در جستجوي رواني سالم

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: به مناسبت هفته سلامت روان
در جستجوي رواني سالم
جام جم آنلاين: براساس برآوردهاي موجود بين 15 تا 20 درصد مردم به نوعي به يكي از اختلالات رواني دچار هستند. اضطراب و افسردگي از شايعترين اختلالات روانپزشكي است؛ البته به دليل همجواري ايران با افغانستان و پاكستان، اعتياد نيز در ايران بيش از ديگر كشورهاست.

آمار و تعداد مبتلايان به مشكلات روحي را هر چه در نظر بگيريم، مهم نحوه برخورد با اين بيماران، رعايت بهداشت روان در جامعه و خانوادهها و خدماترساني مناسب به افرادي است كه به خدمات روانپزشكي نياز دارند. هفته سلامت روان فرصت مناسبي است تا نگاهي دوباره به وضعيت مبتلايان به بيماريهاي رواني در كشور و به طور كليتر مقوله سلامت روان در كشور داشته باشيم.
در تمدنهاي باستاني، علت بيماريهاي رواني نيروهاي جادويي پنداشته ميشد و درمانگران اصلي، جادوگران و موبدان بودند كه از مناسك مذهبي و جادويي براي كنترل اين نيروها استفاده ميكردند.
يونانيان باستان، توصيف مشكلات رواني را با فلسفه در هم آميختند. بقراط اخلاط اربعه را مطرح كرد و افلاطون و ارسطو نيز نگاه فلسفي به اين موضوع داشتند؛ اما نه در يونان و نه در روم، مسووليت اجتماعي در مقابل درمان جنون وجود نداشت و بجز موارد معدود، بيماران يا در خانه حبس يا به زنجير كشيده ميشدند.
در اروپاي غربي مسيحي علت اصلي بيماري را مسائل ماوراي طبيعي ميدانستند و نجوم راهنماي اصلي علمي براي هدايت درمانگران و پزشكان بود.
در دوره اسلامي جامعه در مقابل حفاظت مشفقانه از افراد مجنون مسوول بود و بيمارستانهايي در بغداد و قاهره تاسيس شد كه داراي بخشهاي روانپزشكي بودند. همچنين يك سري آسايشگاه ويژه مجانين در دمشق و بعضي از شهرهاي ديگر ازجمله شهرهاي اسپانيايي تحت فرمان مسلمين برقرار شد. ابوعلي سينا در كتاب قانون خود توضيح داد بعضي از بيماريهاي جسمي، ناشي از اختلالات هيجاني است. نظريه مسيحي در مورد جنون بين طرد كردن و تحمل كردن متغير بود و تنها در قرن سيزدهم بود كه بيمارستانهايي با بخشهاي رواني در فرانسه، آلمان و سوئيس ايجاد شد. اولين آسايشگاه در اروپاي مسيحي در شهر والنسياي اسپانيا در سال 1409 تحت تاثير فرهنگ اسلامي بنا گذاشته شد.
روان سالم در تامين سلامت روان علاوه بر عوامل ژنتيكي عوامل محيطي نيز تاثير فراوان دارند. اگرچه شناخت كامل ويژگيهاي مربوط به سلامت روان در يك فرد بسيار مشكل است، ولي زماني افراد از نظر رواني سالم هستند كه داراي برخي از خصوصيات شاخص باشند. اعتماد به نفس، برطرف كردن راحت احتياجات، نگاه خوب و مثبت به ديگران و مسووليتپذيري ازجمله خصوصيات يك فرد با روان سالم است. كساني كه اعتماد به نفس دارند، از خصوصيات مثبت و برجسته خود استفاده كرده و در عين اينكه به محدوديتها و نواقص خود آشنايي دارند، تواناييهاي خود را شناخته و حداكثر استفاده را از آن ميكنند. اين افراد واقعيت وجودي خود را انكار نميكنند و به جاي عذر خواستن و دليلتراشي شكستها را براحتي ميپذيرند و به خود نگراني راه نميدهند.
روزي براي روان با وجود نقش مهم سلامت روان در زندگي انسانها طبق گزارشهاي سازمان بهداشت جهاني، بسياري از كشورها ميزان كمي از بودجه سلامت خود را صرف بحث سلامت روان ميكنند. در حقيقت عمده پول بخش بهداشت و درمان صرف بيماريهاي جسمي ميشود. يكپنجم 100 كشوري كه آمارهاي خود را به اين سازمان ارائه كردهاند، كمتر از يك درصد بودجه بخش بهداشت و درمان خود را براي سلامت رواني هزينه ميكنند. در حالي كه طبق آمارهاي اين سازمان، 13 درصد هزينههاي درمان بيماريها به دسته گستردهاي از اختلالات عصبي رواني مربوط ميشود. به بيان سادهتر، اين آمار گوياي آن است كه سلامت رواني هنوز در اولويت بسياري از كشورها قرار نگرفته و منابع جهاني براي مبتلايان به اختلالات رواني و عصبي به منظور رفع نيازهاي روزافزون بهداشت رواني ناكافي و توزيع آنها در جهان نابرابر است. به همين علت 18 مهر (10 اكتبر) از سوي سازمان جهاني بهداشت به عنوان روز جهاني سلامت روان نامگذاري شده است. در ايران نيز هفته پاياني مهر ماه (24 لغايت 30 مهر) در ايران به نام هفته بهداشت روان نامگذاري شده است.
بدن سالم، روان سالم براساس تحقيقات به عمل آمده، ناراحتيهاي جسماني، اختلالات رواني به همراه دارند. نكته برجسته در تقويت قواي جسماني، حفظ روان سالم است.
براساس تحقيقات دكتر آرترويدر، روانشناس معروف آمريكايي تعادل رواني نداشتن بسياري از بيماران نتيجه عدم فعاليت حركتي و ورزشي در دوران كودكي است. پسراني كه از نظر قواي جسماني ضعيف باشند، ممكن است علاوه بر ضعف جسماني دچار مشكلات رواني مانند احساس حقارت و ناتوانايي تطبيق خود با ديگران شوند. همچنين تحقيقات راويك و مك كي نشان ميدهد دانشآموزاني كه در مهارتهاي حركتي ضعيف باشند، اغلب خجول و گوشهگيرند و برعكس دانشآموزاني كه از نظر مهارتهاي حركتي قوي هستند، ويژگيهاي برجسته از قبيل فروتني، تدبير و حس همكاري دارند. فشارهاي اجتماعي، فقر مادي، اختلافات خانوادگي، تصادفات، بيماريها و مرگ و ميرهاي پيشبيني نشده و بسياري از عوامل خانوادگي و اجتماعي همراه با عوامل وراثتي ميتواند همه ما را دچار عدم تعادل روان كند. براي پيشگيري از بيماري رواني و حفظ سلامت روان ميتوان فعاليتهاي ورزشي، صحبت با ديگران در ارتباط با نگرانيهاي خود، شناخت موقعيت و سازگاري با آن، مراقبت از خود و تلاش براي حفظ سلامت با تغذيه و ورزش مناسب و استراحت كامل، معاشرت و دوستي با ديگران و حفظ خونسردي و آرامش را مورد توجه جدي قرار داد.
ورزش اخمها را به لبخند تبديل ميكند. با توجه به زندگي ماشيني كنوني بايد ورزش كرد تا تنشهاي رواني افراد تخليه شود.
كمبود تخت تعداد كل تختهاي روانپزشكي در كشور اكنون در خوشبينانهترين برآورد از 11 هزار تخت تجاوز نميكند، در حالي كه حداقل به 40 هزار تخت روانپزشكي در كشور نياز است. اين وضعيت در حالي است كه براساس مصوبه 10 سال پيش وزارت بهداشت، بايد 10 درصد از كل تختهاي هر بيمارستان عمومي به تختهاي روانپزشكي اختصاص يابد، ولي اين مساله هرگز محقق نشده است.
در حقيقت بسياري از مسوولان بيمارستانهاي عمومي كشور نسبت به اجراي اين مصوبه مقاومت ميكنند و علتش نيز اين است كه تصور ميكنند وجود بيماران رواني در يك بيمارستان جو بيمارستان را بههم ميريزد. به همين علت هنوز اين ديدگاه وجود دارد كه بيماران رواني بايد به صورت جداگانه و ايزوله در بيمارستانهاي تخصصي بستري شوند، در حالي كه اين تصوير بيش از يك قرن است كه ديگر باطل شده و جايگاهي ندارد. البته اجرا نكردن اين مصوبه كه دستور وزير بهداشت فعلي و چند وزير بهداشت قبلي را هم داشت، دليل ديگري نيز دارد. در عمل چون خدمات روانپزشكي در مقايسه با ديگر خدمات پزشكي سودآور نيست، حتي بيمارستانهاي دولتي نيز ترجيح ميدهند تختهاي خود را به بخشهاي سودآورتر اختصاص دهند.
از سال 1346 تا سال 1380 تعداد تختهاي روانپزشكي به 6 هزار و 700 تخت رسيد، ولي از سال 1380 تاكنون 4 هزار و 256 تخت ديگر به آنها اضافه شد. در 3 سال اخير نيز شاهد افزايش 10درصدي تعداد تختهاي روانپزشكي بودهايم. با وجود اين هنوز فاصله زيادي تا برطرف شدن نيازهاي كشور وجود دارد.
قانوني براي روان در حال حاضر در ايران قانوني مدون و جامع در ارتباط با سلامت روان وجود ندارد. تدوين يك قانون جامع سلامت روان در راستاي حفظ حقوق و حرمت بيماران، مراجعان و همچنين متخصصان، تعريف و تبيين مسووليتها، از اولويت بالايي برخوردار است. كم نيستند كارشناساني كه معتقدند در حال حاضر قوانين خاص بهداشت روان درخصوص حمايت از بيماران رواني و خانوادههايشان در كشور به صورت پراكنده است و در برخي موارد قانوني هم وجود ندارد و اين قوانين نيازمند انسجام است. اين فكر براي نخستين بار از سوي مرحوم دكتر شاهمحمدي مطرح شد و ايشان نسبت به جمعآوري قوانين پراكنده كوشيد.
فشارهاي اجتماعي فقر ، اختلافات خانوادگي، مرگ و ... همراه با عوامل وراثتي ميتواند همه ما را دچار عدم تعادل روان كند
در فاصله سالهاي 80 تا 84 هم دكتر نصر در انستيتو روانپزشكي تهران كار روي تهيه قانون سلامت روان را آغاز كرد. دكتر نصر اصفهاني، روانپزشك و مجري طرح قانون بهداشت روان در اين خصوص ميگويد: از چند سال پيش تلاشهايي براي تدوين قانون بهداشت روان آغاز شد و علاوه بر آن 2 كارگاه 2 روزه نيز به وسيله يك تيم كارشناسي متشكل از 11 تن از متخصصان در رشتههاي مختلف روانپزشكي كه در زمينه روانپزشكي قانوني متبحر بودهاند، انجام شده است.
وي ميافزايد: سپس پيشنويس اوليه قانون مذكور تدوين شده و براي نظرسنجي به تمام دانشگاهها، پيشكسوتان، شخصيتهاي مذهبي، مراكز خصوصي، انجمنهاي روانپزشكي، سازمان نظام پزشكي كشور، سازمان پزشكي قانوني، فرهنگستان علوم پزشكي، سازمان بهزيستي و بسياري از مراكز مرتبط ارسال شد.
وي با اشاره به اينكه از 80 نفر و تعدادي مركز در ايران نظرسنجي انجام شده است عنوان كرد: تقريبا 75 درصد موارد در اين خصوص نظرات خود را به مركز ارسال كردند، سپس در يك كارگروهي 10 جلسهاي نظرات كارشناسان جمعبندي شده است.
متن تهيه شده از سوي روانپزشكان به مركز اخلاق پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران سپرده شد. به اين ترتيب با حضور حقوقدانها، روانپزشكان، پزشكان قانوني و روانشناسان متن حقوقي اين قانون نوشته شد.
با برگزاري پانلهاي تخصصي با حضور روانپزشكان و قضات كشور، گزارش نهايي به اطلاع معاونت سلامت وزارت بهداشت رسيد تا اشكالات برطرف شود. در مرحله پاياني، قانون در دفتر حقوقي وزارت بهداشت، شوراي معاونين در وزارت بهداشت به تاييد نهايي ميرسد و پس از نظرسنجي نهايي قانون به صورت لايحه از سوي دولت به مجلس ارائه خواهد شد.
سلامت روان در ايران متوليان بخش سلامت براي خدمات بهداشت روان در ايران، 4 دوره را قائل شدهاند. دوره اول كه از آغاز پزشكي نوين در كشور آغاز شده بود تا سالهاي 1320 ادامه يافت و دارالمجانينها با شرايط بسيار نامناسب در تهران، همدان، شيراز و اصفهان وجود داشتند.
دوره دوم از سالهاي 1320 آغاز شد، وقتي دانشكده پزشكي در كشور تاسيس شد و روانپزشكي به عنوان شاخهاي از طب مدرن منظور شد. تاسيس بيمارستانهاي دانشگاهي جديد و بتدريج ايجاد و رشد دپارتمانها و بيمارستانهاي روانپزشكي و آموزش دستياري روانپزشكي در سالهاي 1340، حداقل در شهرهاي بزرگ، منجر به بهبود مراقبتهاي ارائه شده براي بيماران روانپزشكي شد.
در سومين دوره كه سالهاي 1350 را شامل ميشد، تلاشهايي براي دستيابي به مراقبتهاي بهداشت روان جامع، از سوي انجمني براي توانبخشي معلولين و خدمات بهداشت روان جامعه صورت گرفت. اين مساله به وسيله اولين معاونت وزارت بهداشت و تامين اجتماعي انجام شد. وزارتخانه اقدام به يك سري پژوهشهاي همهگيرشناسي و تاسيس تعدادي بيمارستان و مراكز روانپزشكي جديد در نقاط مختلف كشور و آغاز به آموزش سطح بندي شده در روانپزشكي و روانپرستاري كرد. اين برنامههاي آموزشي و تحقيقاتي پس از انقلاب اسلامي ايران در سال 1357، در انستيتو روانپزشكي تهران ادغام شد. چهارمين دوره از مهر ماه 1365 شروع شد، وقتي برنامه ملي بهداشت روان به وسيله يك تيم چند رشتهاي از متخصصان طرح و توسط دولتپذيرفته شد. ادغام بهداشت روان در مجموعه شبكه بهداشتي درماني يكي ديگر از سياستهاي وزارت بهداشت است؛ البته هماكنون فعاليت شبكه عمدتا روي سلامت جسماني متمركز است، اما ادغام خدمات پيشگيرانه و ارتقايي و خدمات درماني بيماران رواني در شبكه، ساختار جديد و متعاقبا سرمايهگذاري هنگفتي را نميطلبد و بدون نياز به افزودن يا جايگزيني نيروي انساني صرفا از طريق آموزش و كسب مهارت، خدمات درماني و پيشگيرانه قابل ارائه خواهد بود كه قطعا هزينه اثربخشي بالايي خواهد داشت. هم اكنون گسترش شبكه در حال انجام است و پيگيريهاي لازم براي شناسايي بيماريهاي رواني با قابليت پوشش بيمه روستايي صورت ميگيرد.
براي رواني سالم بسياري از مردم برخي اوقات احساس افسردگي ميكنند همانطور كه بسياري از آنها دچار سردرد ميشوند. نميتوان از همه ناراحتيهاي روحي جلوگيري كرد، همانطور كه از بروز همه بيماريهاي جسمي نيز نميتوان ايمن بود، اما ميتوان بموقع آنها را درمان كرد. سلامت روان، دانش و هنري است كه به افراد كمك ميكند تا با ايجاد روشهايي صحيح از لحاظ رواني و عاطفي بتوانند با محيط خود سازگاري كرده و راه حلهاي مطلوبتري را براي حل مشكلاتشان انتخاب كنند. در واقع سلامت روان چيزي بيش از نبود بيماري روحي است. با آموختن ويژگيهاي سلامت رواني بهتر ميتوانيم به روح و روان متعادل و زندگي شاد دست يابيم. فراموش نكنيم جاي خالي سلامت با هيچ چيزي پر نخواهد شد.
علي اخوان بهبهاني

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 281]