بررسي آثار تلاوت قرآن در زندگي افراد

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي آثار تلاوت قرآن در زندگي افراد
گروه خبرنگاران افتخاري / خليل منصوري: قرآن در آيات چندي به مسأله آثار تلاوت آيات در زندگي بشر مي‌پردازد تا افزون بر بيان ارزش و اهميت آن، كاركردهاي تلاوت را بنماياند. به سخن ديگر بيان آثار تلاوت از سوي خداوند توجه دادن به كاركردهاي تلاوت است.
به نظر مي‌رسد كه قرائت به معناي خواندن مطلق است، ولي تلاوت به معناي خواندني خاص است كه شخص آيات و يا سوره‌هاي قرآني را پشت سر‌هم مي‌خواند. «راغب اصفهاني» بر اين باور است كه تلاوت افزون بر ويژگي خواندن پياپي و پشت سر‌هم از ويژگي ديگري نيز برخوردار است كه عبارت از تدبر در آيات و معاني آن است. بنابراين هر نوع قرائتي را نمي‌توان تلاوت ناميد. (مفردات راغب، ص167، ذيل ماده تلو و نيز نگاه كنيد كشاف‌اصطلاحات الفنون و العلوم، ج1 ص505، ذيل مدخل التلاوه)

قرآن كريم افزون بر بيان ارزشمندي تلاوت (يونس آيه 61 و صافات آيه 3) و توصيه بدان (احزاب آيه 34) به آثار تلاوت عموم كتب آسماني و آثار تلاوت قرآن و تأثير آن و نيز موانع تأثير و آداب تلاوت اشاره مي‌كند. در اين نوشتار بخشي از اين آيات براي تبيين جايگاه تلاوت و ارزش و آثار آن مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرد تا انگيزه‌اي براي تلاوت همراه با تدبر پديد آيد.

آثار تلاوت آيات آسماني

قرآن در آيات چندي به مسأله آثار تلاوت آيات در زندگي بشر مي‌پردازد تا افزون بر بيان ارزش و اهميت آن، كاركردهاي تلاوت را بنماياند. به سخن ديگر بيان آثار تلاوت از سوي خداوند توجه دادن به كاركردهاي تلاوت است و انسان بايد با توجه به اين كاركردها به تلاوت آيات بپردازد.

از جمله نقش‌هايي كه قرآن براي تلاوت بر مي‌شمارد و آن‌را از آثار تلاوت مي‌داند، مسأله اتمام حجت است. به اين معنا كه تلاوت آيات الهي براي مردم از سوي پيامبران به اين قصد و منظور انجام مي‌شد كه اتمامي حجتي صورت پذيرد و كسي مدعي نشود كه به حقايق آگاه نبوده و يا دسترسي به حقايق نداشته و نتوانسته است از حق و حقيقت آگاهي يابد.

از آن جايي كه توبيخ و مجازات بايد برپايه آگاهي و علم و توان انجام شود و مجازات بدون آگاهي‌بخشي و ظرفيت‌سنجي، امري قبيح و از نظر عقل و عقلا نادرست و مذموم است، خداوند از طريق آيات الهي مي‌كوشد تا مردمان را به حق آگاه ساخته و باطل را به ايشان بازشناساند. از اين‌رو هرگونه مجازات و عذاب و سرزنشي را موكول به بيان حكم و تبيين حق و حقيقت كرده است.

تلاوت قرآن زمينه‌ساز آگاهي‌بخشي

خداوند در آيه 59 سوره قصص مي‌فرمايد: «وَمَا كَانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى حَتَّى يَبْعَثَ فِي أُمِّهَا رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا وَمَا كُنَّا مُهْلِكِي الْقُرَى إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ: و پروردگار تو [هرگز] ويرانگر شهرها نبوده است تا [پيشتر] در مركز آن‌ها پيامبرى برانگيزد كه آيات ما را بر ايشان بخواند و ما شهرها را تا مردمشان ستمگر نباشند ويران‏كننده نبوده‏ايم.»

در اين آيه به دو مسأله مهم توجه داده شده است: نخست آن‌كه هرگونه مجازات توبيخي و عذابي متوقف بر بيان حكم و آگاهي‌بخشي از طريق تلاوت آيات الهي و آموزه‌هاي وحياني شده است و خداوند نيز به حكم عقل و سيره عقلايي، مردمان را بدون اطلاع و آگاهي‌بخشي از حق و باطل، عذاب نمي‌كند.

دوم اين‌كه تنها آگاهي براي عذاب و مجازات كافي نيست، بلكه بايد شخص در مقام عمل قرار گيرد و توان عمل به مطلب و حكم را داشته باشد. بنابراين هرگاه قادر به انجام كاري بود، ولي باز رفتاري بيرون از حق و دايره قانون تلاوت شده انجام داد، مي‌توان وي را مجازات كرد.

بر اين اساس احتمال خلاف و يا نيت عمل به تنهايي موجب نمي‌شود تا شخصي را حتي اگر به موضوع آگاه بود مجازات كرد. تنها كساني از سوي خداوند مجازات مي‌شوند كه پس از آگاهي، برخلاف حق عمل كرده و با در پيش گرفتن ظلم، يعني تجاوز از حدود بيان شده رفتاري برخلاف قانون انجام مي‌دهند.

بنابراين يكي از كاركردها و اهداف تلاوت آيات الهي بر گناهكاران و مجرمان از سوي خدا و پيامبران اتمام حجت خدا بر ايشان است. (مؤمنون آيات 103 و 105)

از ديگر كاركردهاي تلاوت مي‌توان به اصلاح افراد اشاره كرد. تلاوت آيات الهي بر انسان زمينه‌ساز اصلاح وي مي‌شود و او از اين شايستگي برخوردار مي‌شود تا به مقام اهل تقوا و رستگاري برسد. (اعراف آيه 35)

اصلاح افراد

قرآن در آيه 113 و 115 سوره آل‌عمران تلاوت آيات الهي به‌ويژه در شب را عامل مهمي براي انجام كارهاي خير و تزكيه انسان بر مي‌شمارد. تلاوت آيات الهي زمينه‌ساز تقواپيشگي انسان به شمار مي‌رود (اعراف آيه 35) و موجب مي‌شود انسان در زمره صالحان (آل‌عمران آيه 113 و 114) قرار گيرد.

از نظر قرآن تلاوت آيات الهي به هنگام شب و در حال سجده معياري براي برتري و فضيلت انسان بر ديگري است (آل عمران آيه 113) و موجبات ازدياد و افزايش ايمان مؤمنان راستين (انفال آيه 2 و 4) و خشم و غضب كافران (حج آيه 72) را فراهم مي‌آورد.

از آثاري كه قرآن براي تلاوت بيان مي‌كند مي‌توان به اظهار ايمان (قصص آيه 52 و 53) اعراض كافران و مشركان از حق و حقيقت (اسراء آيه 46)، اقرار به حق و حقانيت قرآن (قصص آيات 52 و 53) اميدواري به پاداش هميشگي (فاطر آيه 29)، انذار انسان‌هاي ديگر (مريم آيه 97) بشارت و مژده به پرهيزگاران (همان)، بالا بردن ظرفيت و توان انسان‌ها براي به دوش گرفتن مسؤليت‌هاي سنگين (مزمل آيه 4 و 5) تذكر (دخان آيه 58) و تسليم در برابر حق (قصص آيات 53 و 54) تعليم معارف الهي به مردم (بقره آيه 129 و 151 و آل‌عمران آيه 164 و جمعه آيه2)، ايجاد حجاب ميان كافران و مؤمنان (اسراء آيه 45)، ايجاد خشوع (اسراء آيه 107 و 109) و خضوع (همان)، هدايت (آل‌عمران آيه 101) و مغفرت (انفال آيه 2 و 4) و جلوگيري از ارتداد (آل‌عمران آيه 100 و 101) اشاره كرد.

موانع تأثيرگذاري

قرآن از استكبار (مؤمنون آيه 66 و 67)، تمسخر و استهزاء (نساء آيه 140)، غفلت (انبياء آيه 1 تا 3)، كفر (آل‌عمران آيه 101)، كوردلي (انعام آيه 25) و گناه (جاثيه آيه 31) به عنوان مهم‌ترين موانع تأثيرگذاري آيات قرآن ياد مي‌كند.

آداب تلاوت

قرآن، خواندن آيات الهي به هنگام شب را از آداب تلاوت آيات الهي بر مي‌شمارد و مردمان را تشويق و ترغيب مي‌كند تا در اين هنگام به تلاوت بپردازند؛ زيرا تلاوت در شب موجب تدبر بيش‌تر شخص در آيات مي‌شود و امكان دريافت مطالب سنگين و مهم را براي وي فراهم مي‌آورد. (آل‌عمران آيه 113) از ديگر آدابي كه قرآن براي تلاوت بيان مي‌كند سجده و خضوع در هنگام تلاوت آيات الهي است. (همان و نيز مريم آيه 58)

استعاذه و پناه بردن به خدا از شر شيطان (نحل آيه 98)، تلاوت شايسته آيات قرآن (بقره آيه 121)، تأني و آرامش در خواندن آيات (اسراء آيه 106)، ترتيل آن (بقره آيه 121 و نيز مزمل آيه 4)، رعايت سكوت هنگام شنيدن آيات قرآني (اعراف آيه 204 و احقاف آيه 29) و آغاز به بسم‌الله و نام خدا (علق آيه1) و خواندن با صوت زيبا (مزمل آيه 4) از آداب ديگر تلاوت قرآن است.

نويسنده: خليل منصوري
شنبه 20 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1602]