گزارش سمينار بين المللي«دين در دنياى معاصر»تاكيد بر استقرار صلح و توجه به جوهر مشترك اديان

واضح آرشیو وب فارسی:حيات نو: گزارش سمينار بين المللي«دين در دنياى معاصر»تاكيد بر استقرار صلح و توجه به جوهر مشترك اديان
سمينار 2 روزه دين در دنياى معاصر با حضور شخصيت هاى برجسته علمى و سياسى بين المللى به همت موسسه بين‌المللى گفت‌ وگوى تمدن‌هابرپا شد. حجت‌الاسلام و المسلمين سيد محمد خاتمي، رئيس موسسه بين‌المللى گفت‌وگوى فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در افتتاحيه اين سمينار گفت:‌ داورى در باب وضعيت دين در دنياى معاصر در گرو پاسخ به دو پرسش است:

1- مراد از دنياى معاصر كدام است؟

2- دين چيست؟

بگذاريد بر اين نكته توافق كنيم كه دنياى معاصر عبارت است از دنياى متجدد كه قرن‌هاست انسان غربى در آن به سر مى‌برد و انسان غيرغربى نيز از آن متاثر است.

پاره‌اى بر اين باورند كه غرب از تجدد گذر كرده و به عالم پساتجدد وارد شده است، ولى واقعيت اين است كه پساتجدد با وجود وارد كردن نقدهاى شالوده‌شكن بر مدرنيته، نتوانسته است دنياى ديگرى را پديد آورد و درست اين است كه بگوييم دنياى معاصر همان دنياى متجدد است كه نسبت به گذشته بى‌قرارتر و پايه‌هاى آن لرزان‌تر شده است.

در تقسيم‌بندى عوالم چنين گفته‌اند كه عالم قديم كيهان‌مدار و عالم سده‌هاى ميانه خدامدار و عالم جديد انسان‌مدار است. اين تقسيم‌بندى با تاريخ و زندگى غرب مناسبت دارد و تعميم آن به همه عالم و آدم درست نيست و در مورد تاريخ غرب هم اين تقسيم‌بندى را مى‌توان با تسامح پذيرفت.

آنچه در دنياى جديد برجستگى دارد توجه به انسان و عقل خودبنياد او است كه بى‌مدد هيچ امر ماورايي، تنها منبع شناخت و منشا راهبردن و تدبير زندگى به حساب مى‌آيد.

توجه به انسان موجب تحولات بزرگى در زندگى شده است. ولى با گذشت زمان، ما شاهد نوعى آشفتگى فكري، عاطفى و اجتماعى در هر دو سوى عالم (غرب و شرق) هستيم.

پيشوايان فكرى و سياسى دنياى جديد به خصوص در سده‌هاى 18 و 19 چنين مى‌پنداشتند كه آنچه رخ داده است نه غربي، كه بشرى و جهانى است و سير زندگى بشر در نقطه كمال خود به غرب رسيده است و طوفان تكامل در ساحل امن غرب آرام گرفته است و از اين پس همه جهان يا بايد غربى شود يا از ميان برخيزد. ولى امروز و در آغاز هزاره سوم ميلادى و قرن‌ها پس از ظهور تجديد نه تنها آن غرور و خوش‌بينى در سايه تجربه بشرى رنگ باخته است، بلكه جهان جديد را با ترديدها و حتى تهديدهاى فراوان روبرو كرده است و در نتيجه از آن اعتماد به نفس و خوش‌بينى ديروز كمتر نشان مى‌بينيم. حتى نظريه‌هاى شبه فلسفى چون پايان تاريخ پيش از آنكه مورد نفى و نقد جدى قرار گيرند با بى‌اعتنايى روبرو مى‌شوند و هنوز طرح نشده، طراحان آن، پيشنهاد خود را پس مى‌گيرند.

امروز بيش از هر زمان تذكر به اين حقيقت پديد آمده است كه وقتى خدا از عرصه ذهن و زندگى بشر دور شد، زندگي، امن و رضايت‌بخش نخواهد بود، ولو اينكه انسان به لحاظ مادى به دستاورد هاى بزرگى برسد. اين حقيقت كه آدمى در اثر تجربه‌اى بسيار پرهزينه و تلخ به آن رسيده است، در واقع مصداق اين كلام خداوند است كه:

من أعرض عن ذكرى فإن له معيشه ضنكا

هر كس از ياد من دورى كند، زندگى سخت و تلخى خواهد داشت.

چنين وضعى اگر ادامه يابد به نهيليسم مى‌انجامد يا نهيليسم پديد آمده را بيش‌تر و شديدتر مى‌كند و در نتيجه بنياد زندگى بشر در غرب و شرق عالم در طوفان ويرانگر نهيليسم و پوچ‌انگارى فرو خواهد ريخت و همه آثار و ماثر تمدن جديد نيز از ميان خواهد رفت. مگر تبلور وحشتناك اين نهيليسم را در تنش‌آفرينى و جنگ‌هاى تجاوزكارانه و توسعه‌طلبانه‌اى كه بعضى قدرت‌هاى بزرگ به راه مى‌اندازند يا با سرانگشت خود آتش آن را روشن نگه مى‌دارند از يك‌سو و تروريسم كور خشونت‌بار و دلهره‌آورى كه زندگى آدمى را در شرق و غرب عالم از سوى ديگر ناامن كرده است نمى‌بينيم؟

نهيليسم همه چيز را به بازى مى‌گيرد و مى‌كوشد از همه چيز به صورت ابزار استفاده بد كند و در اين راه از دست‌اندازى به ساحت دين و فلسفه و علم و هنر و حتى عنوان انسان و حقوق بشر ابا نمى‌كند.

به نظر ما در اين زمان است كه دين مى‌تواند به كمك انسان بيايد، چنانكه انسان روزگار ما نيز به اين نكته لطيف تفطن يافته است و آثار بازگشت دين را به وضوح مى‌بينيم.

اما دين چيست؟

وقتى به دين از منظر متدينان به اديان الهى مى‌نگريم عبارت است از آنچه خداوند براى هدايت آدمى و معنى بخشيدن به زندگى او در اين جهان و گشودن راه سعادت برين و جاودان فرو فرستاده است و جوهر و محتواى همه اديان وحيانى يكى است و به تعبير قرآن كريم شرط ايمان راستين عبارت است از باور به حقانيت همه پيامبران و يگانگى منشاء انگيزش آنان و هدف يگانه‌اى كه داشته‌اند.

اما در مرحله بازگشت به دين نمى‌توان از يك مشكل غفلت كرد و آن اينكه بشر به خصوص بشر غربى از دينى كه در عرصه تاريخ و جوامع بشرى تحقق يافته است دلخوش نيست و بيمناك از آن است كه بازگشت دين زنده كننده تجربه تلخى باشد كه به نام دين بر ذهن و زندگى او سايه افكنده است.

در اينجا است كه بايد با روشن‌بينى بر اين نكته تاكيد كرد كه وجهه تاريخى دين يعنى آنچه به نام دين در تاريخ تحقق يافته است بالضروره با حقيقت دين يكى نيست.

و شايد يكى از علل برانگيخته شدن پياپى و مكرر پيامبران براى تذكر به همين معنى و پيراستن حقيقت دين از آرايه‌هايى باشد كه به علل مختلف اندام دين‌ها را پوشانده است.

هر چند كه به باور ما، بشر به موقعيتى از آگاهى و توانايى و تشخيص رسيده است كه بتواند حقيقت را در وراى آرايه‌ها و پيرايه‌هاى تاريخى دريابد و ديگر نيازى به آمدن پيامبر جديد نخواهد بود و اگر ظهورى در آخرالزمان هست، چنانكه مسيحيت به ظهور مجدد حضرت مسيح (ع) معتقد است و مسلمان نيز در انتظار ظهور حضرت مهدى (عج) است كه همراه او مسيح نيز خواهد آمد، نه براى ارائه و بيان دين جديد، بلكه براى تحقق دين به گونه‌اى است كه خداوند خواسته و در خور شان والاى آدمى است.

دين در اين لحظه حساس و نفس‌گير تاريخى مى‌تواند به كمك انسان بيايد، بى‌آنكه به دستاورد هاى مثبت تمدن بشرى آسيب برساند، بلكه آمدن و بازگشت آن يك ضرورت تاريخى است كه آثار آن را نيز به وضوح در شرق و غرب عالم مى‌نگريم.

منتهى دين و يقين روشن و ايمان لطيف دينى نيز بايد ابتدا خود را از چنگال جزم‌انديشان متعصب و سنت‌پرستان ظاهربين و سودانگاران خشونت‌گرا و نابردبار برهاند و نگرانى انسان، به خصوص انسان آزادانديش و انديشه‌ور را از دين به خاطر كاركرد نادرستى كه در دوران‌هاى گذشته داشته است مرتفع كند تا انسان دريابد كه دين نيز چون خود انسان مظلوم و مورد سوءاستفاده واقع شده است.

بشر امروز از اينكه امر قدسى از صحنه جان و جهان او غايب يا منزوى است رنج مى‌برد و على‌رغم برخوردارى بخش‌هايى از جهان از مزاياى پيشرفت مادي:

اولا بخش بزرگ‌ترى از جامعه بشرى مورد تجاوز و دست به گريبان زندگى تلخ ناشى از جهل و فقر و ستم و تبعيض و اعمال معيارهاى دوگانه و به تاراج رفتن منابع مادى و معنوى خويش است.

ثانيا بخش برخوردار نيز از زندگى راضى نيست و نگرانى او بيش‌تر از نگرانى پدرانش مى‌باشد.

امر قدسى بايد به متن ذهن و زندگى بشر برگردد، ولى از ياد نبريم كه قدسى‌زدايى در جهان جديد، خود عكس‌العملى در برابر سوءاستفاده از امر قدسى براى قدسى كردن همه چيز و همه امور بوده است.

حذف قدسيت از زندگى به همان ميزان خسارت‌بار است كه قدسى كردن افراطى همه امور از جمله انديشه و برداشت دينى بشر محدود به انواع حدود ذهنى و تاريخى و اجتماعي.

در اين مرحله رسالت دين‌داران، بخصوص پيروان اديان ابراهيمى بسيار سنگين است.

توجه به جوهر يگانه دين، بخصوص با نگاهى كه اسلام به دين‌هاى ديگر دارد، راه مطمئن تبديل تنازع به تفاهم و تقابل به همزيستى است.

آنچه امروز فاجعه‌بار است غيبت يا كمرنگ بودن همان جوهر مشترك اديان است، والا مناسك كه در جاى خود محترم است نشانه تفاوت سطحى و ظاهرى اديان است كه نبايد مانع پيوستگى واقعى و دوستى ميان پيروان اديان مختلف گردد.

پيروان اديان به خصوص رهبران خيرانديش دينى بايد با سعه‌صدر ابتدا شيوه تفاهم در ميان خود را به جد بيازمايند و آنگاه همه جهان را به معنى‌دار كردن زندگى براى افراد و استقرار صلح و امنيت و همزيستى در عرصه اجتماع جهانى فراخوانند. »

افراط گرايى مختص انسان‌هاست نه اديان

كوفى عنان نيز در اين سمينار مشكل جهان معاصر در بعد افراط‌گرى‌هايى كه با نام دين صورت مى‌گيرد را نه مشكل اديان بلكه مشكل معتقدان آنها و فهم نادرست‌شان از مفاهيم دانست.

كوفى عنان، دبيركل سابق سازمان ملل با ابراز خرسندى از حضور در تهران و شركت در اين سمينار و با تشكر از موسسه بين‌المللى گفت‌وگوى فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، كلوپ مادريد و مركز صلح اسلو كه ترتيب برگزارى اين سمينار را داده‌اند و از سيد‌محمد خاتمى و نخست‌وزير سابق فنلاند تشكر ويژه را به عمل آورد. وى با يادآورى طرح موضوع گفت‌وگوى تمدن‌ها در زمان دبيركلى‌اش در سازمان ملل به ميز هيئت رئيسه اين سمينار اشاره كرد و آن را به جهت حضور افراد داراى فرهنگ و تمدن‌هاى مختلف در آن حائز اهميت خواند.

وى اضافه كرد: اين ميز مى‌تواند مثال خوبى باشد از آنچه كه ما در بحث گفت‌وگوى فرهنگ‌ها و تمدن‌ها خواهان اجرايى شدن آن هستيم. دبيركل سابق سازمان ملل در ادامه با اشاره به ويژگى‌هاى دنياى معاصر از بعد تنوع فرهنگى و مذهبي، نقش مذهب را در چنين جهان متنوعى نقشى اصلى خواند و اظهار داشت: نقش مذهب در از بين بردن نگرانى‌هاى جهان معاصر و ايجاد اعتماد بسيار مهم است و ما بايد نسبت به آن اقدام كنيم.

وى كه مشكل جهان معاصر را نه مشكل اعتقادات مذهبى بلكه مشكل شيوه رفتارها مى‌دانست، گفت: تورات، قرآن يا انجيل نيستند كه به افراد افراطى مى‌گويند نسبت به اقدامات افراطى اقدام كنند يا به سياست‌مداران فرصت‌طلب مى‌گويند براى اينكه راى بياورند حرف‌هاى غير مذهبى بزنند. مشكل مذهب نيست بلكه پيروان مذهبى است كه باعث مى‌شود صداهاى افراطى از مذهبيون و سياستمداران شنيده شود.

وى در ادامه با تاكيد بر لزوم پيشگام شدن مقامات و مسئولان مذهبى و سياسى كشورهاى مختلف در محكوم كردن خشونتى كه جهان امروز از آن رنج مى‌برد، اظهار داشت: ما مسووليت داريم زيرا فضاى فرهنگى و سياسى جامعه را شكل مى‌دهيم؛ لذا بايد آماده باشيم كه تصاوير اشتباه كه باعث تبعيض و خشونت مى‌شود را از بين ببريم.

دبيركل سابق سازمان ملل با بيان اينكه كشتارهاى جمعى از كشتن يك فرد شروع مى‌شود بر اين نكته كه بايد حتى در برابر كشته شدن يك فرد نيز حساس بود تاكيد كرد.

عنان در ادامه با تاكيد بر لزوم شناختن پل‌هاى ارتباطي، نقش جوانان را در اين مسئله يادآور شد و گفت: ما بايد به آنها فرصت واقعى بدهيم تا نظام جهانى را ببينند.

دبيركل سابق سازمان ملل در ادامه با تاكيد بر لزوم برخوردارى جهان معاصر از محاسن آزادى بيان به نقش رسانه‌ها در اين زمينه اشاره كرد و گفت: رسانه‌ها بايد بدانند كه كلماتى كه آنها به كار مى‌برند هم مى‌تواند مروج صلح باشد و هم خشونت ايجاد كند؛ پس مهم است كه بدانيم چه طور كلمات را به كار مى‌بريم.

وى ادامه داد: آزادى بيان مسووليت‌هايى به دنبال مى‌آورد كه بايد با حساسيت اين موارد را در نظر بگيريم تا باعث ارتباط بين جوامع شود.

دبيركل سابق سازمان ملل در پايان نسبت به اينكه سمينار دين در دنياى جديد بتواند در رفع نزاع‌ها و افزايش تفاهمات ابتكار عمل را به دست گيرد اظهار اميدوارى كرد.

مذاهب هويت خود را از دست نمى دهند

همچنين در اين سمينار نخست‌وزير سابق نروژ اظهار داشت: تا زمانى كه دولت آزادى ايجاد مى‌كند و افراد مى‌توانند مذهب خودشان را داشته باشند مذاهب هويت خود را از دست نمى‌دهند.

بان داندويك، نخست‌وزير سابق نروژ و رئيس بنياد صلح و حقوق بشر اين كشور با ابراز خرسندى از سفرش به تهران و شركت در اين سمينار گفت: اميدواريم بتوانيم در اين دو روز ايده‌هاى جديدى را در تهران بشنويم.

وى با بيان اينكه تا به حال چهار نشست در باب تاثير سياست، مذهب، جنسيت و مساوات در روند زندگى مردم داشته‌ايم، گفت: امروز در تهران نقش مذهب در دنياى جديد را بررسى مى‌كنيم.

نخست‌وزير سابق نروژ گفت: ما دنيايى را مى‌خواهيم كه مذاهب كاركرد خوب داشته باشند، نه بد و در جايى كه درگيرى و جنگ است گفت‌وگو براى پيدا كردن راه‌حل‌هاى صلح‌آميز مطرح شود.

رئيس بنياد صلح و حقوق بشر نروژ با بيان اينكه اروپاى سكولار شده در واقع استثنا است تا اينكه بخواهيم اين روش را كه در اروپا گسترش يافته رسم و رسوم دنيا بدانيم، افزود: در اروپا كمتر سكولار است تا جايى كه فكر مى‌كنيم مذاهب هنوز بعد حياتى زندگى افراد است و شكل محتواى زندگى مردم جهان را تشكيل مى‌دهد. پلولاريسم (كثرت‌گرايي) مى‌تواند به يك انتخاب مذهبى هم بينجامد. پلولاريسم و احترام براى مذاهب گوناگون چالش‌هايى را ايجاد مى‌كند مبنى بر اينكه با تفاوت‌ها در فرهنگ و قوميت و مذهب چگونه برخورد كنيم. ما بايد ياد بگيريم به روشى براى برخورد با اين تفاوت‌ها دست پيدا كنيم. حقوق بشر و آزادى مذهب قسمت اساسى اين بحث است و اينكه چطور اكثريت‌ها با اقليت‌ها رفتار مى‌كنند.

وى گفت: حتى اگر فكر كنيم عده‌اى مشركند بايد به نحوه زندگى آنها احترام بگذاريم و با شكل مساوى با آنها رفتار كنيم.

رئيس بنياد صلح و حقوق بشر نروژ گفت: اكثريت مردم بايد حقوق اقليت‌ها را به لحاظ فرهنگى و مذهبى به رسميت بشناسند. ما در نروژ حقوق اقليت‌ها و نيز مسلمانان را به رسميت شناخته و حتى حقوق اقتصادى را در اختيار آنها قرار داده‌ايم. در عين حال اقليت‌ها نيز بايد به اكثريت‌ها احترام بگذارند.

وى ادامه داد: آزادى مذهبى معنايش آزادى تغيير كردن است. ما انتظار داريم نيروهاى مختلف تاثير خود را بگذارند تا آزادى مذهب از اين لحاظ رعايت شود.

نخست‌وزير سابق نروژ اظهار داشت: مذاهب هويت خود را از دست نمى‌دهند تا زمانى كه دولت آزادى را ايجاد مى‌كند و افراد مى‌توانند مذهب خودشان را داشته باشند.

رئيس بنياد صلح و حقوق بشر نروژ ادامه داد: ما چالش‌هاى زيادى پيش‌رو داريم از جمله كمبودها و فشار بر جوامع مسلمان‌كه باعث شده عميقا درباره شيوه عملكرد و سياست جهان مسلمانان با ناراحتى برخورد كنند. افرادى در جهان اسلام به سياست غرب نگاه منفى دارند و بالعكس. عناصر و افرادى در هر دو طرف اين كمبودها را افزايش داده و مبنايى براى خشونت شده است.

وى ادامه داد: من به عنوان يك مسيحى تجربيات مهمى را در همكارى با مركز گفت‌وگوى تمدن‌ها درباره جوامع اسلامى به دست آورده‌ام. اينكه چه طور با مسلمانان رفتار كنيم و درباره آنها بدانيم. در عين حال بسيارى از بحث‌ها در جريان است كه گفت‌وگوهاى داخلى مذاهب در خود جوامع از اين جمله است.

نخست‌وزير سابق نروژ گفت: دانش و درك بهتر شيوه احساس متقابل را تغيير مى‌دهد. افزايش دانش و درك متقابل تنها راه مقابله با تبعيض‌هاست و اميدوارم در اين دو روز در تهران ايده‌ها و سياست‌ها و عملكردهاى متفاوت را پيدا كنيم كه كمك كند عدم تحمل مذهبى در دنيا را كم كنيم.

كميسر عالى كميسرياى حقوق بشر سازمان ملل تاكيد كرد: بايد از مذهب، روحانيت و ارزش‌هاى معنوى براى صلح و نزديكى ملل جهان استفاده كرد.

تاكيد بر مشتركات اديان

به گزارش ايسـنا، مرى رابينسون، رئيس جمهور اسبق ايرلند و كميسر عالى كميسرياى حقوق بشر سازمان ملل نيز كه در سمينار دين در دنياى جديد سخن مى‌گفت با تشكر از رئيس جمهور سابق كشورمان در پيگيرى پروژه‌اى دو ساله كه منجر به برگزارى اين سمينار شد اظهار اميدوارى كرد اين سمينار به لحاظ حضور گروهى از شخصيت‌هاى مذهبى و سياسى جهان در آن راهبردى باشد و به توسعه روابط بين المللى منجر شود.

وى در ادامه با مرور روند دو ساله‌اى كه منجر به برگزارى اين سمينار شد از تاكيد بر مشتركات مذهبى و فرهنگي، حقوق بشر و كرامت انسانى به عنوان اهداف اين سمينار كه انتظار مى رود از سوى رهبران سياسى ، فرهنگى حاضر در آن مورد تاكيد قرار گيرد به عنوان هدف اين سمينار نام برد.

رابينسون با تاكيد بر اينكه زمان آن فرا رسيده تا با هم بيش‌تر گفت‌وگو كنيم گفت: بايد با عزم راسخ عمل كنيم تا توسعه دموكراتيك را دامن بزنيم و من در اينجا از آقاى خاتمى و آقاى فردريك به خاطر تلاش‌هايى كه در اين زمينه داشته‌اند تشكر مى كنم.

رابينسون با اشاره به وضعيت اقليت‌ها در كشورهاى مختلف جهان بر لزوم كناره گذاشتن تفاوت‌ها تاكيد كرد و خواستار آن شد كه راهبردى اخلاقى در نظر گرفته شود.

وى اضافه كرد: رهبران مذهبى بايد نفرت و رفتارهايى كه صلح را به هم مى‌زند كنار بگذارند و توجه داشته باشند كه در اين مسير مسائل مذهبى مى‌تواند مورد سوءاستفاده قرار گيرد؛ لذا رهبران سياسى و مذهبى جهان بايد با علم به اين مسئله عمل كنند.

رابينسون در ادامه با تاكيد بر لزوم حركت در مسير مشتركات از آن به عنوان زبان مشتركى نام برد كه سهم موثرى مى تواند در برپايى صلح و رفع اختلافات داشته باشد.

وى تاكيد كرد: امروز دنياى ما نياز مبرم به صلح دارد هر چند آلوده به خرافه و افراطى گرى است.

رابينسون در خاتمه با اشاره به سابقه 60 ساله تدوين منشور حقوق بشر سازمان ملل اجرايى كردن اين منشور و رفع موانع تحقق آن را خواستار شد.
سه شنبه 23 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات نو]

[مشاهده در: www.hayateno.ws]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 125]