محروم داشتند. خصومت ذاتى سكولاريسم نسبت به مسلمانان ناشى از اصل سكولاريسم است كه «نمايانگر به واقعيت پيوستن انگيزه‏هاى قطعى خود مسيحيت است» (بون هوفر)؛ زيرا اولاً، سكولاريست‏هاى بردبار و شكيبا بايد همواره هنگام مواجهه با حجاب، ارتداد و شهادت با دورويى و تعصب و تزوير برخورد كنند؛ ثانياً، خلط و ابهامى در كاربرد اصطلاح سكولاريسم در جوامع ترك زبان، فارسى زبان و عرب زبان وجود دارد. اغلب دانشمندان معاصر مسلمان، آرمان سكولاريسم را انكار كرده‏اند، «على بولاك» اسلام‏گراى ترك مى‏گويد: «سكولاريسم، شيطانى است كه به تقليد از خدا پرداخته است». درحالى‏كه دانشمندان انگشت‏شمارى، متفكرانه به اين گرايش‏ها مى‏انديشند: انتهام الاهى اثر «ژيل كپل» و دين و حيات عمومى اثر «رونالدتيمان».
بنابراين، آيا هيچ راهى در پيش رو نداريم جز كنكاش براى افزايش آزادى غيرمؤمنان و مؤمنان به‏طور يكسان با توجه خاصى كه بايد به آنهايى كه در حال حاضر از بى‏عدالتى ناشى از دكترين آنانى كه ادعاهاى جهان شمول‏گرايانشان ديگر قانع كننده و پذيرفتنى نيست، بشود؟

كيهان،، ش‏18235، 84/2/31
پنجشنبه 25 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 335]