زنگ خطرى كه چهل سال پيش به صدا درآمد

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: زنگ خطرى كه چهل سال پيش به صدا درآمد
[روح الله مهر پارسا ]
تهران از سمت شمال به شميران (به ارتفاع ۱۵۰۰ متر از سطح دريا) از شرق به دماوند (۱۹۶۰ متر ارتفاع) از سمت غرب به كرج (۱۳۶۰ متر ارتفاع) و از جنوب به شهر رى (۱۰۶۰ متر ارتفاع) محدود مى شود. بنابراين تهران از سه جهت به وسيله ارتفاعات شميران، كرج و دماوند محصور شده و تنها در سمت جنوب از شيب ملايمى برخوردار است.
جهت اصلى وزش باد در تهران از غرب به شرق، گاهى نيز از جنوب به شمال است. با توجه به اين كه بيشتر منابع آلوده كننده هوا در سمت جنوب و غرب تهران قرار گرفته، حتى وقتى كه باد مى وزد مقادير زيادى از مواد آلوده كننده و سمى وارد كفه تهران مى شود. از دهه ۴۰ به بعد صنايع بزرگ كشور چون صنايع خودروسازى در غرب تهران مستقر شدند و با قرار گرفتن در مبادى تهويه هواى تهران به آلودگى شهر دامن زدند. هر چند كه اين خطا در دهه هاى بعد مكرراً توسط كارشناسان گوشزد شد اما روند فعاليت صنايع در غرب تهران متوقف نگرديد.
با توجه به اين حقايق انكارناپذير، در حال حاضر داشتن هوايى پاك با آسمانى آبى در تهران به رؤيا و آرزويى تبديل شده كه فقط در قصه هاى كهن مى توان آن را جست وجو كرد. در حالى كه حفاظت از آب، خاك و هوا به عنوان سه عنصر حياتى محيط زيست در زمره آموزه هاى دين اسلام است.
روزنامه اطلاعات در تاريخ ۸۴‎/۱۱‎/۱ اشاره مى كند: «شايد بتوان گفت كه نخستين زنگ خطر جدى آلودگى هواى تهران در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد. در آن هنگام نزديك به يكصد نفر از كارشناسان و مدرسان حوزه هاى مرتبط با محيط زيست، جغرافيا و شهرسازى در نشستى در سالن اجتماعات پارك شهر بيانيه اى را با عنوان «هواى تهران ۷۴» منتشر كردند و در آن براى نخستين بار آلودگى هواى تهران را يك «بحران ملى» دانستند و تأييد كردند كه مقابله با اين بحران فقط با تكيه بر «عزم ملى» ممكن است. اين بيانيه بيش از هر چيزى بر آثار بهداشتى و بيمارى زاى آلودگى هوا تأكيد داشت و نويسندگان آن كوشيدند اين واقعيت را نشان دهند كه يكى از عوامل عمده همه گيرى نگران كننده بيمارى هاى گوناگون جسمى و روحى، از جمله افسردگى و اضطراب و انواع ناراحتى هاى تنفسى در تهران، آلودگى هواست، به اين سبب، اين پديده را بايد يكى از مهمترين عوامل مرگ و مير در تهران به شمار آورد.»
وليكن توجه به مطلب مندرج در سالنامه دنيا در مورد هواى تهران زنگ خطر آلودگى را به چهل سال پيش مى كشاند كه در دامنه هاى البرز جنوبى هرگز ساخت و سازى در كار نبود. روستاهاى شميران همچنان حال و هوايى ييلاقى خود را حفظ كرده بودند و اثرى از برج هاى سر به فلك كشيده امروزى در آن ديده نمى شد. پاك ترين هوا متعلق به مناطق شميران در دامنه البرز بود كه در حقيقت نقش ريه هاى تهران را بازى مى كرد. در حال حاضر نقاطى از همين شميران خوش آب و هوا مثل قلهك، تجريش و اقدسيه را هواشناسى هر از گاهى جزو نقاط آلوده اعلام مى نمايد. سالنامه ۱۳۴۷ (چهل سال پيش) دنيا مى نويسد: «تهران را صبح ها و غروب ها، از خارج پايتخت از يك نقطه بلند ديده ايد كه در تمام روزهاى آرام، در هاله اى از دود تيره رنگ پوشيده شده اند؛ اين هاله تاريك كه گاهى بسيار غليظ و سياه به نظر مى رسد، هوايى است كه استنشاق مى كنيم و آلودگى هواى شهرهاى بزرگ در سراسر جهان، مشكلى است كه مسئولان امور شهرى هميشه به آن مى انديشيند و در راه رفع آن تلاش مى كنند.
اين مشكل چگونه به وجود مى آيد و راه حل آن چيست به اين مسئله مهم روز هواشناسان ايرانى اين طور جواب مى دهند: هر روز در ۲ نوبت، يك بار در اوايل ساعات روز و بار ديگر پاسى از شب رفته، به حكم طبيعت و به موجب مقررات فيزيكى، هواى آلوده تهران خود به خود تصفيه مى شود. به اين طريق دستگاه آفرينش و طبيعت هواى شهر را پاك مى كند و به مردم پايتخت امكان زندگى مى دهد. هواى تهران را دو عامل آلوده مى كند؛ اين دو عامل عبارتند از عامل خارجى و عامل داخلى. آلودگى داخلى هواى تهران مربوط به خود شهر و مردم ساكن آن مى باشد كه همه روزه ميليون ها مترمكعب گاز مسموم كننده را با به كار انداختن كوره ها، كارخانجات و اتومبيل ها در آسمان اين شهر رها مى كنند. عامل ديگر آلودگى هوا در خارج از پايتخت قرار دارد و آن وجود كوير و مجارى خشك و بى حاصل در اطراف اين شهر است. گرد و غبار صحرا، مانند ذرات دود خطرناك است و تنفس هواى آلوده با اين عناصر براى زندگى انسان بسيار زيانبخش است.
هواى تهران ۲ نوبت در روز سخت آلوده مى شود، صبحگاه از هشت و نيم تا ۹ صبح و عصرها پس از غروب آفتاب تا پاسى از شب رفته، هواى مسموم كننده شهر بى حركت مى ماند و چون تخليه اى صورت نمى گيرد، براثر جمع شدن گازها در آسمان غلظت هوا افزايش يافته و آسمان تهران غبارآلود به نظر مى رسد. اندكى پس از آن براثر گرم و سرد شدن سطح زمين جريان هاى صعودى و نزولى و افقى هوا شروع شده و آلودگى ها به اطراف شهر و يا طبقات بالاى فضا رانده مى شود.
كارشناسان امور هواشناسى مى گويند كه زمين حرارت را با امواج كوتاه از خورشيد كسب مى كند و به وسيله امواج بلند آن را پس مى دهد.
اين عامل سبب مى شود در مدتى كه زمين گرم است، انتقال هوا بين جلگه تهران و ارتفاعات البرز (متأسفانه در حال حاضر بالاتر از ارتفاع ۱۸۰۰ مترى آن ساخت و ساز به چشم مى خورد) انجام شده و شب هنگام نيز نسيم از كوهستان به سوى تهران مى وزد. هواشناسان تهران مى گويند كه وزش نسيم شمال شرق در شب و حركت هواى جنوب شرقى در روزهاى تابستان آسمان تهران را پاك كرده و تراكم گازهاى خطرناك را از ميان مى برد. در تهران روزانه ميليون ها متر مكعب گازهاى مسموم كننده به آسمان رها مى شود. اين ذرات در ميان توده هاى هوا جاى گرفته و همراه آن وارد ريه هاى مردم تهران مى شود.
مؤسسات دودكن مزاحم تهران به شرح زير است: هزار و پانصد اتوبوس گازوئيلى (شركت واحد)، سه هزار اتومبيل كرايه و تاكسى ديزل، ۳۰۰ كوره آجرپزى، ۲۰۰ كوره گچ پزى و آهكى و سفال، پانصد گرمابه، پانصد نانوايى، ۲۰۰ درصد كوره قندريزى، صدها كاميون سنگين، ۴۵۰ مركز زباله، هزاران دودكش دستگاه هاى تهويه و آشپزخانه و هزاران آب گرمكن نفتى و بخارى.
اين اماكن و وسايط نقليه، همه روزه هواى تهران را آلوده مى كنند: «حال حساب كنيد در تهران چهل سال پيش با حدود ۶ هزار خودرو كارشناسان هواى تهران را آلوده مى دانسته اند. اكنون كه در تهران ديگر از كوره آجرپزى، كوره گچ پزى، آهكى و سفال، كوره قندريزى و مراكز جمع آورى غيربهداشتى زباله، خبرى نيست فقط روزانه ۱۲۰۰ دستگاه خودروى جديد وارد شريان هاى ترافيكى تهران مى شود و در مجموع با بيش از شش ميليون خودرو و موتوسيكلت؛ اگر تقريباً هر ساعت يك نفر در تهران بر اثر آلودگى هوا جان خود را از دست بدهد. اگر درختان حاشيه بزرگراه هاى تهران به دليل انباشت لايه اى از ذرات زيانبار روى شاخ و برگشان در حالت نيمه مرگ قرار گيرند جاى هيچ گونه تعجبى ندارد!
براساس برآورد كارشناسان هر فردى روزانه فقط دو كيلو و نيم غذا مصرف مى كند و حال آن كه براى نفس كشيدن به ۲۲ كيلوگرم هوا نياز است. در هر نفس عادى نيم ليتر يعنى در يك ساعت تقريباً هشت هزار و ۶۴۰ ليتر هوا وارد شش ها مى شود. با اشاره سعدى على الرحمه در چند صدسال پيش در مورد اين كه هر نفسى كه فرو مى رود ممد حيات و چون برآيد مفرح ذات، اين سؤال مطرح است كه آيا با وضعيت فعلى هوا اين جمله معروف سعدى مى تواند همچنان كاربرد داشته باشد! بدون شك شهروند تهرانى از آلودگى هوا كه يك مشكل عمده زيست محيطى است، رنج مى برد و نفس هاى اين ابرشهر در اثر بلعيدن ميليون ها تن منوكسيد كربن، گوگرد، ازت، ازون و ‎/‎/‎/ به شمارش افتاده است.
جالب اين كه ۶۰ ، ۷۰ سال پيش هم مسئولين امر يكى از راه هاى مبارزه با آلودگى هوا را توسعه فضاى سبز و ايجاد كمربند سبز در اطراف شهر مى دانسته اند. روزنامه اطلاعات در تاريخ ۲۷ تير ۱۳۲۴ مى نويسد:
«در اين روزها كه اهالى تهران از گرما و هواى كثيف و آلوده شهر خود مى نالند نقشه اى در دست اقدام است كه اگر به اتمام رسد مردم پايتخت از بانى آن ممنون خواهند شد. اين نقشه، نقشه ايجاد جنگلى در شمال تهران است كه اكنون در وزارت كشاورزى طرح شده است.
بيشتر شهرهاى دنيا براى آن كه در تمام مدت سال، داراى هواى لطيفى باشند، در اطراف خود جنگل هايى به وجود آورده اند، اين جنگل هاى مصنوعى مى تواند گردشگاه خوبى نيز براى اهالى شهر باشد. طبق نقشه اى كه وزير كشاورزى طرح كرده اند شمال تهران يعنى ناحيه عباس آباد كه در حدود چند ميليون متر اراضى دولتى است، مى بايد درختكارى شود.
در ضمن چون قسمت اعظم زمين هاى عباس آباد تپه است و آب به راحتى سوار نمى شود در اين اراضى درخت هايى كاشته خواهد شد كه محتاج به آب زياد نباشد. در اراضى عباس آباد يك باغ نباتات نيز به وجود خواهد آمد و اجراى نقشه آن در آتيه نزديك شروع خواهد شد و اميد مى رود درختكارى بقيه اراضى بزودى در فصل مخصوص آغاز شود.»
اراضى عباس آباد فعلاً از نظر جغرافيايى بين خيابان هاى ميرداماد از شمال، بزرگراه مدرس از غرب، خيابان دكتر شريعتى از شرق و خيابان شهيد بهشتى از جنوب قرار گرفته است با طرح پيشنهادى وزير كشاورزى وقت در ۶۳ سال پيش تپه هاى عباس آباد هرگز تبديل به جنگل نشد و قصه همچنان باقى است.
سه شنبه 23 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 37]