زنگ خطري ديگر براي خانواده و جامعه ؛ جدال عروسكها در عصر جهاني شدن

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: زنگ خطري ديگر براي خانواده و جامعه ؛ جدال عروسكها در عصر جهاني شدن
* محبوبه علي پور
** پسرم نقاشي مي كشد و وقتي كنارش مي نشينم، با هيجان دفترش را نشان مي دهد.
- مامان جون! نيگا، اين هابله.

صفحه رو به رويش يك تصوير سبز بزرگ كشيده
- اين چيه؟
- مامان جون! «شركه»
با كنجكاوي صفحه قبل را نگاه مي كنم. پسرم انگشت كوچكش را روي تصويري بلند و ظريف مي گذارد. تصويري زرد و صورتي.
- مامان! اين راپونزله. اين هم مدادشه تا نقاشي جادوگري بكشه. و بعد دستهايش را مثل تردستي در هوا حركت مي دهد و تصويري خيالي مي كشد...
***
اين روزها زندگي بسياري از كودكان ما با قهرمانان و شخصيتهاي انيميشن گره خورده است و آنان شده اند همراهان دائمي فرزندان ما به طوري كه از كيف مدرسه تا پرده اتاقشان را همين تصاوير پر كرده اند. به راستي علت اين همه اشتياق و استقبال چيست؟

انتخاب اجباري يا اختياري
دخترك با مادرش وارد مغازه مي شود. مادر بدون مكث مي پرسد: آقا! جامدادي باربي دارين؟
مرد در پاسخ با لحني مشتري پسند مي گويد: بله. شما مي تونين اول ست نوشت افزار ما رو ببين، مجموعه اي از وسايل بازي است... .
شايد اين تجربه خيلي از والدين باشد.
* نيره - الف كه دو كودك دوقلوي او 7 ساله هستند، در همين زمينه مي گويد: ما والدين ناچاريم همين وسايل را تهيه كنيم، چون در بازار غير اينها نيست. نگاهي به كيف مدارس بيندازيد، بيشتر از 80 درصد آنها باربي است، بعد هم شرك و مرد عنكبوتي ... در واقع، برخي والدين به ناچار اين كالاها را تهيه مي كنند، چون حق انتخاب وسيله ديگري را ندارند.
اما ديگراني هم هستند كه نظري متفاوت دارند.
* فرشته - س 19 ساله كه پشت ويترين مغازه اي ايستاده، جزو همين گروه است. وي اظهار مي كند: علت اصلي گرايش كودكان به شخصيتهاي انيميشن، جلوه ها و جذابيتهاي آنهاست، تا حدي كه علاقه مندان آنان فقط كودكان نيستند. خود من وسايل بسياري دارم كه تصاوير اين شخصيتها را دارد.
به هر حال، بايد قبول كرد كالاهاي داخلي اين جذابيتها را ندارند.

* پيروي از مد روز
خانم اتفاقي كه دو فرزند 7 و 9 ساله دارد نيز معتقد است: بخشي از اين گرايش و اظهار تمايل ناشي از رواج مد است. در واقع، بسياري از والدين بدون توجه به جذابيتها يا حتي خواسته طفل، اين كالاها را خريداري مي كنند. براي نمونه، مادري كه كودك 6 ماهه دارد، براي پتوي كودكش تصوير مرد عنكبوتي را مي خرد كه چندان زيبا نيست.
وي اضافه مي كند: اما در برخي موارد نيز اين كودكان هستند كه والدين را متقاعد مي كنند چنين وسايلي را برايشان تهيه كنند.
* سيرجاني كه فروشنده محصولات تزئيني است، به گزارشگرمان مي گويد: بنابر تجربه، دريافتم عوامل متعددي در گرايش خانواده ها به اين محصولات وجود دارد كه مي توان به زيبايي ظاهر، تنوع كالاها و كيفيت مطلوب اشاره كرد.
خانمي كه خود مادربزرگ است،در همين زمينه اظهار مي كند: گرچه براي فرزندان ظاهر اهميت دارد، ولي خانواده ها به كيفيت وسايل توجه كافي دارند. براي مثال، سال گذشته يك كيف باربي براي نوه ام خريدم 1500 تومان و همان زمان هم يك كيف داخلي برايش تهيه كردند به قيمت چهار هزار تومان. كيف داخلي خراب و فرسوده شد، اما كيف 1500 توماني هنوز هم كار مي كند.

* عوارض و ماليات مي دهيم، اما حمايت نمي شويم!
* كاظمي از توليدكنندگان كفش و كيف نيز بر اين مسأله تأكيد دارد و مي گويد: توليدكننده داخلي علاقه مند به عرضه محصولات مناسب و با كيفيت است. اما وضعيت بازار، اين فرصت را به او نمي دهد؛ زيرا توليدكننده داخلي ناچار است براي حضور در عرصه توليد، ماليات و انواع عوارض بپردازد و مطابق قانون، نيروي انساني خود را بيمه كند و با مشكلات ديگر، عرضه كالايش را به جان بخرد. اين در حالي است كه در مقابل، موانع و محدوديتهاي بسياري نظير نبود حمايت دولت نيز وجود دارد.
براي مثال، دولت اگر براي تهيه مواد اوليه كفش به توليد كننده داخلي يارانه بدهد يا طبق برنامه و سياست در صدور محصولات به ساير كشورها همكاري كند، توليه كننده داخلي كالاي با كيفيت تري عرضه خواهد كرد.
وي همچنين به نقش رسانه ها در گرايش افراد به اين شخصيتها، اشاره كرده و مي افزايد: بي ترديد، نقش رسانه ها در علاقه مندي به چنين كالاهايي انكارناپذير است، زيرا آثار متنوع پويانمايي (انيميشن) از اين اشخاص توليد و عرضه شده است. در واقع، با تماشاي اين آثار، شخصيتهاي آن جزيي از ضمير ناخودآگاه كودكان شده و حتي به عنوان نمادي براي آنان در آمده است. حال آنكه در مقابل والدين نقش راهنمايي و رهبري دوره هاي گذشته را ندارند و نمي توانند در نحوه شكل گيري سليقه و علاقه فرزند، مؤثر باشند. از همين رو، كودكان براساس سليقه خود به شخصيتهاي انيميشني خاص رغبت نشان مي دهند و والدين هم هيچ گونه نقش بازدارنده اي در اين انتخاب ندارند.

* ناكامي پويانمايي (انيميشن) داخلي
حدود 102 سال از توليد نخستين پويانمايي (انيميشن) جهان با عنوان «حالتهاي خنده دار در چهره هاي خنده دار»؛ ساخته استوارت بكستون مي گذرد و امروزه اين آثار به جايگاه و اقبالي رسيده اند كه مي توان آنها را از رقباي جدي با ساير آثار رسانه اي در محافل هنري ديد.
در كشور ما نيز مردم با اشتياق از توليدات پويانمايي استقبال كردند كه نمونه واضح آن، شخصيت «سيا ساكتي» بود. اما همين شخصيت نيز دستاويز كسب معاش افراد بسياري در داخل و خارج كشور شد؛ چنانكه افرادي در امارات متحده به توليد عروسكهاي اين پويانمايي ها با پوشش بومي عربي پرداختند.
همچنين، لوحهاي فشرده اين افراد با اسامي «حنطوش ، عبود، جاسم و سالم» در بازار كشورهاي عربي طرفداران زيادي پيدا كرد.
اما چرا توليدات پويانمايي ما در زمينه كودكان ناموفق است؟
* شهرام حيدريان مدير روابط عمومي شركت «انيميشن هور» در همين زمينه به گزارشگر ما مي گويد: تجربه ساخت پويانمايي ««داداش سيا» و ... نشان داد اگر كاري خوب توليد شود، به راحتي مي تواند مخاطب خود را جذب كند. بنابراين، معتقدم اگر امروز فرزندان ما به شرك يا هر شخصيت ديگري علاقه نشان مي دهند، حكايت از آن دارد كه توليدات داخلي براي آنان كافي نبوده است. در واقع، اطفال ما با رغبت به اين آثار، مي خواهند نشان بدهند ما نتوانسته ايم نيازهاي آنان را در اين زمينه رفع كنيم. پس مخاطب ما به خوراك فرهنگي بيشتري نياز دارد.

* «دارا» و «سارا» چرا موفق نبودند؟
حيدريان در ادامه مي افزايد: نكته ديگر اينكه، براي جلب رضايت و مقبوليت بيشتر در جامعه، بايد با افقي وسيع به مقوله ياد شده توجه شود و در قالب مديريتهاي برنامه ريزي شده، به آن اهميت بدهند. از نمونه هايي كه مي توانست موفق باشد «دارا» و «سارا» بود كه به دليل نبود تبليغات مؤثر و برنامه ريزي منسجم، كارآيي لازم را نداشت. حال اگر براي آن برنامه سازي مي شد، پويانمايي ها و توليدات متعدد مي ساختند، حتي در قالب مجموعه هاي مختلف و آنها را به كودكان معرفي مي كردند، مي توانست در بين افراد جامعه بويژه كودكان، محبوب و مقبول باشد. اين در حالي است كه با تمام اهميتي كه آثار و توليدات انيميشن در فرهنگ سازي دارند، شاهد آثار ضعيف هم هستيم كه جز دلزدگي و گريز، حاصلي براي فرزندان ما ندارد.

نان از فرهنگ و هويت خوردن
از ابعاد غيرقابل انكار در آفرينش شخصيتهاي انيميشني و داستاني براي كودكان، مقوله درآمدزايي آنان است. چنانكه در كنار خلق اين شخصيتها، عروسكها و وسايل گوناگوني با تصاوير آنان راهي بازارها مي شود. اين گونه شاهديم كه «كمپاني دريم وركس»، سالانه 2/1 ميليارد دلار از فروش عروسكها و لوازم جانبي شخصيت شرك درآمد دارد. همچنين «باب اسفنجي» ديگر شخصيت كارتوني عنوان پر درآمدترين شخصيت تاريخ سينما را با كسب سالانه شش ميليارد دلار فروش از آن خود كرده است.
اما در جامعه ما اين روند ديگرگون است. زيرا معمولاً سود توليد و معرفي اين محصولات نصيب جيبهاي فرصت طلبان مي شود.
دكتر نورا دستغيب، صاحب نظر در امر مشاوره و علوم تربيتي، با تأكيد بر همين مسأله مي گويد: متأسفانه توليد اسباب بازي و ساير ابزار فرهنگي و هنري، فرصتي براي كسب معاش عده اي شده است. از همين رو، در توليد آنها به ويژگيهاي كودكان و نيازهاي آنان كمتر توجه مي شود؛ ولي در اغلب جوامع، همسو با توليدكنندگان كالاهاي مربوط به اطفال، صاحب نظران و كارشناسان هنري و علوم تربيتي نيز فعاليت مي كنند تا اين محصولات تأثير مثبتي بر روحيه شخصيت كودك داشته باشد.
عليرضا - ك، يكي از فروشندگان اسباب بازي نيز معتقد است: گرچه بيشتر محصولات ما خارجي است، اما گاهي متأثر از حضور برخي شخصيتها؛ همانند «عمو پورنگ»، سيا ساكتي و... افراد به دنبال اسباب بازيها و كالاهايي با تصوير اين شخصيتها هستند. بازار نيز مطابق با سليقه مخاطبان همين محصولات را توليد مي كند، اما از آنجا كه اغلب اين كالاها از كانال غيررسمي و در كارگاه هاي زيرزميني توليد مي شود، فاقد كيفيت بوده و پس از مدتي از چرخه توليد خارج مي شود. پس تأثير چنداني بر فرهنگ سازي و شخصيت پذيري كودك ندارد.
كاظمي نيز كه در بازار كيف كودك تجربه ها اندوخته، مي گويد: اغلب كيفهايي كه تصوير شخصيتهاي پويانمايي را دارند، توليد داخل است. اما به دليل وضعيت نا به سامان بازار، توليدكننده آن، افراد غيرمتخصص و ناآشنا به مسايل اقتصادي مي باشند. در واقع، امروزه شرايط حاكم بر توليد اين گونه محصولات چندان شده كه چند توليدكننده خرده پا اين وسايل را عرضه مي كنند. افرادي كه از توليد كيف فقط خياطي اش را مي دانند و نه بيشتر. در نتيجه، نه امكان نظارت بر اين گونه محصولات وجود دارد و نه آنان توانايي و دانش توليد و عرضه را دارند. بدين ترتيب، صدمه آن نصيب فرهنگ و اقتصاد كشور مي شود.
ليلا حكيمي، كارشناس علوم اجتماعي كه خود يك كودك 6 ساله دارد، معتقد است: از عللي كه شخصيتهاي پويانمايي غربي، بازار و حتي فرهنگ ساير ملل را تسخير كرده است، ارايه و عرضه اين شخصيتها در قالب كالاها و ابزار متعدد فرهنگي و هنري است، چنانكه امروزه از خط كش و ليوان تا لوح فشرده و كتاب و بازيهايي با تصاوير اين شخصيتها در بازار وجود دارد.
همچنين، توليدكنندگان سعي دارند با زيركي، شيوه ارايه آن را متنوع و مستمر ادامه دهند. با اين ترفند، افراد به طور مستمر ولي نادانسته، در معرض اين كالاها قرار مي گيرند و به دنبال آنها مي روند.
اما در كشور ما، به دليل آنكه خالقان آثار و توليدات هنري و نمايشي اين گونه اشخاصي، توليدكننده كالاهاي جانبي نيستند، هر از گاهي از گوشه اي توليدكننده اي، مدل نقاشي، لباس و... را جداگانه و بي برنامه به بازار عرضه مي كند كه هدف آن منافع اقتصادي است. از همين رو، كمتر با حركتهاي فرهنگي و زيربنايي در اين عرصه رو به رو مي شويم.

* شخصيتهاي واهي كه واقعي مي شوند
از مقابل ديوار مهد كودكي عبور مي كند. مثل اغلب ديوارهاي مهد كودك شهرش است. با ديوار نگاره اي از تصاوير پوه، خرس زرد، ميكي موس و... به راستي جاي شخصيتهاي آشناي با فرهنگ او كجاست؟
سهيل - 5 ساله است. او با شعف از وسايلش كه تصاوير شرك و... را دارد، حرف مي زند: من عكس همه كارتونها را دارم، روي هر وسيله ام يك عكس از اينهاست. شرك، مرد عنكبوتي... من عاشق مرد عنكبوتي هستم.
خانم اتفاقي نيز از تأثيرپذيري فرزندش از شخصيت باربي مي گويد: دخترم آرزو دارد يك روز پرنسس شود. او پارچه ها و لباسهاي رنگين را مي پوشد و به قول خودش شبيه پرنسسها مي شود. من مي دانم اين نتيجه فيلمهايي است كه او مي بيند.
دكتر نورا دستغيب، با اشاره به اينكه شخصيت كودكان بين سه تا دوازده سالگي شكل مي گيرد، تأكيد مي كند: بي ترديد، شخصيتها و كاراكترهاي خاص در اين شخصيت پذيري تأثيرگذار هستند؛ به ويژه آنكه اغلب اين افراد براي كودكان به عنوان نماد يك انسان كامل در مي آيند. بنابراين، همانند آنها رفتار مي كنند و چنانچه نتواند خود را به وضعيت قهرمانش برسد، يا در اين زمينه دچار شكست شود، دچار چالش مي گردد كه براي نمونه مي توان به تغيير نظام ارزشي كودك اشاره كرد.

* نبرد براي بقاي هويت
جالب آنكه علاوه بر كشور ما، ساير ملل نيز براي مقابله تهاجم فرهنگي و رواج نفوذ شخصيتهاي انيميشن و داستاني غربي نظير «باربي» سعي در خلق شخصيتهاي بومي و محلي كرده اند. در سال 2003 ميلادي سوريه «عروسك محجبه فولا» را عرضه كرد.
همچنين عروسكهايي مطابق فرهنگ اسلامي تركيه با نامهاي «هلال و اليف» در بازار رقابت با «عروسك باربي» حضور يافتند.
اين در حالي است كه پيش از آنان، «ليلا» در مراكش و «رازان» در انگليس و آمريكا ساخته شد.
البته گرچه، اغلب اين محصولات بويژه «فولا» قيمت بالايي دارد، اما از آنجا كه نماد فرهنگ آنان است، مورد حمايت اين مردم قرار گرفته است. حال آنكه در كشور ما اغلب مردم گراني محصولات داخلي را سبب بي رغبتي نسبت به استفاده از محصولات وطني مي دانند، ضمن اينكه در مورد دارا و سارا علاوه بر گراني، زيبا نبودن و عدم چشم نوازي هم از مسايل قابل طرح است. به هر حال برنامه ريزان فرهنگي و توليدكنندگان و مصرف كننده همه و همه وظيفه دارند تا گامهاي قابل قبولي در زمينه برنامه ريزي و توليد و خريد و استفاده از محصولاتي كه متأثر از فرهنگ اسلامي ايراني و ملي و بومي است، بردارند.
يکشنبه 21 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 210]