جزیره ایستر(Easter) و سرنوشت شوم آن

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: سالهاست میگوییم و مینویسیم که اقتصاد کشور ما متکی به درآمد ناشی از صادرات سوختهای فسیلیِ پایانپذیر است. در نشریه شماره ۳ درباره مسجدسلیمان پرشکوه و مسجدسلیمان بدون نفت نوشتیم که نمادی از ایران بدون نفت است. هر دولتی میآید با شعار صیانت و حفظ مخازن نفت، مردم را امیدوار کرده، ولی اقدام جدی درباره آن نمیکند، چرا که تزریق آب و گاز به مخازن پروژههای فرادولتی و فراجناحی است و پروژهای نیست که در مدت چهارسال حکمرانی یک دولت به بار بنشیند. جاده ابریشم ما به جاده ترانزیت موادمخدر تبدیل شده، چند میلیون معتاد و خانوادههای تیرهروزشان و آنچه بر سر جنگلها و دریای خزر میآید و...، آیا وقت آن نرسیده که با یک عزم ملی طرحی نو در انداخته شود و دستکم به تجربه امریکاییها درباره حفاظت از مخازن نفتشان توجهی شود. (رک: علمیکردن صنعت نفت نشریه شماره ۳۴) برگردان مقاله حاضر توسط دکتریلپانی تلنگری به همه ماست که شاید به خود آییم.
نوشته زیر به ظاهر تنها در باره سرگذشت و سرنوشت بیش از هزار ساله مردم جزیرهای بسیار کوچک به نام ایستر، نقطهای در جنوب اقیانوس کبیر است، با بیش از چند هزار کیلومتر فاصله از هر سو، با نزدیکترین جزیره و یا هر گونه خشکی قابل سکونت دیگر. ولی مطالب آن، جدا از جذابیت ذاتی سرگذشت حبسِ ـ در هر زمانی ـ چند هزار انسان در آن محیط بسیار محدود، بهمدت چند قرن و به دور از هر خبری از دنیای بیرون، بیشتر مستمسکی برای نویسنده مشهور آن، آقای دیاموند (Jared Diamond)، استاد فیزیولوژی دانشگاه یو سی اِل اِی(UCLA) کالیفرنیا و مؤلف چندین کتاب مشهور درباره تاریخ تحول انسانها جهت عبرت همه مردم ساکن این کره زمینِ اکنون بسیار کوچک شده ماست. ما ساکنین ایران زمین نیز، اگر کمی در این نوشته تأمل کنیم میتوانیم شباهتهایی در رفتارهای خود و درنتیجه عاقبت خودمان و یا لااقل سرنوشت فرزندان دلبندمان ـ آنهاییکه نخواهند توانست به موقع راهیِ کشورهای دیگر شوند ـ با عاقبت مردم جزیره ایستر بیابیم (م).
● سه عدد از چند صد مجسمه باقیمانده در جزیره ایستر
در طی چند قرن، مردم جزیره ایستر موفق شدند تمامی فضای جنگلیِ آنجا را از بین ببرند، همینطور تمامی گیاهان مفید و حیوانات آن را برای همیشه نابود کنند و در نتیجه زندگی و اجتماع نسبتاً پیشرفته و پیچیده خود را به هرج و مرج و حتی به مرحله همنوعخوری برسانند. آیا ما اکنون، انسانهای امروزی نیز در همان مسیر نیفتادهایم؟
یکی از رازهای بسیار گیرای تاریخ بشری، علل ناپدیدشدن بعضی از تمدنهاست. کسی که توجهی به سازههای رها شده، از جمله مردم خِمِر [کامبوج]، مایاها [ در امریکای مرکزی] و سرخپوستان آناسازی Anasazi) ([در جنوب ایالات کلرادو و یوتا ] که هرکدام در زمانهای بسیار دور، زیستگاههای نسبتاً پیشرفتهای برای خود ایجاد کردند، بکند، بلافاصله برایش این پرسش مطرح میشود که چرا کسانیکه زمانی قادر به ایجاد چنین اجتماعاتی با این ساختمانها بودهاند، آنها را رها کردهاند؟
هر چند که فرهنگ مردم این تمدنها برای ما ناآشنا باقی ماندهاند، اما از آنجا که آنها نیز مانند ما انسان بودهاند بالاخره نابودی آنها ما را همانطور تحتتأثیر قرار میدهد که از بین رفتن حیوانات دیگر ازجمله دیناسور ها. کیست که با اطمینان بگوید جامعه کنونی ما نیز روزی همان سرانجام را نمییابد؟ شاید روزی آسمانخراشهای نیویورک نیز مانند معابد آنکور وات [کامبوج] و تیکال [گواتمالا] بهصورت مخروبه در میان گیاهان خودرو رها شوند و روی آنها خزه بروید.
در میان همه اینگونه تمدنهای محو شده، سرنوشت جماعت مردم ساکن جزیره ایستر، از همه مرموزتر و منزویتر باقی مانده است. بیشتر تعجب کنونی ما بهخاطر وجود مجسمههای سنگی بسیار عظیمی است که در میان یک سرزمین متروکه و محقر بهصورت پراکنده باقی ماندهاند. شاید هم این علاقه بخصوص ما بهخاطر مردم آنجا باشد، که هم قوم مردم سایر جزایر رومانتیک پلینزی، پراکنده در اقیانوس کبیر، بودهاند.
داستانهای کشف این جزایر و زندگی به ظاهر رومانتیک مردم این مجمع الجزایر، بخشی از خواندنیهای دوران بچگی و جوانی نسل ما بوده است [مثلاً افسانه گیرافتادن رابینسون کروزو در یکی از این جزایر. م] . علاقه خود من به این جزیره به شرح حال بسیار گیرای تور هیدردال ( Thor Heyerdahl) و سفرهای اکتشافی او با قایق کن تیکی (Kon-Tiki) به این جزایر بر میگردد.
توجه اخیر من به سر نوشت مردم جزیره ایستر دلیل دیگری، جدا از ماجراهای قهرمانی سفرهای اکتشافی، داشته است. علاقه کنونی من در پی انتشار تحقیقات و آنالیز بسیار ریزبینانهِ آثار زندگی مردم این جزیره، دوباره شروع شده است. نتایج کار رفیق من دیوید استدمن (David Steadman )، یک سنگوارهشناس ـ همراه دیگر محققین که بهطور سیستماتیک بقایای زیرخاکی انسان ها، حیوانات و گیاهانی که زمانی در این جزیره زنده بودهاند را مطالعه نمودهاند ـ اکنون نهتنها به تعبیرِ جدیدی از تاریخ این جزیره ـ که خود داستانی عجیب دارد ـ انجامیده، بلکه برای همه ما نیزحاویِ یک اخطار است.
□□□
جزیره ایستر با مساحتی برابر با فقط ۱۶۰ کیلومتر مربع، روی کرهزمین دورافتادهترین ذره خاکِ قابل سکونت، در بخش جنوبی اقیانوس کبیر، با نزدیکترین قاره امریکای جنوبی، بیش از سه هزار کیلومتر و با نزدیکترین جزیره مسکونی ۱۶۰۰ کیلومتر فاصله دارد. موقعیت نیمهحاره این جزیره، در مدار ۲۷ درجه جنوبی، یعنی تقریباً همانقدر در جنوب، که شهر هوستن [تکزاس] در شمال خط استوا قرار دارد به آن شرایط اقلیمی بسیار ملایمی میدهد و خاک آتشفشانی آن میتواند بسیار حاصلخیز باشد. این جزیره میبایست واقعاً یک پردیس کوچک، به دور از مسائل معمول در دیگر نقاط دنیا باشد.
جزیره ایستر نام خود را مدیون روز کشفش، مصادف با عید پاک ( (Easterتوسط کاشف هلندی، یاکوب روگِوین (Jacob Roggeveen) در سال ۱۷۲۲ است. در توصیف اولیه کاشف، این جزیره نه بهصورت یک بهشت، بلکه بهصورت یک بیابان به نظر میآید. او مینویسد: " از دور فکر کردیم که این جزیره شنی است. دلیل ما هم این بود که به نظرمان علفهای خشکشده و بقیه پوشش گیاهی سوخته به چشممان مانند شن میآمد. آن بیابان برهوت فقط میتوانست نشانهای از فقر باشد."
جزیرهای که روگِوین دیده بود فاقد حتی یک درخت یا یک بوته بلندتر از سه متر بود. گیاهشناسان امروزی ۴۷ گونه مختلف از گیاهان بومی را در این جزیره شناسایی کردهاند که شامل انواع علفهای زمینی و باتلاقی و سرخس، دو گونه درختچه و نیز دو گونه بوته هستند. با این پوشش گیاهی جزیرهنشینان بومی آنجا در سرمای پر باد زمستان، موادی قابل سوزاندن بهمنظور گرمکردن خود نداشتند. حیوانات بومی آنجا، از حشرات بزرگتر نبودند. حتی خفاش و پرنده زمینی و یا حلزون و مارمولک هم وجود نداشته است. مرغ، تنها حیوان بومی آنها بوده است. اروپاییانیکه در طول قرون ۱۸ و ۱۹ گهگاه به این سر زمین رفتوآمد میکردند، جمعیت آنجا را در حدود ۲۰۰۰ تخمین زدهاند که با توجه به حاصلخیز بودن بالقوه این جزیره بسیار کم بوده است. به تشخیص کاپیتان جیمز کوک (James Cook) که در سال ۱۷۷۴ به آنجا رفته بود اهالی آنجا از قوم دیگر جزایر اقیانوس کبیر، بودهاند. زیرا یک مرد اهل هائیتی، که در کِشتی کوک همراه او بوده است، میتوانسته با زبان پلینزی با بومیان این جزیره صحبت کند. با این حال برخلاف تجهیزات مردم دیگر جزایر پلینزی، آنهاییکه از این جزیره به کنار کشتی روگِوین و کوک میآمدند، شناکنان و یا به گفته روگوین با بلمهای "بسیار بد و شکننده" بوده است. کوک مینویسد این بلمها از کنار هم قراردادن و بستن تکههایی از چوب ساخته و از داخل با خار و خاشاک پوشیده شده بودند، ولی چون آنها دانش و یا ابزار جلوگیری از نفوذ آب به داخل را نداشتند، بلمرانان مجبور بودند نیمی از وقت خود را صرف تخلیه آب نفوذی کنند. این قایقهای حداکثر سهمتری میتوانستند تنها دو سرنشین داشته باشند و در تمام جزیره تنها سه یا چهار عدد از این وسیله آبرو وجود داشته است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 231]